Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya Birlashgan Qirollik


partiyasi, 1900 yil tuzilgan; Konservatorlar partiyasi, 1867 yil


Download 49.48 Kb.
bet5/6
Sana18.06.2023
Hajmi49.48 Kb.
#1577031
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Birlashgan Qirollik Buyuk Britaniya-fayllar.org


partiyasi, 1900 yil tuzilgan; Konservatorlar partiyasi, 1867 yil
tashkil topgan; Liberal demokratlar partiyasi, 1988 yilda asos
solingan; Uels millatchi partiyasi, 1925 yilda tuzilgan;
Shotlandiya milliy partiyasi, 1928 yilda tashkil etilgan; Britaniya
Kommunistax partiyasi, 1988 yilda B.B. Kommunistik


partiyasining sobiq aʼzolari tomonidan tuzilgan; Soʻl demokratlar


partiyasi, 1920 yil tashkil etilgan.
Eng yirik kasaba uyushma birlashmasi — Britaniya tredyunionlar
kongressi, 1868 yil tuzilgan; Shotlandiya tredyunionlar kongressi,
1897 yil tuzilgan; Tredyunionlar umumiy federatsiyasi, 1899 yil
tuzilgan; Uels tredyunionlar kongressi, 1973 yil tashkil etilgan.
Xoʻjalngi. B. B. — iktisodiy jihatdan rivojlangan yirik
sanoatlashgan mamlakat. Yalpi ichki mahsulotning 21 % ni
sanoat, 1,8 % ni qishloq, oʻrmon va baliq xoʻjaligi, 70,2 % ni
xizmat koʻrsatish tarmogʻi beradi. 1 va 2-jahon urushlari orasida
bir qancha sanoat tarmoqlari, xususan harbiy industriya bilan
bogʻlangan kimyo, elektrotexnika va avtomobil sanoati bir kadar

taraqqiy etdi. Ikkinchi jahon urushida Angliya iqtisodiyotiga katta


putur yetdi: mamlakat milliy boyliklarining 1/4 qismi qoʻldan
ketdi; sanoat ishlab chiqarish urushdan avvalgi darajadan 25 %
kamaydi, chet ellardagi kapitalining qariyb 1/4 qismini qoʻldan
boy berishga yoki sotishga majbur boʻddi. Iqtisodiyotning harbiy
izga ‘tushirilishi koʻpdankoʻp behuda harajatlarni keltirib chiqardi.
Jahon sanoat ishlab chiqarishida 1948 yilda B. B. ulushi 11,9 %
edi, 1968 yilda 7,4 % ga tushib qoldi.
B. B. eksportining 90 % ni sanoat taʼminlaydi. Ikkinchi jahon
urushidan keyin sanoat tuzilmasida katta oʻzgarishlar sodir
Sanoati


boʻldi: konchilik, qora metallurgiya, yengil va oziq-ovqat sanoati,


shuningdek kemasozlik va avtomobilsozlik kabi tarmoklar ulushi
kamaydi; energetika, elektr mashinasozligi va kimyo sanoatining
ulushi oshdi. Atom, elektron, aerokosmik, neftni qayta ishlash va
neft kimyosi tarmoqdari katta ahamiyat kasb etdi.
Mashinasozlik — sanoatning muhim tarmogʻi, avtomobil,
samolyot, raketalar, kemalar, sanoat ishxonalari uchun kompleks
asbobuskunalar, ilmiy apparatlar va asboblar, radio elektronika
va elektronika mahsulotlari ishlab chiqarish ayniqsa ajralib
turadi. Traktorsozlik, stanoksozlik, neftni kayta ishlash, kimyo
(plastmassa va sintetik smolalar, dori-darmonlar, maʼdanli oʻgʻit,
boʻyoqlar, kimyoviy tolalar, sintetik kauchuk, sulfat kislota ishlab
chiqarish), toʻqimachilik, oziq-ovqat sanoati rivojlangan. Yengil


