Biokimyo pmd

MODDA ALMASHINUVIGA KIRISH
OVQATLANISH BIOKIMYOSI
Modda almashinuvi va uning asosiy bosqichlari
Tiriklikning asosiy xususiyatlaridan biri – tashqi muhit bilan modda
almashinuvidir. Biologik kimyo fani esa buning negizida yotuvchi
kimyoviy jarayonlarni o‘rganadi. Organizmning tashqi muhit bilan
modda almashinuvida murakkab biokimyoviy jarayonlar kechadi va
buning natijasida ozuqa mahsulotlari – oqsillar, karbon suvlar va
yog‘larga kimyoviy ishlov berilib organizmning energetik va plastik
ehtiyojlarini qoplashga ishlatiladi.
Organizmda asosiy ozuqa mahsulotlarining o‘zgarishi 4 bosqichda
boradi:
1. Ovqatlanish va ovqat mahsulotlarining hazm bo‘lishi.
2. Hazmlangan mahsulotlarning so‘rilishi.
3. To‘qima metabolizmi, yoki ozuqa mahsulotlarning hujayradagi
o‘zgarishlari.
4. Metabolizmning oxirgi mahsulotlarining (CO
2
, H
2
O, NH
3
,
siydikchil, kreatinin, siydik kislotasi) ekskretsiyalanishi.
Modda almashinuvi bir-biriga uzviy bog‘liq bo‘lgan 2 katta
jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Bu assimilyatsiya va dissimilyatsiyadir.
Assimilyatsiya – murakkab kimyoviy jarayon bo‘lib, buning
natijasida tashqi muhitdan kirgan organik va anorganik moddalardan
organizmga xos spetsifikasi: oqsillar, nuklein kislotalar, yog‘lar, karbon
suvlar va boshqa moddalarning hosil bo‘lishidir. Bu jarayon
organizmning o‘sishini, rivojlanishini, yangilanishini ta’minlaydi.
Assimilyatsiya jarayonida ATF energiyasi sarflanadi.
Dissimilyatsiya – bu organizmdagi murakkab organik moddalarning
parchalanishi va ularning oxirgi mahsulotlari: CO
2
, H
2
O, NH
3
, siydikchil,
kreatinin, siydik kislotasi va boshqalarga aylanishi. Bu jarayonda
ajralgan energiyaning bir qismi ATF holida to‘planadi.

---

163
Organizmga tashqi muhitdan turli moddalarning kirib turishi va
metabolizm mahsulotlarning chiqarib turilishi o‘zaro bog‘liq bo‘lib,
organizm bilan muhit o‘rtasida moddalar almashinuvini ifodalaydi.
Quyidagi 15-jadvalda vazni 70 kg bo‘lgan o‘rta yoshli odam
organizmida sutkalik modda almashinuvining ayrim ko‘rsatkichlari
keltirilgan.