Biokimyo va molekulyar biologiya

 
2. Oqsillarni organik erituvchilar ta’sirida cho’ktirish 
Organik erituvchilar (spirt, atseton va boshqalar) oqsil makromolekulasining 
degidratatsiyasiga sababchi bo’ladi. Ular suvli qobig`ini buzib, oqsilning eritmadagi 
eruvchanligini pasaytiradi va bu cho’kma tushishiga olib keladi. Organik erituvchilar 
yordamida oqsillarning cho’kishi neytral yoki kuchsiz kislotali muhitda yaxshi 
amalga oshadi. Ishqoriy muhitda esa cho’kish yuzaga chiqmaydi. Har xil 
elektrolitlarning eritmada bo’lishligi ham cho’kish jarayonini amalga oshiruvchi omil 
hisoblanadi (masalan, natriy xlorning bo’lishligi shunga olib keladi). Oqsillarni spirt 
bilan cho’kishi qaytar jarayon hisoblanadi. Bunda eritma qizdirilmasa va reagentning 
ta’sir qilishi qisqa vaqt ichida o’tsa, shunday bo’ladi.
Reaktivlar: a) tuxum oqsili eritmasi. b) etil spirti (yoki asteton), v) natriy 
xlorid (kristall holda). 
Ishning bajarilishi: Probirkaga 1-2 ml oqsil eritmasidan quyiladi, ustiga natriy 
xlor kristalidan oz miqdorda solinadi va eriguncha chayqatiladi. Shundan keyin 
tomchilatib, 4-6 ml etil spirti solinadi va qattiq chayqatiladi. Oradan 5-8 minut 
o’tgach, oqsil cho’kmaga tushadi. 
Cho’kma hosil bo’lgandan keyin tezlik bilan uni boshqa probirkaga ajratib 
olinadi va ustiga bir necha ml distillangan suvdan quyiladi. Bunda spirtning 
konsentratsiyasi kamayib ketib, oqsil darhol erib ketadi. 
3. Oqsilning issiqlik ta’siridagi denaturatsiyasi 
Ko’pgina oqsillar 50-65°C temperaturada buzila boshlaydi. Yuqori temperatura 
oqsilning denaturatsiyasiga olib keladi, buning natijasida makromolekula qaytmas 
fizik-kimyoviy va biologik xossalarining o’zgarishiga uchraydi. Qaynatish natijasida 
polipeptid 
zanjiridagi 
disulfid 
bog`lari 
buziladi 
va 
makromolekulaning 
konformatsiyasini buzilishiga olib keladi. Qisqa vaqt qizdirish (nisbatan past 
temperaturada) natijasida denaturatsiya amalga oshmasligi mumkin. Lekin, keyingi 
qizdirishlar oqsil molekulasining buzilishiga olib keladi. 
Issiqlik ta’siridagi denaturatsiya tezligiga va jarayonning intensiv borishiga 
muhitning pH va elektrolitlarning qo’shilishi sezilarli ta’sir qiladi. Oqsillar 
izoelektrik nuqtada cho’kmaga yaxshi tushadi. 
Muhitning pHini kislotali yoki ishqoriy tomonga o’tib qolishi natijasida 
oqsillarning cho’kishi to’xtab qoladi. Kuchli kislotali va kuchli ishqoriy muhitda 
oqsillar qaynatilganda cho’kmaga tushmaydi. Kislotali muhitda oqsil molekulasi 
musbat zaryadlanadi, kuchli ishqoriy muhitda esa manfiy zaryadga ega bo’ladi. 
Elektrolitlarning qo’shilishi (masalan, natriy xlorid) natijasida xatto kislotali muhitda 
ham oqsillarning koagulyatsiyalanish jarayoni tezlashadi.
Reaktivlar: a) tuxum oqsili eritmasi, b) 1% li sirka kislota, v) 10% li sirka 
kislota, g) 10% li o’yuvchi natriy, d) natriy xlorning to’yingan eritmasi.