sanoatning poyabzal tikish, tikuvchilik va boshqa tarmoqlari


boʻyicha yirik ishxonalar mavjud. Mashinasozlik markazlarining
koʻpchiligi Janubiy va Markaziy Angliyada joylashgan, ularning
eng muhimlari — London, Birmingem, Koventri, Luton, Sheffild
shaharlarida. Kora metallurgiyaning asosiy markazlari — Janubiy
Uels, Yorkshir va Hambersayd, Shimoliy Angliya va
Shotlandiyada. Rangli metallurgiya ishxonalari — Midlend,
Janubiy Uels, Taynsayd va Londonda. Atom sanoati ishxonalari
Shim.
Gʻarbiy Angliya va London atrofida joylashgan. Kimyo sanoati

ishxonalari Katta London, Lankashir, Cheshir, Shimoliy dengiz va


Bristol qoʻltigʻi sohillarida, toʻqimachilik sanoati ishxonalari

Lankashir va Yorkshirda. Shimoliy dengizda katta neft va gaz


zaxiralari mavjud. B. B.da yiliga oʻrtacha 48,2 mln. tonna
toshkoʻmir, 121,8 mln. tonna neft, 89,8 mlrd. m³ tabiiy gaz qazib
olinadi, 304,5 mlrd. kVtsoat elektr energiyasi (asosan issiqlik
elektr stansiyalarida) hosil qilinadi, 17,5 mln. tonna poʻlat ishlab
chiqariladi.
Qishloq xoʻjaligidamamlakatdagi mehnatga qobiliyatli aholining
2 % gina band. B. B. qishloq xoʻjaligi intensivlik, mahsuldorlik va
mexanizatsiyalashuvning yuksak darajasi bilan ajralib turadi. U
mamlakatning oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojining 75 %ini
taʼminlaydi. Birlashgan Qirollikning asosiy tarmogʻi —
chorvachilik. B. B.da 12 mln. qoramol, 7,5 mln. choʻchqa, 41,5

mln. qoʻy, 131 mln. parranda bor. Dehqonchiliqda asosiy ekin —


gʻalla. Qand lavlagi, kartoshka ham ekiladi. Sabzavotchilik,
bogʻdorchilik, gulchilik rivojlangan. Shimoliy dengiz va Atlantika
okeanida baliq ovlanadi.
Birlashgan Qirollik laruzunligi 32 ming km. Asosiy temir yoʻl
uzeli — London; undan 11 tomonga temir yoʻl ketgan. Birlashgan
Qirollik larning zichligi jihatidan Yevropada Belgiyadan keyin
2oʻrinda. Ichki kjlarni tashishda avtomobil transporti 1oʻrinda.
368,8 ming km avtomobil yoʻli bor (1990-yillar oxirlari).
Yoʻlovchilar tashishda havo transportining mavqei katta. Dengiz
Transporti


savdo flotining tonnaji 4,3 mln. tonna dedveyt. Eng yirik dengiz


portlari: London, Sautgempton, MilfordXeyven, Xall, Immengem,
Liverpul, Manchester va boshqa
Tashqi savdo mamlakat iqtisodiyoti uchun juda katta
ahamiyatga ega. Chetga chiqariladigan mahsulotning 90 % ni
sanoat tarmogʻi beradi. B. B. chetga mashina va uskunalar,
transport jihozlari, ip va jun gazlamalar, kimyo mahsulotlari, neft
mahsulotlari, oziq-ovqat, qoramol, poʻlat, toshkoʻmir chiqaradi.
Chetdan temir ruda, rangli va nodir metallar, neft, fosforit, paxta,
turli xom ashyo va oziq-ovqat mahsulotlari va boshqa keltiriladi.
Tashki savdodagi asosiy mijozlari — Yevropa Ittifoqi


mamlakatlari, AQSH, Yaponiya. Chet el sayyoxligi rivojlangan (1


yilda 12 mln. kishi kelib ketadi). Pul birligi — funt sterling .
Tibbiy xizmatn. B. B. sogʻliqni saqlash tizimida 500 mingga yaqin
oʻrinli kasalxonalar bor. 75 mingdan ziyod shifokor tibbiy yordam
koʻrsatadi (1990-yillar oʻrtalari). Kasalxonalarda pulli oʻrin va
palatalar mavjud. Shifokorlar 30 dan ortiq tibbiyot maktablarida
tayyorlanadi. B. B.da Brayton, Istborn, BognorRijis, Bornmut,
Torki, Bat kabi kurortlar bor.
Maorifi va madaniy-maʼrifin muassasalari. B. B.da boshlangʻich
va toʻliqsiz oʻrta taʼlim (5 dan 16 yoshgacha) majburiy.
Boshlangʻich maktablarda 5 yoshdan 11 yoshgacha oʻqiladi.
Oʻrta maktablar asosan 3 turga: 5—7 yillik grammatik maktablar,

