Биринчиси: далилсиз (олдиндан) хулоса бериш гурухи. Иккинчиси


Хар хил тадбиркорлик фалияти доирасидаги таваккалчиликлар тавсифи


Download 27.39 Kb.
bet3/3
Sana12.03.2023
Hajmi27.39 Kb.
#1262483
1   2   3
Bog'liq
Карорлар кабул килиш ва таваккалчилик

Хар хил тадбиркорлик фалияти доирасидаги таваккалчиликлар тавсифи.

Баъзи бир ташки таваккалчилик схемасида келтирган таваккалчиликларни караб чикамиз:
Умуммамлака таваккалчилиги-бевосита тадбиркорлик фаолиятини байналминаллаштириш билан богланган булиб хамма ташки иктисодий фаолият иштрокчилари учун долзарб, холда импорт, экспортер мамалакатнинг сиёсий иктисодий баркарорлигига богликдир.
Умуммамлакат таваккалчилигининг асосий сабаби-бу давлат хокимиятининг давлат курулиши ва конунчилик хусусиятларини бекарорлиги, хукумат томонидан юритилаётган самарасиз иктисодий сиёсат, этник ва минтакавий муаммолари, хар хил ижтимоий гурухлар карашларини кескин узгариб, ажралиши ва бошкалар булиши мумкин.
Тадбиркорлик фаолиятининг натижаларига давлат томонидан утказилаётган савдо ва валютани бошкариш квоталаш, лицензиялаш ва божхона туловларига оид сиёсат бевосита таъсир курсатади. Мамлакат таваккалчилиги даражасини тахлил килиш учун тавсия этиладиган усуллардан бири, мунтазам германиянинг БЕРИ фирмасида чоп этиладиган БЕРИ индекси хисобланади. Унинг ёрдамида мамлакат таваккалчилигининг даражасини олдиндан никлаш мумкин. Уни аниклаш билан экспертер бахолашнинг турли методлари билан йилда 4 марта тахлил утказиб 100 га якин экспертерлар шугулланади.
Тахлил килинаётган хусусий курсаткичлар таркибига:
-Олдиндан башорат килинган мамлакат ЯММ узгаришидан келиб чикиб хисобланган иктисодий самарадорлик;
-Сиёсий таваккалчилик даражаси,
-Карздорлик даражаси (Жахон банки маълумотлари асосида, карздорлик улчамлари, унга курсатиладиган хизмат сифати, экспорт хажми, ташки савдо оборотини инобатга олиб хисобланган).
-Банк кредитларининг амалга оширилиши.
-Киска муддатли молиялаштиришни
-Узок муддатли карз капиталининг
-Форс-мажор холатини пайдо булиши эхтимоли.
-Мамлакатни кредитга кобиллик даражаси.
-Ташки карзни тулаш буйича бажарилмаган мажбуриятлар суммаси каби курсаткичлар киради.Шундай килиб, хамкор мамлакатдаги вазиятнинг сиёсий ва иктисодий томонлари хар томонлама тахлил килинади.
Тахлил натижалари турли мамлакатлари билан хамкорлик алокаларини истикболини белгиловчи ва инвестициялаштиришдаги таваккалчилик даражасини бахолаш тавсифига базавий асос булиб хизмат килади.Валюта билан боглик таваккалчилик-бевосита валюта курсини узгариши билан боглик. Валюта билан боглик таваккалчилик киймати валютани харид кобилиятни йукотилиши билан боглик, шунинг учун у тугридан-тугри вакт буйича тулов вакти ва харид амалга ошган давр орасидаги узилишигабогланган булади. Экспортернинг курс буйича зарар куриши валюта тулови курси тушгунга книракт шартномани имзолаганда содир булади, чунки экспортер туланган маблаг учун нисбатан оз микдорда миллий пул маблагини олади. Валюта курси ошганда импортер зарар куради, чунки у олмокчи булган махсулоти учун катта микдорда миллий валюта маблаги сарфлашга тугри келади.
