Bilmasboy quyosh shahrida

To’rtinchi bob


BILMASVOYNING SHE'R TO'QIGANI

Bilmasvoydan rassom chiqmasligi aniq bo'lgandan keyin, u she'r to'qib, shoir bo'lishga ahd qildi. Uning Qoqigul ko'chasida turadigan shoir oshnasi bor edi. Bu shoirning asl oti Gulto'ra edi, lekin barcha shoirlarning chiroyli nomni yaxshi ko'rishlari hammaga ma'lum. Shuning uchun bo'lsa kerak, u ham she'r yoza boshlagach, o'z otini o'zgartirib, Gulshaniy qo'yib oldi.

Bir kun Bilmasvoy Gulshaniyning oldiga kelib:
— Menga qara, Gulshaniy, she'r to'qishni o'rgatib qo'ygin. Men ham shoir bo'lmoqchiman, — dedi.
— Senda qobiliyat bormi o'zi? — deb so'radi Gulshaniy.
— Albatta bor. Juda qobiliyatliman, — deb javob berdi Bilmasvoy.
— Tekshirib ko'rish kerak, — dedi Gulshaniy, — sen qofiya nimaligini bilasanmi?
— Qofiya? Yo'q, bilmayman.
— Ikki so'z bir xilda tamom bo'lsa, uni qofiya deymiz, — deb tushuntirdi Gulshaniy. — Misol uchun: omon-yomon, daftar-kaptar, bildingmi?
— Bildim.
— Qani «bog'cha» degan so'zga qofiya topchi?
— Kecha, — deb javob berdi Bilmasvoy.
— Yo'q, «bog'cha-kecha» so'zlari hech qanaqa qofiya bo'lolmaydi. Bu so'zlarda hech qanaqasiga qofiya yo'q.
— Nega yo'q bo'lar ekan? Axir ular bir xilda «cha-cha» bilan tugayaptiku.
— Bu hech gapmas, — dedi Gulshaniy. — Zo'r chiqishi uchun so'z bir-biriga o'xshagan bo'lishi kerak. Mana, eshitib tur: kaltak-g'altak, o'choq-po'choq, kitob-xitob.
— Tushundim, tushundim! — deb baqirdi Bil­masvoy. — G'altak-kaltak, o'choq-po'choq, kitob-xitob. Ey, qoyil! Ha-ha-ha!
— Qani sen, «saqla» degan so'zga qofiya topginchi, — dedi Gulshaniy.
— Taqla, — deb javob berdi Bilmasvoy.
— Taqla deganing nimasi? — deb hayron bo'ldi Gulshaniy. — Shunaqa so'z bormi?
— Bo'lmasachi, yo'qmi?
— Albatta, yo'qda.
— Unday bo'lsa, makla.
— Makla deganing nimasi? — deb yana hayron bo'ldi Gulshaniy.
— Biror narsani mahkamlash kerak bo'lsa, shunda makla deyiladida, — deb tushuntirdi Bilmasvoy.
— Bekor aytibsan, — dedi Gulshaniy, — bunaqangi so'z bo'lmaydi. Bor so'zlardan topish kerak, unaqa o'zing to'qima.
— Agarda boshqa so'zlarni topolmasamchi?
— Topolmadingmi — senda she'riy qobiliyat yo'q!
— Qani, unday bo'lsa o'zing topginchi, qanaqa so'z qofiya bo'lar ekan, — dedi Bilmasvoy.
— Xo'p, hozir, — deb rozi bo'ldi Gulshaniy.
U xona o'rtasida to'xtab, qo'lini ko'ksiga qovushtirdi, boshini yon tomonga engashtirib o'ylay boshladi. Keyin shiftga tikilgancha xayolga toldi. So'ng qo'li bilan iyagini ushlab, bir muddat polga tikilib turdi. U shu­naqa qiliqlarni qilib bo'lgach, o'zicha bir nimalar deb g'ing'illagancha xona ichida aylana boshladi.
— Saqla, baqla, vaqla, gaqla, daqla... — u anchagacha g'ing'illab yurdi, keyin: — Tfu! Bu qanaqa so'z o'zi? Allaqanday qofiyasi topilmaydigan so'z ekan, — dedi.
— Ana! — dedi sevinib ketib Bilmasvoy, — qofiyasini o'zi ham topolmaydigan so'zni beradi-da, tag'in meni qobiliyatsiz deydi.
— Mayli, qobiliyatlisan, faqat mendan nari tur! — deb javob berdi Gulshaniy. — Boshim og'rib qokii. She'r to'qiganingda ham ma'no, ham qofiya kelsa, shundagina she'r bo'ladi.
— Nahotki, bu shunaqangi oppa-oson bo'lsa-ya? — deb hayron bo'ldi Bilmasvoy.
— Albatta oson. Gap qobiliyatli bo'lishda. Bilmasvoy uyiga qaytib kelib she'r to'qishga kirishdi. U kun bo'yi xonada yurib, bir polga, bir shiftga tikildi, qo'li bilan iyagini ushladi, o'zicha nimalardir deb ming'illadi. Oxiri she'r tayyor bo'ldi.
— Og'aynilar, quloq solinglar, qaranglar, men qanaqangi she'r to'qidim, — dedi.
— Qani, qani, she'r nima to'g'risida o'zi? — deb qiziqib qoldi barcha.
— Sizlarning to'g'ringizda to'qidim, — deb ochig'ini aytdi Bilmasvoy. — Mana, eng oldin Bilag'on haqidagi she'rni eshiting:


