Biologiya fanini o’qitishda raqamli va axborot kommunikatsiya texnologiyalarining o’rni. Virtual laboratoriya xushboqova Maftuna Chori qizi Valiyeva Mukarram Zafar qizi Musurmonova Nigora Chori qizi

Ключевые слова: биология, интернет, анимация, интерактив, эксперимент, 
мультимедиа, видео, аудиодидактика, материалы, виртуальная лаборатория. 
THE ROLE OF DIGITAL AND INFORMATION AND COMMUNICATION 
TECHNOLOGIES IN TEACHING THE SUBJECT BIOLOGY. VIRTUAL 
LABORATORY 
Abstract. This article presents the role and functions of digital educational resources, 
multimedia presentations, internet resources, electronic encyclopedias, didactic materials and 
video and audio materials in teaching biology. The use of information and communication 
technologies in biology, the organization of virtual laboratories and their use in the course of the 
lesson, the results of the effectiveness of the lessonp rocessarepresented.
Keywords: biology, internet, animation, interactive, experiment, multimedia, video, audio 
didactic, materials, virtual laboratory. 
Mamlakatimizda yosh avlod ta‟lim-tarbiyasiga alohida e‟tibor qaratilmoqda. O’g’il-
qizlarning zamonaviy bilim olishi, yuksak ma‟naviyatli bo’lib ulg’ayishi uchun zarur sharoit 
yaratish borasidagi ishlar izchil davom ettirilmoqda. Shavkat Mirziyoyev Toshkentda bo’lib
o’tgan "Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash – davr
talabi" mavzuidagi anjumanda so’zlagan nutqida yosh avlod tarbiyasi haqida alohida
to’xtalib o’tdi. "Bizni hamisha o’ylantirib keladigan yana bir muhim masala – bu
yoshlarimizning odob-axloqi, yurish-turishi, bir so’z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan
bog’liq. Bugun zamon shiddat bilan o’zgaryapti. Bu o’zgarishlarni hammad ko’proq his

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
1644 
etadigan kim – yoshlar. Mayli, yoshlar o’z davrining talablari bilan uyg’un bo’lsin. Lekin
ayni paytda o’zligini ham unutmasin. Biz kimmiz, qanday ulug’ zotlarning avlodimiz, 
degan da’vat ularning qalbida doimo aks -sado berib, o’zligiga sodiq qolishga undab tursin. 
Bunga nimaning hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya hisobidan", deya
ta‟kidladi Prezidentimiz. 
Mamlakatimizda so‘z erkinligini ta’minlash, axborot va ommaviy kommunikatsiyalar 
sohasini boshqarish tizimini qayta tashkil qilish, ijtimoiy-siyosiy va sotsial-iqtisodiy 
rivojlanishning muammoli masalalarini hal etishda ommaviy axborot vositalarining rolini 
oshirish bo‘yicha sezilarli ishlar amalga oshirildi. Shu bilan birga kelayotgan chaqiriqlarga 
tezkorlik bilan munosib javob qaytarilmayotganini ko‘rsatib, mamlakatda amalga oshirilayotgan 
ulkan miqyosdagi islohotlar to‘g‘risidagi keng qamrovli ma’lumotlarni o‘z vaqtida taqdim etish 
bo‘yicha jamiyat ehtiyojlari axborot sohasidagi ishlarni sezilarli darajada oshirishni, davlat 
organlari va tashkilotlarining axborot xizmatlari, ommaviy axborot vositalarining faoliyatini sifat 
jihatidan yangi bosqichga olib chiqishni taqozo etmoqda.Shu maqsadda ilm fan va o’qitish 
sohalarida keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu o’zgarishlar biologiya fan sohasida 
ham o’z ifodasini topmoqda. 
Axborot texnologiyalarini o'qitish - bu axborot bilan ishlashda maxsus usullardan, 
dasturiy va texnik vositalardan (kino, audio va video , kompyuterlar, telekommunikatsiya
tarmoqlari) foydalanadigan pedagogik texnologiya . Barcha metodlar singari, o'qitish
usullari, o'quv qo'llanmalari, didaktik funktsiyalarning uchligini bajaradi, ular asosan har
qanday fanga asoslangan o'qishda o'zgarishsiz qoladi va uch funktsiyani bajaradi: raqamli 
ta'lim resurslaridan (RTR) foydalanishni hisobga olgan holda fan bilan bog'liq faoliyat doirasida 
o'qitish, rivojlantirish, ta'lim. va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT). Biologiya
darslarida AKTdan foydalanish fanni o'qitish sifatini yaxshilashi mumkin; vizualizatsiya
tamoyilini vizual ravishda aks ettiradigan turli xil ob'ektlarning muhim tomonlarini aks 
ettirish; o'rganilayotgan ob'ektlar va tabiiy hodisalarning eng muhim xususiyatlarini ajratib 
ko'rsatish Maktabda biologiya fanini o'qitishni doimiy ravishda ko'rgazmali eksperiment bilan 
birga olib borish kerak. Biroq, zamonaviy maktabda fan bo'yicha eksperimental mashg'ulotlar
ko'pincha mashg'ulot vaqtining etishmasligi va zamonaviy moddiytexnik jihozlarning 
etishmasligi tufayli qiyinlashadi. Laboratoriya laboratoriyasi zarur asbob va materiallar bilan 
to'liq ta'minlangan bo'lsa ham, haqiqiy tajriba tayyorlash va o'tkazish uchun ham, ish
natijalarini tahlil qilish uchun ham ko'proq vaqt talabetadi. Bundan tashqari, o'ziga xosligi
sababli, haqiqiy tajriba ko'pincha o'zining asosiy maqsadini - bilim manbai bo'lib xizmat 
qilishni amalga oshirmaydi. Ko'pgina biologik jarayonlar murakkabdir. Tasavvurli fikrlash
qobiliyatiga ega bolalar mavhum umumlashtirishni o'zlashtirishda qiynaladilar, rasmsiz ular
jarayonni tushunishga, hodisani o'rganishga qodir emaslar. Ularning mavhum tafakkuri 
rivojlanishi tasvirlar orqali sodir bo'ladi. Multimediya animatsion modellari talaba ongida
biologik jarayonning ajralmas manzarasini shakllantirishga imkon beradi, interfaol modellar
esa jarayonni mustaqil ravishda "qurish", xatol arini tuzatish va mustaqil ishlashga imkon
beradi.Ta'lim jarayonida multimedia texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklaridan biri bu 
faoliyatning yangiligi, kompyuter bilan ishlashga qiziqish tufayli o'quv sifatini oshirishdir. 
Darslarda kompyuterdan o'quvchilarning faol va mazmunli ishlarini tashkil etishning yangi 
usuliga aylanib, darslarni yanada foydali va qiziqarli qiladi. 
Biologiya darsining turli bosqichlarida AKT texnologiyalarini qo'llash: 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
1645 
I. Yangi materialni tushuntirishda (rangli rasmlar va fotosuratlar, slayd-
shoular, videokliplar, 3D-rasmlar va modellar, qisqa animatsiyalar, syujet animatsiyalari, 
interfaol modellar, interfaol chizmalar, yordamchi materiallar) multimediya proektori yordamida 
namoyish etilgan interfaol rasm sifatida.
II. O'quv materiallarini mustaqil ravishda o'rganish paytida talabalar dars davomida 
kompyuter tajribasini o'tkazish paytida o'qituvchi tomonidan belgilangan shartlarga muvofiq
(ish varaqasi yoki kompyuter sinovi shaklida), natijada o'rganilayotgan mavzu bo'yicha 
xulosa; 
III. Kompyuter va haqiqiy eksperiment bilan birgalikda laboratoriya ishlari shaklida 
ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etishda. Shuni ta'kidlash kerakki, kompyuterdan 
foydalanganda talaba eksperimentlarni o'z-o'zini rejalashtirish, ularni amalga oshirish va
natijalarni haqiqiy laboratoriya ishlari bilan taqqoslash uchun ko'proq imkoniyatlarga ega 
bo'ladi; 
IV. Takrorlash, tuzatish paytida (javobni tanlash bilan vazifalar, klaviaturadan 
raqamli yoki og'zaki javobni kiritish zaruriyati bo'lgan vazifalar, tematik to'plamlar, fotosuratlar,
videolar va animatsiyalardan foydalangan holda topshiriqlar, javobga reaktsiya bo'lgan
vazifalar, interfaol topshiriqlar, yordamchi materiallar) va boshqarish tanib olish, tushunish
va qo'llash darajasidagi bilimlar (avtomatik tekshirish, diagnostik testlar bilan test 
topshiriqlarining tematik to'plamlari). Darsning ushbu bosqichlarida talabalar virtual 
laboratoriya ishlari va eksperimentlarni amalga oshirganda, o'quvchilarning motivatsiyasi
kuchayadi - ular haqiqiy hayotda olingan bilimlar qanday yordam berishini 
ko'rishadi;Biologiya fanini o‟qitish jarayonida quyidagi AKT dasturlari foydalanish mumkin 
Raqamli ta'lim manbalari:Raqamli ta'lim resurslaridan (RTR) tayyor elektron 
mahsulotlar sifatida foydalanish bizga o'qituvchilar va talabalar faoliyatini faollashtirishga
imkon beradi, mavzuni o'qitish sifatini oshirishga, vizualizatsiya printsipini vizual ravishda
o'z ichiga olgan biologik ob'ektlarning muhim jihatlarini aks ettirishga imkon beradi. 
Multimedia taqdimotlari:Multimediya prezentatsiyalaridan foydalanish o'quv 
materialini algoritmik tartibda to'liq struktura ma'lumotlari bilan to'ldirilgan yorqin 
namunali tasvirlar tizimi sifatida taqdim etish imkonini beradi. Bunday holda, idrok qilishning
turli xil kanallari jalb qilinadi, bu sizga ma'lumotni nafaqat faktik, balki assotsiativ
shaklda o‟quvchilarning uzoq muddatli xotirasida joylashtirishga imkon beradi.Taqdimot -
slaydlar ko'rinishidagi materiallarni taqdim etish shakli, unda jadvallar, diagrammalar, 
rasmlar, rasmlar, audio va video materiallar taqdim etilishi mumkin. 
Taqdimot xususiyatlari: 
filmlar, animatsiyalar namoyishi; 
tanlash (kerakli maydon); 
giperhavolalar; 
qadamlar ketma-ketligi; 
interaktivlik; 
ob'ektlarning harakati; 
modellashtirish. 
Internet manbalari:Internet ta'lim xizmatlarining ulkan imkoniyatlariga ega (elektron
pochta, qidiruv tizimlari, elektron konferentsiyalar) va zamonaviy ta'limning ajralmas
qismiga aylanib bormoqda. Tarmoqdan ta'limga oid muhim ma'lumotlarni olgandan so'ng, 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
1646 
talabalar quyidagi ko'nikmalarni egallaydilar:[12] belgilangan belgilar bo'yicha ma'lumotni
maqsadli ravishda topish va tizimlashtirish; ma'lumotni umuman emas, balki umuman
ko'ring, axborot xabaridagi asosiy narsani ta'kidlang.Darsda Internet manbalaridan
foydalanish yangi materialni o'rganishda darsni yanada qiziqarli qiladi, talabaning bilim
olishga bo'lgan qiziqishi ortadi. Internetda siz ta’lim kurslarining barcha mavzularidagi
tematik saytlarni, batafsil echimlar bilan topshiriq kitoblarini, testlar, insholar, turli xil
eksperimentlar modellarini topishingiz mumkin Elektron entsiklopediyalar:Elektron
entsiklopediyalar - oddiy ma'lumotnomalar va axborot nashrlarining analoglari -
entsiklopediyalar, lug'atlar, ma'lumotnomalar va boshqalar. Bunday entsiklopediyalarni 
yaratish uchun gipertekst tizimlari va HTML kabi gipermatnli belgilash tillaridan
foydalaniladi. Qog'oz hamkasblaridan farqli o'laroq, ular qo'shimcha xususiyat va 
imkoniyatlarga ega. Odatda kalit so'zlar va tushunchalar uchun qulay qidiruv tizimini
qo'llab quvvatlaydi. Yaqinda Kiril va Metyus axborot mahsulotlari keng
ommalashdi.Ularning katalogida biologiya va ekologiya darslarida, shuningdek uyda individual 
ishlashda, shu jumladan talabalar va o'qituvchilar uchun foydalanish mumkin bo'lgan 
ishlanmalarning keng to'plami mavjud. Buning yorqin namunasi Buyuk Entsiklopediya. Dars
uchun siz: ma'lumot jadvallari va diagrammalar, turli xil interfaol dasturlar , jumladan tirik
mavjudotlar va o'simliklar tasnifi, multimedia panoramalari ("hayot evolyutsiyasi", "Yer
ekotizimi"), video ilovalar ("yovvoyi hayvonlar hayoti") va musiqa kutubxonasi ("
hayvonlarning ovozlari "), foto albomlar, Qizil kitobi va boshqalar. 
Didaktik materiallar:Didaktik materiallar - topshiriqlar, diktantlar, mashqlar 
to'plamlari, shuningdek, elektron formatda taqdim etilgan insholar va insholar namunalari,
odatda formatdagi matnli fayllarning oddiy to'plami shaklida. doc barcha . rtf va. txt . Deyarli
an'anaviy bo'lgan bilimlarni nazorat qilishning noqulayligi shundaki, siz hali ham talabaning 
qo'l yozuvi bilan ishlashini, ular uchun bahoni mustaqil ravishda tekshirishingiz kerak. Ushbu
ish avtomatlashtirilishi mumkin. O'qituvchi matn tahrirlovchisiga murojaat qilmasdan, o'zi
uchun didaktik materialni o'zi tuzishi, buning uchun ixtisoslashgan dasturdan foydalanishi 
mumkin. Bunday dastur "Test dizayneri" dir.[10],[11]