Валюта билан боглик таваккалчилик чайковчилик таваккалчилигига хос, шунинг учун валюта курси узгариши натижасида бир мамалакат зарар курса, иккинчиси фойда олади ёки аксинча булади.
Соликлар билан боглик таваккалчиликни икки позицияда тадбиркорлар ва давлат нуктаи назарда караш мумкин. Тадбиркорликнинг соликлар билан боглик таваккалчилиги, солик сиёсатидаги хамда солик ставкаси кийматини узгариши билан боглик булади. (Янги солик турларини пайдо булиши, солик имтиёзларини кискариши ёки йуколиши ва х.з.).
Шуни хам кайд этиш лозим-ки, тадбиркорлик таваккалчилиги даражасини ошиши нафакат юкори солик ставкалари, колаверса солик конунчилигини бекарорлиги хам соликларни усиши томонга узгаришини юкори эхтимолиятини мавжуд холида содир булади.
Доимий равишда бу сохадаги тулдириш ва узгаришлар тавакалчиликни юзага келишида асос булиб, у тадбиркорликни ишонч билан фаолият курсатишларида умидларини йукотади. Давлатнинг соликлар билан боглик таваккалчилиги солик сиёсати ёки солик ставкаси микдорини узгариш натижасида бюджетга тушумлар имкониятини кискаришидан иборат булади.
Амлиёт шуни курсатмокдаки, давлат соликка тортишнинг куйидаги ставкаларни урнатишдан манфаатдор булади:
-биринчидан тадбиркорлик фаолиятига тусик булмаса, хамда.
-бюджетга максимал тушумни таъминласа.
Форс-мажор холатлари билан боглик таваккалчилик-бу тадбирокрлик фаолиятини амалга оширишда унга тускинлик килувчи табиий офатлар (табиий офатлар, сув тошкинини, зилзила, ва бошка табиий катаклизимилар) уруш, инкилоб, путга, иш ташлаш ва х.зо. лардир.
Форс-мажор холатларини юзага келиши тадбиркор хохиш-истагига боглик булмаганлиги сабабли БМТ Концепциясининг 79 моддасига асосан, олди-сотди шартномаси тузган тамонлар форс-мажор холати содир булганида контракт буйича жавобгарликдан озод этиладилар.
Форс-мажор холати натижасида курилган зарар, куп холда махсус сугурта компаниялар томонилан сугурталаш оркали копланади.
Ташкилий ишлар билан боглик таваккалчилик-бу ташкилий ишлардаги йул куйилган хато камчиликлар оркали юзага келади. Унинг асосий сабаблари куйидагилардир:
-Ташкилотчиликнинг паст савияси,
-Лойихалаш ва режалаштиришдаги хатоликлар;
-Ишларни мувофиклаштиришдаги хатоликлар.
-Нотугри таъминот стратегиясию
-Кадрларни танлаш ва жой-жойига куйишдаги хатоликлар;
б) Маркетинг фаолияитини ташкил этишдаги камчиликлар.
-Махсулот ишлаб чикаришдаги хатолар,
-Товарнинг сифатсизлиги
-Сотиш бозорини нотугри танланиши;
-Бозор хажмини нотугри аниклаш;
-Нотугри нарх сиёсати.
в) Нобаркарор молиявий вазият. Ресурслар билан боглик таваккалчилик. Унинг асосий сабаблари:
-Вазият узгаришида ресурслар захирасини йуклиги,
-Ишчи кучини етишмаслиги
-Материаллар танкислиги
-Таъминотдаги узилишлар
-Махсулот танкислиги;
Ситуация узгарганида ресурслар захирасини мавжуд эмаслиги, (Иш хаккидаги узгаришлар, бож ёки соликлардаги узгаришлар, узлаштириш, угрилик, юкори даражадаги нуксонлар, товар бузилиши, тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда талабаларнинг узгариши ва х.зо) лойихаларни амалга ошириш муддатини узайтиради, ёки куп мураккаб холатда эса окибат натижа унинг тугашига сабаб булади. Бунга тугалланмаган курилишлар объектлари, яккол мисол була олади.