Bilag'on kelib soydan.
Shartta sakradi qo'ydan.

— Nima? — deb baqirdi Bilag'on. — Men qachon qo'y ustidan sakrabman?

— She'rda qofiya uchun shunday deyiladida, — deb tushuntirdi Bilmasvoy.
— Sen qofiya deb mening to'g'rimda bo'lmag'ur yolg'on gaplarni to'qiyverar ekansan-da! — deb qizishdi Bilag'on.
— Bo'lmasachi, — deb javob berdi Bilmasvoy. — Bor gapni to'qib o'tirishning nima keragi bor? Haqiqatni to'qishning hojati yo'q. U o'zi bor narsada.
— Tag'in shunaqa narsa to'qib ko'rgin, kuningni ko'rasan, — deb qo'ydi Bilag'on. — Qani, boshqalar to'g'risida nimalar to'qiding?
— Mana, Shoshqaloq to'g'risidagisini eshitinglar, — dedi Bilmasvoy.


Shoshqaloq xo'p och edi,
Sovuq dazmolni yedi.

— Og'aynilar! — deb baqirib yubordi Shosh­qaloq, — qarang, mening to'g'rimda nimalar to'qibdi? Hech qanaqangi sovuq dazmolni yeganim yo'q.

— Sen baqirmay tur, — dedi Bilmasvoy. — Shunchaki qofiya uchun sovuq dazmol deb aytdimda.
— Men na sovuq, na issiq dazmolni yeganman, axir! — deb baqirdi Shoshqaloq.
— Issig'ini yeding deb aytganim yo'qku, xavotir olmasang ham bo'ladi, — deb javob berdi Bilmas­voy, —Mana, Agarqul to'g'risidagi she'rni eshitinglar:


Agarqulning yostig'ida,
Non bor uning tagida.

Agarqul karavotining oldiga kelib yostig'ining tagini qaradi.

— Yolg'onchi! Hech qanaqa non-pon yo'q bu yerda, — dedi.
— Sen she'riyatdan bexabarsan, — dedi Bilmas­voy. — Faqat qofiya uchun shunaqa deyiladi, aslida u yerda hech nima bo'lmaydi. Mana, men tag'in Dorijon haqida ham to'qiganman.
— Og'aynilar! — deb baqirdi doktor Dorijon. — Bunaqa mazaxni to'xtatish kerak! U hammamiz to'g'rimizda yolg'on gaplarni aytsa-yu, nahot, biz indamay eshitib tursak?
— Bas endi! — deb baqirdi barcha. — Biz boshqa eshitishni istamaymiz! Bu she'r emas, bu allaqanday masxarabozlik.
Faqat Bilag'on, Shoshqaloq va Agarqullar norozi bo'lib baqirishdi: — O'qisin! Bizning to'g'rimizda o'qigandan keyin boshqalar to'g'risida ham o'qisin-da!
— Kerak emas! Istamaymiz! — deb baqirishdi boshqalar.
— Mayli, siz xohlamasangiz, qo'shnilarga o'qib beraman, — dedi Bilmasvoy.
— Nima-nima, — deb baqirdi hamma. — Hali bizni qo'shnilarga ham sharmanda qilmoqchimisan? Qani o'qib ko'rchi? Unda uyga qaytib kelmay qo'ya qol.
— Xo'p mayli, og'aynilar, unday qilmayman, — deb rozi bo'ldi Bilmasvoy, — faqat sizlar mendan xafa bo'lmasalaring bo'lgani.
Shu-shu Bilmasvoy boshqa she'r to'qimaslikka ahd qildi.