Bilet№1 Hozirgi o‘zbek yozuvi

a) jarangli undoshlarni (jami 9 ta): v, b, g, d, j (garaj), j (jo‘xori), z, y, g‘ .
b) jarangsiz undoshlar (jami 10 ta): k, p, s, t, f, x, ch, sh, q, h.
2) sonor (yoki shovqin ishtirok etgan ovozdor) undoshlar (jami 5 ta) m, n, ng, l, r


Bilet№ 7

1. 
   So‘zlararo ma’noviy munosabatlar haqida.
   

Leksik birliklar lisonda turli semantik munosabat asosida har xil paradigma hosil qilgan holda mavjud bo‘ladi. Sinonimik, antonimik, graduonimik, partonimik, giponimik munosabat ana shunday lisoniy munosabat.
Sinonimiya. Shaklan har xil, ammo bir tushunchani turli bo‘yoq va ottenka bilan ifodalaydigan leksemalar sinonim deyiladi. Sinonim leksema orasidagi munosabat sinonimiya yoki sinonimik munosabat deb yuritiladi.
Giponimiya. Leksemalararo semantik munosabatning yana bir turi giponimiya (aniqrog‘i, gipo-giperonimiya), ya’ni tur-jins munosabati. Giponimik munosabatda giperonim (jins) va giponim farqlanadi.
Antonimiya leksemalar orasidagi zidlik munosabatidir: [katta]-[kichik], [yosh]-[qari], [mitti]-[ulkan], [oq]-[qora] va hokazo. Antonim leksemalarning umumiy, birlashtiruvchi semasi bilan bir qatorda, qarama-qarshi semasi ham bo‘lishi lozim.
Graduonimiya. Lug‘aviy birliklar o‘zaro ma’noviy munosabatiga ko‘ra ma’lum bir darajalanish qatorini hosil etishi fanga qadimdan ma’lum va uning eng yorqin namunasi - [o‘rta] so‘zini o‘z ichiga olgan so‘zlar qatori.
Partonimiya leksemalarning ma’no guruhlarida butun-boʻlak munosa­bat­la­rining ifodalanishi.

2. 
   Sinonimiya.
   

Shaklan har xil, ammo bir tushunchani turli bo‘yoq va ottenka bilan ifodalaydigan leksemalar sinonim deyiladi. Sinonim leksema orasidagi munosabat sinonimiya yoki sinonimik munosabat deb yuritiladi.
Sinonim leksema sememalaridagi atash va vazifa semasi aynan bir xil bo‘lib, ifoda semasi farqlanadi. Misol sifatida [yuz]-[bet]-[aft]-[bashara]-[turq] qatorini keltirish maqsadga muvofiq. Ma’nodoshlik qatoridagi mazkur leksemalarning barchasida atash semalari bir xil: «odam boshi old tomoni», «peshonadan iyakkacha». Ammo ifoda semalari har bir leksemada o‘ziga xos. Aniqrog‘i, «shaxsiy munosabat» har bir leksemada boshqa-boshqa namoyon bo‘lgan. U [yuz] leksemasida «shaxsiy betaraf munosabat» ko‘rinishida bo‘lsa, [turq] leksemasida «o‘ta kuchli shaxsiy salbiy munosabat» tarzida.
Ma’nodoshlik qatoridagi leksemalarning ifoda semasi turli-tuman. Ulardan ayrimlari quyidagilar:
1) ijobiy yoki salbiy baho yoxud munosabat sema;
2) leksemaning qo‘llanish davrini ko‘rsatuvchi sema: «eskirgan», «yangi», «o‘ta yangi», «arxaik», «tarixiy».
3) leksemaning qo‘llanilish doirasini ko‘rsatuvchi sema: «shevaga xos», «so‘zlashuvga xos», «kitobiy», «ko‘tarinkilik» va h.
Ma’nodoshlik qatoridagi leksemaning bittasi dominanta (bosh) leksema bo‘lib, boshqalari shu leksema atrofida birlashadi, ma’nodoshlik qurshovi hosil qiladi. Dominanta leksemaning yuqorida sanalgan barcha ifoda semasi neytral, betaraf. Masalan, [katta]-[ulkan]-[bahaybat] sinonimik qatori «kitobiylik», «ko‘tarinkilik» ifoda semalari asosida tashkil topgan. Qatordagi katta leksemasida bu sema belgilanmagan (neytral), [ulkan] va [katta] leksemalarida ifodalangan, oydin­lash­tirilgan.

3. 
   “O”, “E”, “U” tovushlarini unli tovushlar tasniflariga ko’ra tavsiflang.
   

U unlisi quyidagicha tavsiflanadi: (Tilning gorizontal (yotiq) harakatiga ko‘ra , orqa qator unli; Tilning vertikal (tik) harakatiga ko‘ra, yuqori tor unli; Lablarning ishtirokiga ko‘ra, lablangan unli)
1) so‘z boshida (urmoq), so‘z o‘rtasida (tugun) va so‘z oxirida (urg‘u) keladi.
2) til oldi varianti ham uchraydi: kuch, gul;
3) qulf, g‘ulg‘ula, tuxum so‘zlarida esa til orqa varianti qo‘llangan.
4) i tovushi kabi kuchsizlanishi, ya’ni qisqarishi ham mumkin: tuxum, bulbul, tutun kabi.
E unlisi quyidagicha tavsiflanadi: (Tilning gorizontal (yotiq) harakatiga ko‘ra , old qator unli; Tilning vertikal (tik) harakatiga ko‘ra, o‘rta keng unli; Lablarning ishtirokiga ko‘ra, lablanmagan unli)
1) so‘z boshida, so‘zning birinchi bo‘g‘inida keladi: eshik, elak, e’tibor, kel, bet kabi.
O unlisi quyidagicha tavsiflanadi: (Tilning gorizontal (yotiq) harakatiga ko‘ra , orqa qator unli; Tilning vertikal (tik) harakatiga ko‘ra, quyi keng unli; Lablarning ishtirokiga ko‘ra, lablangan unli)
1) so‘z boshida (olim), o‘rtasida (toza) va so‘z oxirida (bobo) keladi.

4.