Bioneorganik birikmalar

_п > С = О⁶" + К- MgX > , > С - OMgX
R R
R
magniy alkoksid
R¹ - С = N + R - MgX >^R >C = N-MgX
R
magnit iminat О
0 = C = 0 + R- MgX > R -
OMgX
karbon kislotaning magniyli tuzi
Grinyar reaktivining etilen oksidi, uglerod {IV) oksidi, nitril, aldegid va ketonlar bilan reaksiyalari organik sintezda keng ishlatiladi. Bu reaktiv yordamida turli tuzilishga ega bo‘lgan kar­bon kislotalar, birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarni sintez qilish mumkin.
0‘simlik bargining yashil pigmenti — xlorofill molekulasida pirrol halqasi saqlagan murakkab porfmning magniyli kompleks birikmasi hisoblanadi. Xlorofill o‘simlik hayotida muhim biologik ahamiyatga ega bo‘lib, u o‘simliklarda boradigan fotosintez jarayonida ishtirok etadi.
Aluminiy-organik birikmalar. Davriy sistemasining III gruppa elementlari ichida aluminiyning organik birikmalari muhim ahamiyatga ega. Aluminiy-organik birikmalar litiy yoki magniy- organik birikmalar asosida olinadi:
3R - Li + AICI3 > R3AI + 3LiCl
Nemis olimi K. Siglerning ishlari aluminiy-organik birikmalar kimyosida yangilik boMdi. K. Sigler (1955) vodorod ishtirokida alkenlarga aluminiy ta’sir ettirib (3—20 MPa, 60—100°C da) trietil aluminiyni sintez qildi:
3CH₂ = CH₂ + A1 + 1,5H₂ KC₂H₅)₃ A1
Bu reaksiya natijasida olingan A1(C₂H₅)₃ stereoregular polimer- lanish reaksiyalari uchun eng arzon va muhim kompleks kata- iizatorlaridan biri hisoblanadi.
Oraliq metallar (Ti, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Pd, Pt) ning a—a bog‘lanishli (Me—C,) organik birikmalari juda beqaror bo‘lib, ular tezda ozod uglevodorod radikallariga parchalanib ketadi.
Lekin oraliq metallar bir qator organik moddalar, ionlar va radikallar bilan barqaror birikmalar hosil qiladiki, bulaming tuzilishini odatdagi valentlik nazariyasi asosida tushuntirib bo‘l- maydi. Bunday birikmalarga я-kompleks deyiladi_y7t-komplekslar- da turli oksidlanish darajasiga ega bo‘lgan metall elektroakseptor, organik molekula, ion yoki radikallar esa elektrodonor hisob­lanadi va ularni ligandlar deyiladi. Uglerod (II) oksidi, alkinlar, allil va siklopentadiyenil radikallari hamda tropiliy kationlari li­gandlar bo‘lishi mumkin.
Birinchi bo‘lib platina Pt(II) ning л-kompleksi 1827-yilda V. Seyze tomonidan olingan:
CH₂ = CH₂ + K₂ [PtCl₄ ]—^+H2° - > K[C₂H₄PtCl₃ ] • H₂0 + KC1
Seyze tuzi sariq kristall
PdCl₂ ning etilen bilan suvsiz muhitda dimerli я-kompleksi hosil qilingan:
2PdCl₂ + CH₂ = CH₂ »(C₂H₄PdCl₂)₂ Tt-komplekslarning tuzilishlari rentgen struktur tahlili usuli bo‘yicha to‘liq o‘rganilgan. Sanoatda sirka aldegidini olinishi, etilenning PdCl₂ bilan rc-kompleks hosil qilish orqali sodir bo‘ladi.