Bilingvistika

Bilingvistika

Ikki tillilik (ikki tilli < lat. bi- “ikki” + lot. lingua “til”):
ikki tilni muqobil ishlatish amaliyoti;
ikki tilni bilish va ulardan muvaffaqiyatli muloqot qilish uchun foydalanish qobiliyati (tillarni minimal darajada bilish bilan ham);
ikki tilni teng darajada mukammal bilish, muloqotning zarur sharoitlarida ulardan teng darajada foydalanish qobiliyati.
Ikki tilda so'zlashadigan odamlar ikki tilli, uchtasi - ko'p tilli, uchdan ortiq - poliglotlar deb ataladi.
Til ijtimoiy guruhlarning funktsiyasi bo'lganligi sababli, ikki tilli bo'lish bir vaqtning o'zida ikki xil ijtimoiy guruhga mansublikni anglatadi.
Diglossiya atamasi ikki tillilik atamasiga yaqin, lekin koʻlami jihatidan har doim ham unga toʻgʻri kelmaydi.
Tasniflash
Yoshi va ikkinchi tilni o'zlashtirish usuli bo'yicha quyidagilar mavjud:
bolalarning ikki tilliligi (asosiy, tug'ilishdan boshlab, tabiiy, bolalar);
kech ikki tillilik (ikkilamchi, orttirilgan, qo'shimcha).
Til o'rganish muhiti bo'yicha:
tabiiy ikki tillilik (turli tillarda so'zlashuvchilar orasida olingan)
sun'iy ikki tillilik (tillardan biri ona tili bo'lmagan shaxs tomonidan sun'iy ravishda kiritilgan).
Ikki tilni o'zlashtirish ketma-ketligiga ko'ra:
bir vaqtning o'zida ikki tilni o'zlashtirgan bir vaqtning o'zida ikki tillilik (bir vaqtning o'zida, sinxron);
izchil ikki tillilik.
Ikki tilning nisbatiga ko'ra:
vertikal - shaxsning adabiy shakldagi tildan tashqari, boshqa qarindosh yoki dialektga ega bo'lgan vaziyat;
gorizontal, bunda shaxs teng sotsiolingvistik maqomga ega bo'lgan ikkita uzoq qarindosh tilda gapiradi.
Ikki tildan foydalanish mahorati / darajasi bo'yicha:
muvozanatli (maksimal, integral, ambilingualizm, ekvilingualizm), bunda odam ikki tilda teng darajada ravon bo'ladi, ya'ni vaziyat ikki tilli til kompetentsiyasining teng darajalari bilan tavsiflanadi;
muvozanatsiz (hukmron, dominant) ikki tilli kishining ikki tiliga nisbatan boshqa darajadagi lingvistik qobiliyatlari bilan tavsiflanadi;
aralash, ikki tilning muntazam aralashishi bilan tavsiflanadi, unda ikkita til tizimi bir-birining ustiga o'rnatiladi;

diagonal (diglossia), bu normallashtirilgan til bilan bir qatorda, uning nostandart shakllariga ega bo'lishni nazarda tutadi.

• diagonal (diglossia), bu normallashtirilgan til bilan bir qatorda, uning nostandart shakllariga ega bo'lishni nazarda tutadi.
• retseptiv:
• 1. (yarim ikki tillilik) bunda individ ona tili boʻlmagan tilda soʻzlashuv va yozish koʻnikmalari boʻlmaganda uni tushunish qobiliyatiga ega;
• 2. Shaxs o'z ona tilini tushunadigan, lekin negadir boshqa tilda gapirishni afzal ko'radigan vaziyat (yashirin ikki tillilik bilan adashtirmaslik kerak, bu shaxs ma'lum sabablarga ko'ra ikkinchi tilni bilishini yashiradi. til);
• boshlang'ich - ikki tilli ikkinchi tilni o'zlashtirishning boshlang'ich bosqichi;

regressiv (retsessiv), shaxsning undan foydalanish ko'nikmalarini yo'qotishi bilan tavsiflanadi;

• regressiv (retsessiv), shaxsning undan foydalanish ko'nikmalarini yo'qotishi bilan tavsiflanadi;
• subtractive (differentsial), bunda shaxs tomonidan o'zlashtirilgan ikkinchi, yangi til birinchisini almashtiradi.
• Tillardan foydalanish faolligiga ko'ra:
• amalga oshirilmagan (realizatsiya qilinmaydigan, harakatsiz), ayniqsa o'zlarining birinchi tillaridan faol foydalanishni to'xtatgan, lekin uni tushunishda davom etayotgan muhojirlarga xosdir;
• passiv (ikki tillilik) - shaxs tilni yozma va/yoki og'zaki shaklda tushuna oladigan, lekin yoza va gapira olmaydigan holat;
• faol (mahsulotli), shaxsning nafaqat og'zaki va yozma tilni tushunish, balki unda gapirish va yozish qobiliyatini nazarda tutadi.

Ikki tillilar soni bo'yicha:
individual - shaxsning har biri kommunikativ vazifaga muvofiq tanlangan ikki tilda muloqot qilish qobiliyati;
guruh (jamoaviy, ommaviy, sotsiolingvistik).
Guruh ikki tilliligining turlari:
bir tomonlama, unda aloqada bo'lgan guruhlardan faqat bittasi ikki tilda gaplashadi;
ikki tomonlama;

qoldiq, bu ikkinchi tilni jamiyatda qo'llashdan tashqarida qoldirish jarayoni bilan tavsiflanadi;

• qoldiq, bu ikkinchi tilni jamiyatda qo'llashdan tashqarida qoldirish jarayoni bilan tavsiflanadi;
• progressiv (ko'tarilish), ikki tildan birida gapiradigan odamlar sonining ko'payishi bilan tavsiflanadi;
• simmetrik - ikki tilning ijtimoiy roli va funksional tengligi mavjud bo'lgan lingvistik vaziyat;
• aloqa ikki etnik guruhning bir mamlakatda birgalikda yashashi yoki chegara hududlaridagi aloqalar bilan bog'liq;
• qisman - kichik mintaqada ikki til qo'llaniladigan vaziyat, lekin aholining aksariyati bir tilli bo'lib qoladi, ko'pincha qo'shni etnik guruhlar bilan aloqada bo'ladi.

Ikki tilning o'zaro ta'siriga ko'ra:
muvofiqlashtiruvchi, ikki tilli ongida parallel ravishda mavjud bo'lgan va og'zaki muloqot paytida aralashmaydigan ikkita til tizimidan shaxs tomonidan teng darajada samarali foydalanishni nazarda tutadi;
bo'ysunuvchi, unda tillardan biri shaxs uchun katta rol o'ynaydi, boshqasidan foydalanganda ushbu tilning sezilarli aralashuvi mavjud.

Ariza holatiga ko'ra:

• Ariza holatiga ko'ra:
• madaniy - ikki tilli tillardan birini faqat rasmiy nutq sharoitida ishlatish;
• funktsional, bunda ikki tilli ikkinchi tilni asosan aloqaning ma'lum bir sohasida ishlatadi.
• Quyidagi ma'no ohanglari ham ajralib turadi:
• retseptiv (sezuvchi) - madaniyatlarning o'zaro kirib borishi atamasini anglatadi;
• reproduktiv (reproduktiv) - tarixiy mustamlakachilik atamasini anglatadi;
• mahsuldor (ishlab chiqaruvchi) - til ta'limiga ishora qiladi

E’tiboringiz uchun rahmat!