Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya Birlashgan Qirollik

Pul birligi
Pound

Sterling

( GBP )

Vaqt

Mintaqasi
(UTC+0)

• Yoz (DST)

(UTC+1)

Qisqartma
UK

Internet


domen
.uk, .gb, .c


Telefon

prefiksi
+44

1
-

Kamberlend togʻlari (Skofell togʻi, 978 m)

qad koʻtargan. Jan.ga tomon orol

kengaya boradi; bu yerda — Uels yarim
orolning gʻarbida Kembriy toglari
(Snoudon togʻi, 1085 m) bor. Angliyaning
gʻarbiy qirgʻogʻida keng qoʻltiqlar
(Liverpul, Kardigan, Bristol), markaziy va
janubiy qismlarida pasttekisliklar (Shim.
Sharqiy Feni, London havzasi, Midlend,
Xempshir), qator asimmetrik tepalar
(balandligi 200– 300 m) bor. Shimoliy
Irlandiya ayrim kichikkichik qirlardan

---

(Antrim, Sperriin, Morn va boshqalar)

iborat.

B. B.da foydali qazilmalar kam. Asosan temir rudasi va yuqori

sifatli toshkoʻmir, tosh tuz, kaolin, ozroq miqdorda yonuvchi
slanes qazib olinadi. Neft va rangli metall konlari mavjud.
Shimoliy dengizning B. B. qirtogʻi yaqinida tabiiy gaz konlari bor.
B. B.da moʻʼtadil dengiz iqlimi xukmron; u seryogʻin,
oʻzgaruvchan, tez-tez shamol boʻlib turadi. Janubi-gʻarbida
yanvarning oʻrtacha temperaturasi 7°, sharqda 3,5° gacha.
Shimoli-gʻarbida yoz salqin, sernam, janubi-sharqda ancha iliq va
quruq. Shimoliyda iyulning oʻrtacha temperaturasi 13°, janubi-
sharqda 16,5°. London va uning atrofida temperatura yuz kun

---

davomida 0°dan past, mamlakat sharqida baʼzan —18°

gachatushadi. Yogʻin yil davomida deyarli bir meʼyorda (kuz va
kishda bir oz koʻproq) tushadi, janubi-sharqida yoz va kuzda
koʻproq yogʻadi. Shotlandiya, Shimoliy Irlandiya, Angliya bilan
Uelsning togʻli joylarida yogʻin eng koʻp (1000–1500 mm, ayrim
joylarda 3000 mm gacha) yogʻadi. Janubi-sharqda 600–750 mm
dan oshmaydi. Bulutli kunlar koʻp, Kishda tez-tez tuman
(Londonda qishda 1 oyda 7—10 kun) tushadi. Daryolari koʻp,
sersuv, lekin qisqa. Asosiy daryolari — Severn, Temza, Trent,
Mersi, Klayd. Daryolar asosan yomgʻir suvlaridan toʻyinadi; kuz
va qishda toʻlib oqadi, yaxlamaydi, koʻpchiligi kema qatnaydigan
kanallar bilan birlashtirilgan. Togʻlarida koʻllar koʻp. Ularning
aksariyati muzlik va tektonik harakat natijasida paydo boʻlgan.

---

Eng yirik koʻllari: LoxNey, LoxLomond, LoxNess. Shotlandiya

shim .da togʻpodzol tuproq, togʻ tepalarida togʻtundra tuproq,
pasttekisliklarda, shimoli-gʻarbda va shimolida chimli podzol
tuproq, sharqiy sohilda va janubida qoʻngʻir oʻrmon, ayrim
yerlarda chimlikarbonatli va unumdor allyuvial tuproqdar
tarqalgan. Shimolida tayga va aralash oʻrmonlar (qaragʻay, dub,
oq qayin), janubida keng bargli oʻrmonlar (dub, grab, shumtol)
Usadi. Oʻrmonlar B. B. maydonining 9 % ida qolgan. Oʻtloqlar
hamma joyda uchraydi. Togʻlarning yuqori mintaqalarida togʻ
oʻtloqlari va torfzorlar bor. Oʻrmonlarda hayvonlar juda kam.
Ochiq joylarda tulki, quyon, olmaxon, tipratikan, yer qazuvchi har
xil sut emizuvchilar uchraydi. Qushlardan yovvoyi kaptar,

---

shotland kakligi, oʻrdak, qizilishton, karqur va boshqa bor. Milliy

bogʻlar, oʻrmon qoʻriqxonalari mavjud.
Aholisining 81,5 %i inglizlar. Uelslar yoki valliylar (1,9 %),
shotlandlar (9,6 %), irlandlar (2,4 %) va boshqa xalqlar bor. Davlat
tili va aholining kupchiligi gaplashadigan til — ingliz tili. Irlandlar,
uelslar va gellarning bir qismi kelt tillariga kiradigan mahalliy
tillarda gaplashadilar. Dindorlarning aksariyati protestantlar;
aholisining bir qismi (shu jumladan irlandlar) katoliklardir.
Aholining 90 %i shaharlarda yashaydi (1996). Yirik shaharlari:
London, Birmingem, Glazgo, Liverpul, Manchester, Sheffild, Lids.
Tarixi

