Nitrifikaciya Denitrifikaciya Ammonifikaciya processleri
Reje:
1. Ammonifikaciya processi
2. Denitrifikaciya processi
3. Nitrifikaciya processi
Ammonifikaciya processi
Mikroorganizmlerdin` ha`k tasın payda etiwi ushın ortalıqta olardın` duzları kerek, ten`iz suwlarında kalciy duzları ha`mme waqıtta jetkilikli boladı.
Jer juzindegi barlıq tiri organizmler, tiri materiyalardan payda bolg`an. Olar o’li materiyalardan keskin parq qıladı. Biraq olar ha`mme waqıt o`z-ara baylanısta boladı. Janlı ha`m jansız ta`biyattag`ı o`zgerisler uzliksiz boladı yag`nıy zatlar bir halattan ekinshi jag`dayga o’tip otıradı. Na’tiyjede olar ıdırap zatlardın` kishi biologiyalıq aynalısın payda etedi.
O`simlikler atmosferadag`ı erkin azottı ha`m organikalıq zatlar quramındag`ı baylanısqan azottı o`zlestire almaydı.
Olar tek mineral haldag`ı azotlı birikpelerdin` ammoniyli ha`m azotlı duzlarınan paydalanadı. Eger podzol topıraqlardın` aydaw qatlamının` 1 gektarında 5000 kg azot bolsa, sonnan o`simlikler o`zlestire alatug`ın azot barı jog’ı 1F quraydı. Bul azot o`simliklerden bir ma’rte o`nim alıw ushında jetpeydi. Demek, jer ju’zinde tirishilik dawam etiwi ushın, o`simlik ha`m haywanlar ta`repinen payda bolg`an organikalıq zatlar barqulla shiriwi tiyis. Organikalıq zatlardın` ıdırawında mikroorganizmlerdin` roli ayrıqsha. Olar tirishiligi dawamında organikalıq zatlardı ıdıratıp SO2, N2O, N3, R h.t.b. organikalıq emes zatlardı payda etedi, ha`m bular ja’ne biologiyalıq aylanısqa kirisedi.
Azottın’ ta`biyattag`ı zapası ju’da’ u`lken. Atmosfera hawası quramının` 4/5 bo`limi azottı quraydı. 1 ga jerdegi atmosferada 80000 t azot boladı. Jer ju’zindegi taza tu`rg`an organizmlerdegi azottın’ mug`darı bolsa 20-25 mlrd. tonnanı quraydı.
Azottın’ ta`biyatta aylanıwı ammonifikaciya, nitrifikaciya, denitrifikaciya ha`m azotofiksaciya procesleri arqalı juredi.
Ammonifikaciya procesi. Jerdegi organikalıq zatlardın` mineral zatlarg`a aylanıw procesi o`simlikler ushın a`hmiyetli. Beloklardın` shiriwi na’tiyjesinde NN3 payda bolg`anı ushın bul proces ammonifikaciya dep ataladı.
Ol aerob ha`m anaerob sha`riyattada o`tedi. V.N.Shaposhnikov ko`rsetkenındey, beloklardın` ıdırawı eki jol menen baradı:
1. Aminokislotalar bakteriyalardın` denesin qurıw ushın ketedi.
2. Aminokislotalardan uglerod deregi sıpatında paydalanadı.
Mısalı: alanın` aminokislotasınan pirouzum kislota ha`m ammiak payda boladı.
С H3 /NН2/ СOOH + O2 --------- CH3COCOOH + NH3
Alanin pirouzum k-ta ammiak
Beloklardın` ıdırawı ushın optimum temperatura 25-30 S ha`m ıg`allıq jeterli bolıwı kerek.
Denitrifikatsiya processi
Bul proces nitrifikatsiya procesinın` kerisi bolıp, bunda baylanısqan azot ja’ne atmosferaga erkin halda qaytadı. Bul proces tuwrı ha`m tuwrı emes boladı. Tuwrı denitrifikaciyada nitratlar denitrifikaciyalanıwshı bo`lek bakteriyalar toparının` tirishiligine baylanıslı qaytarılsa, tuwrı emes denitrifikaciyada tek aminokislotalar menen nitrat kislota o`z-ara ta`sir etisedi na’tiyjede molekulyar azot payda boladı.
Ta`biyatta tuwrı denitrifikaciya topıraq, suw ha`wizlerinde ken’ tarqalg`an denitrifikaciyalawshı bakteriyalardın` tirishiligine baylanıslı o`tedi.
4 NNO3 = 2 N2O + 5 02 + 2 N2
Bul bakteriyalarg`a to`mendegiler mısal boladı. 1. Vas.denitrificans tayaqsha sıyaqlı, peritrix, spora payda etpeydi. 2. Pseudomonas stutreri - mayda tayaqshalar, ko`binese shınjır formasında ushıraydı.
Denitrifikaciyada oksidleniw - qaytarılıw proces esaplanadı. Bakteriyaları fakultativ anaerob bolıp, kislorod ko`beygende denitrifikaciya toqtaydı. Denitrifikaciya na`tiyjesinde topıraqta belgili mug`darda azot jog`aladı. Esaplawlarg`a qarag`anda ha`r jılı denitrifikaciya na`tiyjesinde topıraqta 330 mln. tonna azot shıg`ıp ketedi.
Nitrifikatsiya processi
Ammonifikatsiya procesinde payda bolg`an ammiyaktın’ bir bolegi o`simlikler ta`repinen o`zlestirilse, qalg`an bo’legi nitrifikaciya procesinde azot kislotasına shekem oksidlenedi. Topıraqta nitratlardın` payda bolıwı Shlezing ha`m Myuntsler ta`repinen 1879-jılda anıqlang`an. Nitrifikatsiya procesinın` eki fazada o`tiwin 1889 jılı Vinogradskiy anıqlag`an. Birinshi fazada Nitrosamonas qatnasadı ha`m ol NNq - ti NNO2 shekem oksidleydi.
NH3 + 3 0 2 -----------2 NHO2 + 658 kJ
Ekinshi fazada Nitrobacter qatnasıp NHO2 -ni NHO2 - shekem oksidleydi.
2NHO2 + O2 = 2 NHO3 + 180 kJ
Nitrobakter oval formasındag`ı burtikleniwshi bakteriya bolıp rawajlanıw tsiklinde, ha`rekeshen’ basqıshtı o`tedi. Nitrosamonas ha`m Nitrobacter barqulla birge ushıraydı. Birinın` payda qılg`an o`nimin ekinshisi ta`repinen o`zlestiriledi. Bul tiptegi eki mikroorganizm qatnası metabioz dep aytıladı.
Nitrifikatorlar ortalıqtın’ kislotalı reaktsiyasına sezgir ha`m PH 6,0-9,2 bolg`anda jaqsı rawajlanadı. Bul proces na’tiyjesinde 1 ga jerde 300 kg nitrat kislota toplanadı. Sonın` ushın awıl-xojalıg`ında bul proceske u`lken itibar beredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
