Bioxilma xillik va uning muhofazasi boyicha Reja

O‘zbekistonda bioxilma-xillikni saqlashni erta qo‘llab-quvvatlash loyihasi boshlandi

O‘zbekiston o‘zining biologik xilma-xillik bo‘yicha milliy siyosatini BMTning Taraqqiyot dasturi ko‘magida Kunming-Monreal global bioxilma-xillik loyihasiga ko‘ra muvofiqlashtiradi.

In English Кириллчада На русском языке13 aprel 2023, 16:45 Jamiyat
12-aprel kuni Toshkentda “Bioxilma-xillik bo‘yicha global dasturini erta qo‘llab-quvvatlash” loyihasi ishga tushirildi. Ushbu tashabbus O‘zbekiston Tabiat resurslari vazirligi va BMT Taraqqiyot dasturining yangi qo‘shma loyihasi bo‘lib, Global ekologik jamg‘armasi (GEF) tomonidan moliyalashtiriladi, deb xabar qildi vazirlik matbuot xizmati.
2022-yil dekabr oyida Bioxilma-xillik bo‘yicha Kunming-Monreal global dasturi (GBF) 190 mamlakat tomonidan ma’qullangan. Ushbu dastur 2050-yilga kelib tabiat bilan uyg‘unlikda yashaydigan dunyo global konsepsiyasi maqsadlariga erishish uchun yo‘l xaritasini belgilaydi. Dasturning asosiy ko‘rsatkichlari 2050-yilga qadar 4 ta maqsad va 2030-yilga qadar 23 ta nishonga erishish hisoblanadi.
Dastur bioxilma-xillik bo‘yicha global harakatlar uchun mustahkam asos bo‘lib, Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha Parij bitimini to‘ldiradi va 2050-yilga kelib iqlim o‘zgarishiga chidamli va va barqaror dunyoga yo‘l ochadi, deyiladi xabarda.
Bioxilma-xillik bo‘yicha Kunming-Monreal global dasturiga qo‘shilish bilan bir vaqtda O‘zbekiston dunyoning boshqa ko‘plab davlatlari kabi uni amalga oshirish uchun o‘zining milliy maqsadlarini belgilash majburiyatini olgan. Boshlangan loyiha O‘zbekistonning bioxilma-xillikni saqlash, shuningdek, tabiatni muhofaza qilish, monitoringini amalga oshirish va moliyalashtirish bo‘yicha siyosatini belgilab beruvchi Milliy strategiyasi va Harakatlar rejasini global dasturining kun tartibiga mos keladigan tarzda qayta ko‘rib chiqishga ko‘maklashadi.
Biologik xilma-xillikni saqlash va undan barqaror foydalanishni ta’minlash bo‘yicha harakatlar rejasi:

• 
  me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish;
  
• 
  davlat kadastrini yuritish va o‘simlik hamda hayvonot dunyosi obyektlari monitoringini yuritishni takomillashtirish;
  
• 
  siyosatni shakllantirish va qarorlar qabul qilish uchun zarur bo‘lgan bioxilma-xillikning holati va ahamiyati to‘g‘risidagi zamonaviy ilmiy axborotni takomillashtirish;
  
• 
  hayvon va o‘simliklarning noyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan turlarini tiklash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  hayvonot va o‘simlik dunyosi obyektlaridan noqonuniy foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirish;
  
• 
  muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tizimini va ekologik turizmni rivojlantirish;
  
• 
  aholining ongi va ekologik madaniyati darajasini oshirish.
  

“O‘zbekiston global integratsiya masalalarida faol pozitsiyani egallaydi. Biz bioxilma-xillik va umuman tabiatga jamiyatning munosabatini o‘zgartirishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlarni amalga oshirishga salmoqli hissa qo‘shishga intilamiz”, — dedi tadbirda nutq so‘zlagan tabiat resurslari vaziri Aziz Abduhakimov.
BMT Taraqqiyot dasturining O‘zbekistondagi doimiy vakili Matilda Dimovska esa bioxilma-xillik va ekotizim xizmatlarining yo‘qolishi xarajatlar va xatarlarni oshirishi hamda iqtisodiy ko‘rsatkichlarning pasayishiga olib kelishi mumkinligini bildirdi: “Biz hozir ham ushbu ta’sirlarni sezmoqdamiz. Orol dengizining qurib borayotgani, butun mamlakat bo‘ylab tez-tez sodir bo‘layotgan chang bo‘ronlari tabiiy resurslardan mas’uliyatli tarzda foydalanish lozimligini anglatadi”.

