Biotsidlar asosiy guruhlarining xarakteristikasi

Fungitsid va bakteritsidlar – biokimyoviy jarayonlar ingibitorlari
Fungitsid va bakteritsidlar hamda mikroorganizm hujayrasining muhim moddalari orasidagi munosabatlar mexanizmi. Fungitsid va bakteritsidlar mikroorganizm hujayrasidagi moddalarningancha kichik funksional guruhi bilan o‘zaro munosabatga kiradi, ammo bu guruh metabolizm va hujayra strukturalari hosil bo‘lishida o‘ta muhim rol
o‘ynaydi. Eng ko‘p hujum qilinadigan guruh tiol(sulfigidril) guruhidir. Oqsil molekulalari strukturasi, demak, ularning biologik (jumladan, fermentativ) faolligi, ko‘phollarda tiol guruhlari mavjudligi va ularning molekulada joylashishiga bog‘liq. Кoferment A, lipo kislotasi, sistein va
glutationlarning faoliyati asosan bu guruhlar orqali amalga oshadi.
Tiol guruhlari bilan tarkibida og‘ir metallar kationlari yoki xinonlar bo‘lgan biotsidlar, molekulasida ketoguruhlar bo‘lganfungisidlar, ditiokarbamatlar, metilizotiosianat, kaptan va boshqa, R – SCCl3 shaklidagi birikmalar o‘zaro ta’sir qiladi.
Hujayradagi aminoguruhlar biotsidlarning yana bir muhim akseptorlaridir. Tiol guruhlari bilan birga ular oqsillarning strukturasi va biologik faolligini aniqlaydi. Diren (2,4-dixlor-6 simmtriazin) va uning gomologlari aminoguruhlar bilan reaksiyaga kiruvchi fungitsidlar misoli bo‘la oladi. Fungitsid va bakteritsidlar hujayradagi molekulasida
karboksil, aldegid va spirt guruhlari bo‘lgan moddalar bilan ham reaksiyaga kiradi. Yuqorida keltirilgan guruhlar va biosidlar orasidagi reaksiyalar har xil – nukleofil o‘rnini almashtiruvchi, oksidlovchitiklovchi, xelat hosil qiluvchi va boshqa xil bo‘lishi mumkin. Bironta metabolit tarkibida vodorod protonini almashtiruvchi nukleofil o‘rnini almashtirish reaksiyasi ancha ko‘puchraydi. Fungisid yoki uning funksional guruhi yoxud hatto erituvchining tuzilishi bilan bog‘liq holda o‘rin almashtirishning mexanizmi monomolekulyar yoki bimolekulyar bo‘lishi mumkin.
Monomolekulyar nukleofil o‘rin almashtirishda biotsid oldin faol – ion yoki radikal shaklini oladi va keyin hujayra metaboliti bilan reaksiyaga kiradi. Masalan, tarkibida xlor bo‘lgan biosidlar karbon ionlarini hosil qila oladi. Taxmin qilinishicha, hujayra komponentlari bilan etilen oksid va elementar oltingugurt erkin radikal shaklida
reaksiyaga kiradi. Hujayrada suv ko‘p bo‘lgan sharoitda tarkibida oltingugurt bo‘lgan fungitsidlar va bakteritsidlar erkin radikal hosil qila olishi hozirgachaaniqlanmagan. Bimolekulyar nukleofil o‘rin almashtirish reaksiyasida biosid
funksional guruh, masalan, tiol guruhi bilan oraliqbirikma hosil qiladi:
F + R––SH ––→[FRS–H] ––→R–S– F + H
Fungitsid va bakteritsidlar hujayrametabolitlari bilan oksidlovchitiklovchi shaklli reaksiyalarini ozon, gipoxlorid, vodorod sulfid, sulfitlar va karbon sulfid kabi toksikantlar misolida ko‘rsatish mumkin. Bu birikmalar nafaqat metabolitlarning funksional guruhlarini parchalaydi, ularning ta’siri ortiqcha elektronlarni chiqarish yoki elektronlarni
hujayraga kiritish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Agar bu jarayonda hosil bo‘ladigan elektronzichlikning keskin o‘zgarishlari glyutation va hujayraning boshqa oksidlovchi-tiklovchi bufer sistemalari tomonidan tenglashtirilmasa, metabolizm buziladi. Taxminga ko‘ra, oltingugurt
fungitoksiklik ta’sirining ehtimol qilingan mexanizmi protoplastdan elektronlarni chiqarishidir. Oltingugurtga sezgir zamburug‘lar uni tezda vodorod sulfidgacha tiklaydi. Bunda o‘zlashtiriladigan protonlar manbai, aftidan, nafas olish sistemasini degidrogenizatsiya qiladi. Protonlar yetishmasligida bu sistemalarning faoliyati to‘xtashi mumkin. Ayni yo‘l
bilan terminal oksidazalarning protonlari uchun oltingugurt kislorod bilan raqobat qilishi va oksidlovchi fosforlanishni to‘xtatishi mumkin.