Biopolimerlar tuzilishi va xossalari Tovushning veterinariyadagi ahamiyati va fiziologik xossalari Tovushning fiziologik xossalari

2. Tovushning veterinariyadagi ahamiyati va fiziologik xossalari
Barcha tirik jonzot uchun tovushning ahamiyati katta. Ba’zi jonzotlar uchun bu aioqa vositasi bo'lsa, boshqa jonzotlarning rivojlanishida ahamiyati kattadir. Tovush deganda chastotasi 16 Hz dan 20 kHz gacha bo'lgan elastik to'lqinlar tushuniladi. Tovush xossalari fizikaning akustika bo‘limida o'rganiladi. Akustika — eng past chastotali tebranishlardan boshlab, o‘ta yuqori (1012—10l3Hz) chastotali elastik to‘lqinlarni o‘rganuvchi fizikaning bir bo'lim idir. Umuman olganda, akustika tovush haqidagi ta’limot bo'lib, odam qulog‘i qabul qila oladigan gazlar, suyuqliklar va qattiq jismlardagi elastik tebranishlar va to‘lqinlarni o‘rganadi. Gaz va suyuqliklarda bo‘ylama, qattiq jismlarda esa ham bo£ylama, ham ko‘ndalang to'lqinlar tarqaladi. Tovush intensivligi deb, tarqalish yo'nalishiga perpendikular birlik yuzadan birlik vaqt ichida olib o‘tilgan energiyaga aytiladi: Har bir inson qulog‘ining eshitish qobiliyati har xildir. Har bir tovush tebranish chastotasi uchun eng kichik intensivlik (eshitish chegarasi) va og‘riq sezish chegarasi mavjud (2.1-rasm). Tovushlami quyidagicha ajratish qabul qilingan. Tonlar va musiqiy tovushlar, shovqinlar, tovushiy zarbalar. Ton deb — davriy jarayondan iborat tovushga aytiladi. Shovqin deb — vaqt davomida takrorlanmaydigan murakkab munosabatlar bilan ajraluvchi tovushga aytiladi. Tovush zarba deb, tovushning qisqa vaqtdagi ta’siriga aytiladi. N orm al odam qulog'i ancha keng diapazondagi tovush intensivligini qabul qiladi. M: 1 kHz chastotada lo = 10-12 W /m2 dan Im = 10 W /m 2 gacha. Bunda Io — eshitish chegarasidagi (2.1) 30 intensivlik, lm — og‘riq sezish chegarasidagi tovush intensivligi. Bu intensivliklar nisbati 1013 ga teng. I, W /m 2 2.1-rasm. Odam qulog‘ining eshitish sohasi. 10 102 10' W 10' V 11 z Har qanday tovush oddiy garmonik tebranishlar to'plami emas, balki m a’lum chastotalar to ‘plamiga ega bo'lgan garmonik tebranishlarning yig'indisidan iboratdir. Berilgan tovushda ishtirok etuvchi tebranishlar chastotalari to'plami tovushning akustik spektri deyiladi. Tembr — tovushning boshlanishi va oxiridagi amplituda o‘zgarishini xarakterlaydi.