O‘zbekiston bioxilma-xilligi 27 mingdan ortiq turlarni o‘z ichiga oladi. Ular orasida umurtqasiz hayvonlarning 14 900 turi, umurtqali hayvonlarning esa 715 turi uchraydi. Umurtqalilarning 107 turi sutemizuvchilar, 467 turi qushlar, 61 turi sudralib yuruvchilar, 3 turi amfibiyalar, 77 turi baliqlardir.
Shuningdek, 11 000 turdagi o‘simliklar, qo‘ziqorinlar, suv o‘tlari bor. Bundan tashqari, yuqori yovvoyi o‘simliklarning 4300 turi bo‘lib, ulardan 8 foizi endemik turlardir. O‘zbekiston “Qizil kitob”iga (2019) 206 hayvon va 314 o‘simlik turi kiritilgan.
Telegramdan foydalanasizmi? Muhim yangiliklarni o‘tkazib yubormaslik uchun kanalimizga a’zo bo‘ling.
Asosiy global maqsadlardan biri 2030-yilga qadar dunyo bo‘ylab tanazzulga uchragan ekotizimlarni 30% ga qayta tiklash, ma’lum turlarning yo‘q bo‘lib ketishini to‘xtatish va 2050-yilga kelib barcha turlarning yo‘q bo‘lib ketish xavfini va tezligini o‘n baravar kamaytirish, 2030-yilgacha pestitsidlar xavfini kamida 50% ga kamaytirish, qishloq xo‘jaligi, baliqchilik va o‘rmon xo‘jaligi uchun ajratilgan hududlarni barqaror boshqarish va agroekologiya va boshqa bioxilma-xillikni qo‘llab-quvvatlaydigan amaliyotlarni sezilarli darajada oshirish (maqsadlarning to‘liq ro‘yxati mavjud) hisoblanadi.
O‘zbekistonda 27 000ta nodir va yo‘qolish xavfi ostidagi turlar mavjud – ushbu bioxilma-xillikning muhofazasini yaxshilash usutvor yo‘nalishga aylanishi lozim.
Butun dunyoning karantinga o‘tishidagi ajib «ijobiy oqibatlar» nafaqat yanada musaffo osmon va kamroq ifloslanishda namoyon bo‘ldi, balki yovvoyi hayvonlarning aks holda inson hukmronlik qilgan shaharlar va boshqa aholi yashaydigan joylarda qayta paydo bo‘lishida ko‘rindi. COVID-19 bizning mavjudligimiz, harakatlarimiz va harakatsizligimiz bioxilma-xillikka bevosita ta'sir ko‘rsatishini namoyish qildi. 22 may kuni O‘zbekistondagi BMTTD vakolatxonasi Xalqaro biologik xilma-xillik kunini nishonlaydi, uning umumjahon shiori esa «Bizning qarorlarimiz - tabiatda!» bo‘ladi. Biz o‘z iqtisodiyotlarimiz va jamiyatlarimizni asta-sekinlik bilan qayta tiklar ekanmiz, Yer sayyorasidagi barcha tirik jonzotlar manfaati uchun bioxilma-xillikning yo‘qolishini kamaytirish bo‘yicha faoliyat ham O‘zbekistonda, ham butun dunyoda e'tibor markaziga aylanishi kerak.

