Biolog 10 indd
Download 3.63 Mb. Pdf ko'rish
|
biologiya 10 uzb
- Bu sahifa navigatsiya:
- Konvergent evolutsiya
|
Parallel evolutsiya (grek cha – parallelos – «yonma-yon bo ruvchi») – bir-
biriga qarindosh bo‘l gan organizmlar guruhlarida bir yo‘nalishda o‘xshash belgilar pay do bo‘lishi bilan ifodalanadigan evolutsion o‘zgarish. Masalan, sut emi zuvchi kitsimonlar va kura k oyoqlilar bir-biridan mustaqil holda suv muhitiga o‘tishgan va ularda suv muhitiga moslanishlar – kurakoyoqlar paydo bo‘lgan. Afrika va Janubiy Amerika qit’alarida tarqalgan sutemizuvchilar tana tuzilishida o‘xshashlikni ko‘rish mumkin (115-rasm). Parallelizm bir-biriga genetik yaqin turlarda belgilarning o‘xshashligi, gomologik tuzilmalarning mustaqil holda o‘zgarishlari natijasida yuzaga keladigan evolutsiyadir. Har xil turlarning bir xil genlarida o‘xshash muta - t siyalar paydo bo‘lishi pa rallelizmga sabab bo‘ladi. Xuddi shunday hodisani N. I. Vavilovning irsiy o‘zgaruvchanlikning gomologik qatorlari qonuni tav- sifl ab beradi. Mazkur qonunga mu- vofi q, bir-bi riga qarindosh turlar irsiy o‘zga ruvchanlikning o‘xshash qator lari bilan ta’rifl anadi. Shuning uchun o‘xshash belgilar bir-biriga qarindosh turlarda mustaqil – parallel holda hosil bo‘ladi. Konvergent evolutsiya – kelib chiqishi jihatidan uzoq guruhlar (ken- ja sinf, sinf, tip) organizmlarning o‘xshash belgilarga ega bo‘lishi bilan ifodalanadigan evolutsion o‘zgarish xili. Evolutsion o‘zgarishlarning bun - day xili qarindosh bo‘lmagan turlar - ning o‘xshash tashqi muhit ta’siri ga moslanishlari natijasi hisoblanadi. Kon vergent o‘zgarishlar aynan bir 115-rasm. Afrika va Janubiy Amerika sut- emizuvchilari tana tuzilishidagi parallelizm. 213 xil tashqi muhit omillari bilan bevosita bog‘langan organlarda yuz beradi. Xaltali va yo‘ldoshli sutemizuvchilar o‘xshash hayot tarziga ega bo‘lganliklari natijasida bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda ularning tuzilishida o‘xshash qir ra - lari paydo bo‘lgan. Konvergent o‘xshashlik sis tematik jihatdan bir-biridan ancha uzoq turgan guruhlarda ham kuzatiladi. Qushlar va kapalaklarda qanoti bo‘ladi, lekin bu organlarning kelib chiqishi turlichadir. Birinchi holatda – bu o‘zgargan oldingi oyoqlar, ikkinchisida – xitin o‘simta. Konvergensiya bir-biriga qarindosh bo‘lmagan guruhlarning o‘xshash yo‘na lishda evolutsion rivojlanishi va ularning bir xil yashash muhitiga moslashishi natijasida o‘xshash belgilarga ega bo‘ lishidir. Konvergent rivojlanishga akulalar (birlamchi suv hayvonlari), ixtiozavrlar va kitsimonlar (ikkilamchi suv hayvonlari) tana shaklining o‘xshashligini misol qi lib keltirish mumkin (116-rasm). Ammo umurtqalilarning bu guruhlari teri qop lami, kalla suyagi, muskullari, qon ayla nish, nafas olish va boshqa organlar sistemalarining tuzilishi bilan bir-biridan farq qiladi. Download 3.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|