Biofizika kitob yangisi 2013. doc

§3.4. Yurakning ishi va quvvati 
Yurak bajargan ish bosim kuchlarini yengish va qonga kinetik energiya berish 
uchun sarflanadi. Chap qorincha bir marta qisqarganda bajargan ishni hisoblaymiz. 
Qonning zarb hajmi V
z
ni silindr ko’rinishida ifodalaymiz. Yurak bu hajmni 
ko’ndalang kesim yuzi S bo’lgan aorta bo’ylab o’rtacha R bosim ostida 
l
masofaga siqib chiqaradi. Bunda bajarilgan ish 
3
1
PV
PSl
F
A
=
=
⋅
=
l
(3.14) 
Bu hajmdagi qonga kinetik energiya berish uchun 
2
2
2
3
2
2
υ
ρ
υ
V
m
A
=
=
(3.15) 
ish bajariladi. To’la ish 
2
3
3
2
1
3
2
υ
ρV
PV
A
A
A
+
=
+
=
(3.16) 
o’ng qorincha bajargan ish chap qorincha bajargan ishning 0,2 qismiga teng deb 
qabul qilinishi tufayli yurakning bir marta qisqarishida bajargan to’la ish
)
2
(
2
,
1
2
,
0
2
3
3
3
3
υ
ρV
PV
A
A
A
+
=
+
=
(3.17) 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

61
R = 13 kPa, V
3
= 60 ml,= 6.10
-5
m
3
,
ρ
= 1,05.10
3
kg/m
3
, 
ϑ
= 0,5 m/s bo’lsa 
tinch holatda yurakning bir marta qisqarishida bajargan ishi A = 1 J. ekanini 
topamiz. 1 s da 1 marta qisqarsa 1 sutkada A = 86400 J ish bajaradi. Agar sistolalar 
davomiyligi 0,3 s desak, yurakning bir marta qisqarishdagi quvvati W = 
t
A
= 3,3 
Vt. Qoramollar uchun A = 2,93 J, quvvat 11,7 Vt. 70 yil yashagan odam yuragi 2,5 
milliard marta qisqaradi. Bajargan ishi 10
9
J. Har qanday davriy nasos 10 mln. 
taktdan ko’p ishlay olmaydi. Yurak esa bundan yuzlab marta ko’p ishlay oladi. 
Yurakning siqib chiqargan qoni miqdori 1 km uzunlikdagi paroxod yuradigan 
daryoni to’ldirgan bo’lar edi. 
Arteriyalarning birortasidagi sistolik va diastolik bosimlar to’g’ri-dan-to’g’ri 
manometrlarga ulangan igna yordamida o’lchanishi mumkin. Tibbiyotda esa 
N.S.Korotkov taklif qilgan qonsiz usuldan keng foydalaniladi. 
Bunda M-manjet, R - qo’lning bir qismi, Ye
s
- yelka suyagi, A - arteriya,
V – rezina nay orqali manjetga havo yuborilganda manjet qo’lni siqadi. So’ngra 
shu rezina nay orqali havo sekin yuboriladi va B manometr yordamida manjetdagi 
bosim o’lchanadi. Agar muskullar bo’shashtirilgan bo’lsa, elastik devorlardan 
iborat bo’lgan manjetga 
tegib 
yumshoq 
to’qimalardagi bosimga 
teng bo’ladi. 
3.8-rasm. Qon bosimini o’lchash. 
Bosimning qonsiz o’lchashning asosiy fizik g’oyasi shundan iborat. Havo asta 
sekin chiqarilib bosim kamaytirib boriladi va bosim sistolik bosimga teng bo’lsa, 
qon qattiq siqilgan arteriya orqali otilib chiqish imkoniyatiga ega bo’ladi, bunda 
turbulent oqim yuzaga keladi. Hakam bosimni o’lchashda fonendaskopni arteriya 
ustiga qo’yib turbulent oqimga taalluqli bo’lgan shovqinlarni eshitadi. Manjetdagi 
bosimni kamaytira borib laminar oqimni tiklash mumkin, buni eshitib 
ko’rilayotgan tonlarning birdaniga pasayib ketishidan bilish mumkin. Arteriyada 
laminar oqimning tiklanishiga mos keluvchi manjetdagi bosim diastolik bosim 
kabi qayd qilinadi. Sog’lom kishi organizmi uchun normal sistolik bosim 120 
mm.sm.ust, diastolik bosim esa 80 mm.si.ust.ga tengdir. Qon yurakka qaytish 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

62
davomida bosim kamayib boradi. Katta arteriyada 90 mm.sm.ust.bo’lsa, kichik 
arteriyalarda 25 mm.sm.ust venada esa hatto 10 mm.sm.ust.gacha kamayadi. 
Ammo, yurak urishi bilan bog’liq bo’lgan bosim 120 - 80 mm.sm.ust.chegarasida 
o’zgarib turadi. Qon bosimining o’zgarishi
0
Аорта
Артерия
Артериола Каппилярлар
Веналар
20
40
60
80
100
120
3.9-rasm. Qon bosimining tomirlar bo’yicha taqsimoti. 
esa organizm faoliyatining o’zgarishi bilan bog’liqdir. Bundan esa tashxis 
maqsadlarida keng foydalaniladi.