Biotik omillar

Biotik omillar, muhitning biotik omillari — bir yoki har xil turga mansub oʻsimlik, hayvon va mikroorganizmlar hayot faoliyatining organizmlarga taʼsiri majmui. Ayniqsa biotsenoz organizmlari orasidagi munosabatlar juda yaqindan boʻladi. Biotik omillar har xil turdagi tirik organizmlarning oʻzaro taʼsiridan iboratligi bilan muxitning abiotik omimarchdan farq kiladi.Organizmlarning oʻzaro munosabatlari juda ham xilmaxil. Tirik mavjudotlar boshqa organizmlar uchun oziq manbai boʻlishi (oʻt oʻsimliklar oʻtxoʻr hayvonlar uchun oziq hisoblanadi, oʻtxoʻr hayvonlarni esa yirtqich hayvonlar yeydi), ularning koʻpayishiga imkon yaratishi (oʻsimliklarni changlovchi hasharotlar faoliyati), yashash muhiti boʻlib xizmat qilishi mumkin (mas, gʻoʻzaning xavfli kasalligi—viltni hosil qiluvchi patogen zamburugʻ uchun gʻoʻza xoʻjayin oʻsimlikdir). Raqobat, simbioz (birgalikda yashash) va boshqa ham organizmlar orasidagi munosabatlarga kiradi. Ehtiyojlari bir-biriga oʻxshash organizmlar orasida, mas, agar oʻsimliklarning yoruglik, namlik va muhitning b. sharoitlariga nisbatan talabi bir xil boʻlsa, raqobat paydo boʻladi. Simbioz hayvonlar, oʻsimlik, mikroorganizmlar orasida keng tarqalgan. Mac, dukkakli oʻsimliklar (beda va boshqalar) azot hosil qiluvchi bakteriyalar bilan birgalikda yashaydi, bu bakteriyalar oʻsimliklar hayoti uchun zarur boʻlgan uglevodlar va boshqa organik moddalarni oʻsimliklar ildizidan oladi. Biotik omillar har doim muhitning abiotik omillari taʼsiriga uchraydi va oʻz navbatida unga faol taʼsir etib, uni oʻzgartirib boradi.Ekotizimda turli xil omillar mavjud Biotiklar va abiotik. Bugun biz biotik omillarga to'xtalamiz. Bu ekotizimda mavjud bo'lgan har qanday turdagi jonzotlar va organizmlar. Turlarning ekotizimdagi tarqalishini bilish biologik xilma-xillikni va landshaftlarning sifatini saqlab qolish uchun juda muhimdir. Biologiya sohasidagi biotik tushunchasi juda murakkab. Sxema har doim ekotizimlarning bioxilma-xilligini o'rganish bilan bog'liq bo'lgan murakkablikni topishga harakat qiladi. Bu qo'pollik bilan aytilgan biotik omillar - bu tirik organizmlar, ular hayvonlar, o'simliklar va mikroorganizmlar bo'lsin. Biotik omillar - bu tirik bo'lmagan organizmlar.Shuning uchun, ushbu maqolada biz sizga biotik omillar va ularning xususiyatlari haqida bilishingiz kerak bo'lgan hamma narsani aytib beramiz. Biror narsaning biotik ekanligini tushunishning eng oson usuli bu uning tirik elementmi yoki yo'qligini so'rashdir. Agar javob ijobiy bo'lsa, biz uning biotik ekanligini bilamiz. Keyin biz tirik organizmlar, ularning bir-birini qanday xarakterlashi va bir xil yoki boshqa turdagi boshqa organizmlar bilan o'zaro aloqalari bilan bog'liq barcha narsalarni tanlaymiz. Masalan, biz bedananing muhitini tahlil qilamiz. Ular tirik elementlar bo'lib, boshqa kekliklarga u yoki bu tarzda va boshqa turlar bilan ta'sir o'tkazadilar. Bu erda biz bedananing yirtqich-o'lja munosabatlariga egamiz. Hasharotlar va urug'lar - bu bedana boqish ta'sir qiladigan ekotizimning tirik elementlari. O'z navbatida, qarag'aylar bedananing yirtqichlari hisoblanadi. Ushbu komponentlarning har birining o'zaro ta'siri va xususiyatlari biotikdir.Genetik omilning namoyon bo'lishiga ta'sir qiluvchi atrof-muhitning tirik tarkibiy qismlari ham biotik omillar hisoblanadi. Ushbu omillar fenotipik ekspresiyada ham ko'rinadi. Barcha makroorganizmlar odam va boshqa yirik sutemizuvchilar kabi hayvonlarga tegishli. Ushbu tirik mavjudotlarga sutemizuvchilar, qushlar, hasharotlar, araxnidlar, mollyuskalar va o'simliklar kiradi. Mikroorganizmlar - qo'ziqorinlar, bakteriyalar, viruslar va nematodalar guruhiga kiradiganlar. O'rnatadigan munosabatlar ko'rib chiqilayotgan biotik omillar energiya va ozuqa moddalarining uzatilishi o'rtasidagi bog'liqlikka trofik zanjir deyiladi. Aynan oziq-ovqat zanjiri orqali hayvonlar va o'simliklar ekotizim muvozanatini hosil qiluvchi moddalar va energiya almashinuvi.  Biotik omillar va ularning organizm uchun ahamiyati
Organizmlar hayoti bir-biriga chambarchas bog'langan. Ana shu bar­
cha tirik organizmlarning bir-biriga bo'lgan ta ’siri, ular orasidagi o'zaro 
munosabatlar biotik omillar deyiladi.
Masalan, tuproqda bakteriyalar, zamburug'lar va suv o'tlari singari 
ko'pgina mikroorganizmlar yashab, ular o'simlik va hayvon qoldiqlarini 
parchalaydi, 
havodagi 
erkin 
azotni 
to'plab, 
yuksak 
o'simliklar 
o'zlashtiradigan holatga keltiradi (azot to'plovchi azotobakteriyalar). Shu- 
ningdek, tuproqdagi yomg'ir chuvalchangi ham tuproq stmkturasini yax- 
shilashda ishtirok etadi va o'simliklar hayotiga bevosita yoki bilvosita ta ’sir 
ko'rsatadi. Tuproqda o'simliklar hayotiga zarar keltiruvchi hasharotlar va 
sut emizuvchi hayvonlarning vakillari ham uchraydi. Masalan, may 
qo'ng'izi va kemiruvchilar o'simlik ildizini hamda yer ustki qismlarini ke- 
mirib ulam i quritishga olib keladi. Chorva mollari yaylovlarda uzliksiz bo- 
qilganda o'simliklarga salbiy ta ’sir qiladi. Biroq hayvonlar ishtirokida 
o'simliklar changlanadi, ularning urug' va mevalari tarqaladi.
O'simliklaming o'zlari ham bir-birlariga jiddiy ta’sir ko'rsatadi. Ular 
o'sadigan har qanday hududda turlar o'rtasida yorug'lik, namlik va ozuqa 
moddalari uchun uzluksiz kurash boradi. Natijada, bir individ yoki turning 
o'sib rivojlanishi ikkinchi xil individ va turlaming nobud bo'lishiga olib keladi.

Masalan, shumg'iya va zarpechak kabi gulli o'simliklaming vakillari pomidor, 

qovun, tarvoiz, bodring, uzum, beda va shu kabi madaniy o'simliklarda para- 
zitlik qilib, ulaming hosildorligini 20—30 %gacha kamaytirib yuboradi.