Портфел таваккалчилиги

Фаолият курсатиш жараёнида хар кандай фирма инвестицияни жалб этиш сохаси ва унинг микдорини аниклаш каби мураккаб вазифани хал киилшга тугри келади. Тадбиркорлик ёки фирмада бунлай имконият юзага-келада. асосий мураккаблик хаммабоп, инвестрлаш механизмини ишлаб чикганлигидадир.


Тадбиркорлар учун инвестрлаш масалалари буйича гарб фирмаларида кулланилаётган кимматбахо когоз (портфелини бошкариш тизими услубий дастур булиши мумкин.)
Инвестор портфели деб, инвестор ихтиёридаги кимматли когозлар тупламига айтилади.
Портфелга боглик таваккалчилик барча тоифалардаги ссудалар буйича ва алохида типдаги кимматли когозларнинг йукотиш эхтимолини англатади.
Кимматли когозлар портфелини вужудга келтириш учун кандайдир бир молиявий активга маблаг киритиш етарлидир, аммо инвестор бирор-бир компания акцияси учун маблаг киритиб унинг кийматидаги тебранишларга тобеъ булиб колади.
Агар у уз маблагини бир нечта компания акцияларга сарфласа, албатта самарадорлик хам курслардаги тебранишларига, аммо хар бир акция курсининг узгаришига эмас, балки уртача курслар тебранишига боглик булади. Уртача курс, амалда жуда кам тебранади, чунки бир акция курси пасайса, иккинчи акция курси кутарилиши мумкин булади ва улар бир бирини тулдиради.
Бундай хилма-хил кимматбахо когозлар портфелини диверсификацияланган деб аталади. Бундай портфель инвестор учун хос булган омиллар билан белгиланувчи диверсификацияланган (нобаркарор) таваккалчиликни маълум микдорда пасайтиради.
Диверсификацияланган таваккалчилик даражасига таъсир этувчи асосий омилларга, молиявий ресурслар киритилувчи мукобил сохалар мавжудлиги, товар ва фонд бозорлар конъюнктураси, иш ташлашлар ва бошкалар киради. кредит таваккалчилиги ёки карзларни кайтармаслик холати билан боглик таваккалчилик-бу кредит шартномаси шартлари ва муддатига мос равишда карздор томонидан олинган карз ва фоиз микдорини туламаслик таваккалчилигдир. Бу таваккалчилик-билдирлган ишончни гумонли эканлигига асосланади-яъни карз олувчини виждонсизлиги-унинг харакати туфайли банкротликни вужудга келиши ёки карздорни бошка хатти харакат туфайли мажбуриятларни бажаришдан буйин товлаш (асоссиз усулда, масалан: шартномада тулов муддатини кайд этмайди, ёки туловни товарни тулик олгандан кейин тулашга келишиш) шунингдек таъминот улчамларини етарли булмаслиги, яъни карздорнинг хисоб-китоб даромад олишни коплай олмаслиги окибатида гайри ихтиёрий банкротлик хавфи вужудга келади.
Гайриихтиёрий банкротлик сабаблари турлича булиб, унга:
-Бирор турдаги товарни ишлаб чикаришни ёки унга талабни пасайиши.
-Кандайдир сабабларга кура шартномавий муносабатларни бажармаслиги.
-Ресурсларнинг узгариши (куп холларда вакт буйича).
-Форс-мажор холати киради.
Кредитлаш таваккалчилиги кредит бериш турларига боглик.
-Берилиш муддатига караб кредитлар-киска муддатли, урта ва узок муддатли булади.
-Таъминланиш хилига караб таъминланган ва таъминланмаган,
-Дебиторлар хилига караб-саноат ёки якка тартибли.
-Максадли фойдаланиш йуналишига кура-кимматбахо когозлар операцияларига муваккат кийинчиликларни бартараф этишга, мавсумий, оборот маблагларни шакллантиришга инвестиция учун, саноат учун мулжалланган улчамига кура кичик, урта ва йирик, булади.
Таваккалчилик хатарини пасайтиришнинг асосий усулларидан бири, карз олувчининг туловига кобиллиги ва молиявий баркарорлигини тахлил килишдир, шунингдек гаров олиш ёки кредит битими шартларини бажаришни кафолотловчи бошка хилдаги усулларидан хам фойдаланилади. Инновацион таваккалчилик-илмий техник янгиликларни куллаш ва уларни молиялаштириш билан боглик. Чунки илмий техник тараккиёт натижалари ва харажатлар узок чузилган ва вакт буйича ажратилган булади, хамда улар баъзи-бир аслида кенг микёсида куринади. Инновацион таваккалчиликни хам объектив, хам амалга ошири мукаррар деб кабул килинади. Дунё тажрибаси кутилаётган натижаларда фундаментал тадкикотлар даражаси умумий 10% ни, илмий амалий тавсиялар умумий 80% ни ташкил этишни курсатмокда. Ривожланган мамлакатлар тажрибаси у ерларда салбий окибатлар инкор этилмайди. Дастлаб катъий танловда 80-90% таклифлар инкорэтилади колган таклифлар инновацион фанлардан моиялаштирилади, шу лойихалардан хатто 15-30% гачаси омадсизлик билан якунланади.
Аслида янги техника ва технологияларни яратувчилари олдида 2 йул мавжуд.
Биринчиси,-секинлик ва эхтиёткорлик бу ерда минимал таваккалчилик мавжуд булади. Хозирги давр жадаллиги нуктаи назаридан бу йул истикболсиздир, чунки окибат натижада у ИТТ гояларини инкор килади иктисодиётда самарасиз харажатларини юзага келтиради.
Мухим сузлар ва саволлар:

Карорлар кабул килиш, таваккалчиликни микдорий бахолаш, горизонтал, вертикал, конъюнктир сиёсий хужалик карорлари таваккалчилик ролини усишига таъсир этувчи омиллар, тармоклар даражасидаги таваккалчиликлар.


Саволлар:

  1. Карорлар кабул килишда юзага келувчи таваккалчиликлар.

  2. Ташкилот ва таваккалчилик даражасида карорлар кабул килишни айтинг?

  3. Тармок ва таваккалчилик даражасида карорлар кабул килишни изохланг?

Download 27.39 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling