Biofizika

Bir hujayrali organizmlarda feno’toz
Feno’toz – dasturlashtirilgan o’lim nazariyasi XIX asr 80 – yillarida Avgust Veysman tomonidan yaratilgan.
Bir hujayrali organizmlarda feno’toz jarayoni batafsil o’rganilgan. Ichak tayoq-chasida genetik defektga ega bo’lganda ‘o’ulyatsiya ichida nobud bo’lishi, feno’toz hisoblanib, bu – umumiy ‘o’ulyatsiyaga zarar keltirmaslik mahnosida foydali hisoblanadi. ‘enitsillin bilan zararlangan ‘nevmokokk hayotini davom ettirishi havfliligi sababli nobud bo’lishi reaktsiyasi uning uchun nisbatan foydali hisob-lanishi tahkidlanadi. Feno’tozni oddiy qilib tushintiradigan bo’lsak, «jiddiy xatoga yo’l qo’ygandan ko’ra o’lim afzal» ko’rinishidagi biologik organizmlarning «samuraylar qonuni» dan tashkil to’gan. Barcha tirik tizimlarda, sodda hayvon-lardan tortib yuksak organizimlar va hatto hujayra organellalari butun tizim uchun uning mavjudligi sezilarli darajada havf tug’dirgan holatda o’z hayotchan-ligini tugallash xususiyatiga ega hisoblanadi. Ichak tayoqchasining bakteriofag bilan zararlanishida bakteriofak tinimsiz ravishda ko’’ayishi va boshqa hujayralarni xam nobud qilishi holati yuzaga keladi. Ushbu holatda zararlangan ichak tayoqchasining hayotini tugallashi butun tizim uchun favqulotda zaruriy holat sifatida ifodalanadi. Fag bilan zararlangan ichak tayoqchasida javob reaktsiyasi tarzidagi o’z – o’zini nobud qiluvchi «jallod – oqsil» molekulasi sintezlanishi dasturi ishga tushadi. Bu ti’dagi 3 ta oqsil molekulasi o’rganilgan bo’lib, ulardan biri fag bilan zararlanish holatida hujayra membranasida tirqish xosil qiladi va bu tirqishdan hujayra ichki qismidan deyarli barcha quyi molekulyar moddalar oqib chiqib ketadi va natijada hujayra nobud bo’ladi. Ikkinchi oqsil molekulasi esa oqsil sintezi tizimida Tu elongatsiya omilini yoki lizin trans’ort RNK ni ‘archalaydi va oqsil sintezi tugallanadi. Natijada ichak tayoqchasi nobud bo’ladi. Bu ko’rinishdagi fag bilan zararlangan mikroorganizmning dasturlashtirilgan o’limi o’z navbatida butun tizim uchun foydali hisoblanadi. Feno’toz jarayoni achitqilarda, tetraximenda xam o’rganilgan.