O‘zbekiston bizning e'tiborimizga va himoyamizga loyiq turfahil atrof-muhitdagi nodir yovvoyi tabiatga ega. Bizning bioxilma-xilligimiz yo‘qolish xavfi ostidagi ba'zi turlarni, shu jumladan Milliy Qizil kitobga kiritilgan qor qoplonini, Buxoro bug‘usini va sayg‘oqlarni o‘z ichiga oladi.
BMTTDning mazkur nabotot va hayvonot dunyolarini himoya qilish bo‘yicha faoliyati haqiqiy barqaror taraqqiyot nafaqat bioxilma-xillikning rivojlanishdagi o‘rnini e'tirof etishi, balki uning saqlanib qolishi uchun qulay sharoitlarni ta'minlab berishi lozimligini anglash asosiga qurilgan.

BMTTD O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan buyon ilk yangi yaratilgan muhofaza qilinuvchi hududni – Quyi Amudaryo biosfera qo‘riqxonasini tashkillashtirishga yordam berdi, muhofaza qilinuvchi hududlarni kengaytirish bo‘yicha O‘zbekistonning bosh rejasini, shuningdek 2019-2028 yillardagi davr uchun Biologik xilma-xillikni saqlash bo‘yicha Milliy strategiya i Harakatlar rejasini (BXSMSHR) ishlab chiqishda ko‘maklashdi. Tabiiy resurslarni, shu jumladan yaylovlar, nabotot va hayvonot dunyosini saqlab qolish va ulardan oqilona foydalanish bo‘yicha qonunchilikni takomillashtirish maqsadida siyosiy ko‘mak ko‘rsatildi. Amaliy ma'lumotlarga tayangan holda rejalashtirish va qarorlarni qabul qilishga ko‘maklashish maqsadida bioxilma-xillikni saqlash to‘g‘risidagi ma'lumotlarni boshqarish tizimi ishlab chiqildi.

Bioxilma-xillikni saqlash bo‘yicha loyihalar O‘zbekistondagi turli xil ekotizimlarni, shu jumladan undagi cho‘llarni, Orol dengizi havzasini, qirg‘oqlar bo‘ylaridagi hududlarni, suv va botqoq hududlarni hamda tog‘larni qamrab oldi, bunda asosiy e'tibor yo‘qolish arafasidagi turlarga qaratildi. Global ekologik jamg‘arma ko‘magida qor qoplonini va uning o‘ljalarini o‘rganish maqsadida qor qoplonini tadqiq qilish va kuzatish Milliy dasturi shakllantirildi, shu bilan birga qor qoplonini saqlash bo‘yicha Milliy dastur va Harakatlar rejasi tez orada Hukumatga tasdiqlanish uchun taqdim etiladi. Garchi Hukumat bioxilma-xillikni muhofaza qilish sohasida jiddiy natijalarga erishgan bo‘lsa-da, mamlakat uchun tabiiy resurslardan va ekotizimlardan mas'uliyatli foydalanish aholi sonining o‘sishi va urbanizasiya, jadal islohotlar davrida o‘ta muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda. O‘zbekiston ekotizimlari iqlim o‘zgarishi oldida o‘ta zaifdirlar (bioxilma-xillikning qisqarishiga olib keluvchi cho‘llanish). Orol dengizining qurib borishi – bunga achchiq dalolatdir. Bu esa iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar ekologik jihatdan barqaror va o‘zaro kelishilgan bo‘lishini taqozo qiladi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro biologik xilma-xillik kuni 2001 yildan buyon har yili nishonlanadi. 2020 yilning shiori BMTning bioxilma-xillik bo‘yicha o‘n yilligining intihosidan darak beruvchi bioxilma-xillikni muhofaza qilish bo‘yicha umumjahon sa'y-harakatlarda ushbu yilning ahamiyatini aks ettiradi. Imkon bo‘lganda bioxilma-xillik bo‘yicha BMT Sammiti bo‘lib o‘tadi, ushbu tadbir 2020 yildan keyingi davr uchun bioxilma-xillikning global tarkibini shakllantirishga yordam beradi hamda 2030 yilgacha davr uchun barqaror rivojlanish sohasidagi Kun tartibiga hissa qo‘shadi.
Biologik xilma-xillik – barchamiz uchun xavotir o‘yg‘otuvchi mavzudir, va barchamiz yo‘qolish xavfi ostdagi turlar va ularning yashash muhitini himoya qilishda faol ishtirok etishimiz zarurdir. B