---

Hozirgi B. B. hududida miloddan avvalgi 1-ming yillikda kelt

qabilalari — brittlar yashagan. Mil.a.da Britaniya o.larining katta
qismini rimliklar bosib oldi. 5-asrning ikkinchi yarmida
anglosakslar mamlakatning talay kismini bosib olib, ilk feodal
qirolliklar (Kent, Uesseks, Susseks, Sharqiy Angliya, Nortumbriya,
Mersiya) tuzishgan. 9-asr boshlarida anglosaks davlatlari
birlashtirilib, „Angliya“ deb atala boshladi. Angliya 1016—42
yillarda normannlar (daniyaliklar) hukmronligida boʻlgan.
1066 yil Angliyani Normandiya gersogi Vilgelm I istilo qilgandan
soʻng mamlakatda feodal yer egaligi paydo boʻlib, dehqonlarni
tutqinlikka (krepostnoylikka) aylantirish avj oldi. 10—11-asrlarda
hunarmandchilik va savdo-sotiq markazi tusini olgan shaharlar

---

paydo boʻla boshladi. 12—13-asrlarda markazlashgan moliya va

sud muassasalari yuzaga keldi. 1265 yil paydo boʻlgan
Parlament bojlarni tasdiqlash va qonunlar joriy etish huquqini
oldi;hokimi mutlaqlik tizimi (monarxiya) barpo boʻldi. Angliya
bilan Fransiya oʻrtasida boʻlib oʻtgan Yuz yillik urush (1337—
1453) oqibatida soliqlarning koʻpayishi va 1348—49 yillardagi
vabodan soʻng aholi ahvolining ogʻirlashishi Uot Tayler (1381)
boshchiligidagi dehqonlar qoʻzgʻoloniga sabab boʻldi. Qoʻzgʻolon
magʻlubiyatga uchragan boʻlsada, dehqonlarning barshchinadan
qutulishiga turtki boʻldi. 15-asrda Angliyada dehqonlarning
tutqinligi batamom yoʻqotiddi, tovar-pul munosabatlarining
rivojlanishi mayda va oʻrta hol dvoryanlarning tabaqalanishiga
sabab boʻldi. Kapitalistik munosabatlar shakllanayotgan paytda

---

tyudorlar sulolasining cheklanmagan hokimiyati (1485—1603)

qaror topdi. Movut sanoatining rivojlanishi, junga talabning
koʻpayishi tufayli ekinzorlar chorva yaylovlariga aylanib ketdi,
natijada dehqon xoʻjaliklari xonavayron boʻldi. 16-asrning 30-
yillarida boshlangan reformatsiya harakati natijasida papa
hukmronligiga chek qoʻyilib, cherkovga qarashli yerlar
burjualashgan yangi dvoryanlarga boʻlib berildi. 16-asr 2-yarmi —
17-asr boshlarida Angliya hukumati mustamlakachilik siyosatini
yurita boshladi (Irlandiyada xususiy yerlar musodara qilindi,
Shimoliy Amerikada esa dastlabki ingliz mustamlakalari paydo
boʻdsi), qullar bozori va portlar kuchaytirildi. Dengizda
hukmronlik uchun kurashda Angliya gʻolib chikdi. 16-asr oxiridan
boshlab absolyutizmga asoslangan tuzum inqirozga yuz tutdi,

---

styuartlar (Yakov I, 1603—25; Karl I, 1625—49) ichki va tashqi

siyosatining burjuaziya manfaatlariga zid kelib qolishi
absolyutizmga qarshi burjua muxolifatini keltirib chiqardi. Bu
ziddiyatlar 17-asrdagi ingliz burjua inqilobiga olib keldi. Inqilobda
gʻalaba qozongan burjuaziya va yangi dvoryanlar qishloq xoʻjaligi
hamda sanoatda kapitalistik taraqqiyotga toʻsiq boʻlib turgan
gʻovlarni yoʻqotdi, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga yoʻl
ochdi. 17-asr oxirida B. B.da yer va moliya aristokratiyasining
siyosiy ittifoqi paydo boʻldi. 18-asr oʻrtalariga kelib manufaktura
bosqichidan ishxona tizimiga oʻtish uchun sharoit yaratildi. 18-
asrning 2-yarmida B. B. hukmron doiralari siyosiy jihatdan ajralib,
hokim sinflarning 2 partiyasi — tori bilan vigi shakllandi. 19-asr

---

oʻrtalarida shu partiyalar asosida konservatorlar va liberallar