Биология ва генетика

Nazorat savollari

1. 
   Poliploidiya tiplari va ularning klassifikatsiyasi xaqida tushuncha bering
   
2. 
   Su‘niy poliploidiya olish usullari qanday
   

3.. Turlararo chatishmaslik sabablari nimalardan iborat


12-Mavzu: Xromosoma nazariyasi
Tayanch so‘z va iboralar: xromosoma nazariyasi, mitoz, somatik hujayra, autosomalar, jinsiy xromosoma, germofrodit, zigota, krossingover, gomologik xromosomalar, daltonizm, retsessiv.
1. Irsiyatning xromosoma nazariyasining yaratilishi
XIX asrning oxiriga kelib organizmlarpish barcha hujayralarida xromosomalarning soni juft va barqaror ekanligi, mitoz bolinishda ular ikki hissa kopayib, yosh hujayralarga teng taqsimlanishi, jinsiy hujayralar hosil bolishida xromosomalarning soni yarmiga kamayishi, uruglangan tuxum hujayrada esa ularning diploid soni tiklanishi aniqlandi. Shunday qilib, irsiyatda xromosomalar yetakchi rolni oynashi har tomonlama tasdiqlandi.
1911 yilda amerika genetigi T.Morgan oz laboratoriyasida otkazgan tadqiqotlari natijasida irsiyatning moddiy negizi hisoblangan xromosomalarni organishni yana yuqori pogonaga kotardi. U genlarning xromosomalarda joylashish tartibini tajribada isbotlab, irsiyatning xromosoma nazariyasini yaratdi. Shundan song genetika rivojlanishining yangi davri boshlandi.
T.Morgan ozining barcha genetik tajribalarini drozofila (meva) pashshasi ustida otkazdi. Chunki bu pashsha kichik hatto probirkada ham arzon ozuqa bilan kopayib, qisqa muddatda (ikki haftada) bir necha yuzlab yangi nasl berishi mumkin. Bundan tashqari drozofila pashshasining kopgina tashqi belgilari turgun ravishda nasldan-naslga otadi. Uning somatik hujayrasida faqatgina 4 juft xromosoma mavjud. Mana shu pashshalar ustida otkazilgan tadqiqotlar asosida yaratilgan irsiyatning xromosoma nazariyasi jinsni aniqlash va rivojlanishi bilan bogliq barcha muammolarni yechishga asos boldi.
Organizmdagi xromosomalar autosomalar va jinsiy xromosomalardan (geterosomalardan) iborat.
Oshash jinsiy bomagan oddiy xromosomalar yigindisi autosomalar deyiladi va ular bir necha juft boladi. Bir-biridan farq qiluvchi faqat bir juft xromosoma jinsiy xromosoma deb ataladi.
Drozofila pashshasining tana hujayrasida xromosomalar yigindisi 6 ta autosoma va ikkita jinsiy romosomadan iborat. Odamlarda xromosomalarning diploid soni 46 ta yoki 23 juft bo‗ib, shundan 44 tasi autosoma (erkak va ayollarda bir xil) qolgan ikkitasi jinsiy xromosomalardir. Mana shu bir juft jinsiy xromosomalar bir-biridan farq qiladi. Ularning biri X harfi, ikkinchisi esa U harfi bilan belgilanadi. Odamda xromosomalarning normal balansi ayollar uchun 44+XX, erkaklar uchun 44+XU boladi. Ogil yoki qizning tugilishi ona va ota jinsiy xromosomalarining uruganishda qanday qoshilishiga bogliq. Agar tuxum hujayraning X xromosomasi spermatozoidning X xromosomasi bilan qoshilsa, zigotada ikki (X) xromosomalar (44 ta autosomalardan tashqari) hosil bolib, qiz organizmi rivojlanadi; uning xromosomalar yigindisi 44+XX boladi. Tuxum hujayradagi X xromosoma spermatozoidning U xromosomasi bilan qoshilsa, XU xromosomali zigota hosil bolib, undan ogil organizmi rivojlanadi; uning xromosomalar yigindisi 44+XU ni tashkil etadi.