5 (baʼzan 7) y.lik texnika maktablari va 4 yillik zamonaviy


maktablarga boʻlinadi. Oʻquvchilarning 65 % 16 yoshdan keyin
taʼlimni kollej, universitet va boshqa oliy oʻquv yurtlari va
markazlarida davom ettiradi. B. B.da 79 universitet, 40 ga yaqin
politexnika kolleji bor. Eng kadimgi universitetlari Oksford (1167)
va Kembrij (1209) untlaridir.
Eng yirik kutubxonalari: Britaniya muzeyi kutubxonasi,
Shotlandiya Milliy kutubxonasi (3 mln. dan ortiq asar), Kembrij va
Oksford untlarining kutubxonalari va boshqa Eng yirik muzeylari:
Britaniya muzeyi (1753). Milliy galereya (1824), Teyt galereyasi
(1897), Shotlandiya Kirollik muzeyi (1854) va boshqa


Ilmiy muassasalarn. B.B. fani taraqqiyotida Oksford (1167) va


Kembrij (1209) universitetlari katta ahamiyatga ega. 1662 yilda
London Qirollik jamiyati tashkil topdi. Bu jamiyat B. B. fanini,
ayniqsa tabiat fanlarini taraqqiy ettirishda muhim ahamiyatga
ega boʻldi. 1675 yil Grinvichda B. B.ning astronomiya sohasidagi
asosiy ilmiy muassasasi — Qirollik rasadxonasi ochildi. 1945
yildan boshlab ilmiy tadqiqot markazlari kupaya bordi. 1990-yil
oʻrtalarida 50 ga yakln universitet va kollejlarda ilmiy tadqiqot
ishlari olib borildi. Xususiy sanoat laboratoriyalari hamma
tadqiqot ishlarining yarmidan koʻpini bajaradi. Koʻp firmalarda
(500 dan ortiq kishi ishlaydi) ham tadqiqotlar olib bori l ad i.
Kooperativ tadqiqot assotsiatsiyalari urushdan keyingi yillarda
ikki baravardan koʻproq ortdi. Davlat tadqiqot institutlari va


markazlari ham mavjud. 1954 yilda yadro fizikasi va energetika


muammolarini tadqiq qiluvchi bir nechta davlat institutlari
tashkil topdi. Mikrobiologiya, kvant elektronikasi,
radioastronomiya va boshqa sohalarga oid tadqiqot olib
boradigan ilmiy markazlar tuzildi. B. B.ning yirik ilmiy
muassasalari: Tabiat toʻgʻrisidagi bilimlarni rivojlantirish boʻyicha
London Qirollik jamiyati, Grinvich rasadxonasi, Qirollik sanʼat
akademiyasi, Britaniya akademiyasi, B. B. Klrollik instituti,
Angliya va ingliz tili toʻgʻrisidagi bilimlarni yoyish boʻyicha
Britaniya kengashi (hammasi London shahrida), Edinburg qirollik
jamiyati.


Matbuoti, radnoeshnttirishi va telekoʻrsatuvi. B.B.da juda koʻp


gaz. va jurnallar nashr etiladi. Eng muhimlari: „Gardian“
(„Posbon“, kundalik gazeta, 1821 yildan), „Deyli meyl“ („Kundalik
pochta“, kundalik gazeta, 1896 yildan), „Deyli star“ („Kundalik
yulduz“, kundalik gazeta, 1978 yildan), „Tayme“ („Vaqt“, kundalik
gazeta, 1785 yildan), „Vumen“ („Ayol“, xotinqizlar uchun suratli
haftanoma, 1932 yildan) va boshqa B. B.da Press Assoshieyshn
(ichki axborot toʻplashga va ommalashtirishga ixtisoslashgan
yetakchi axborot agentligi, 1868 yilda asos solingan), Reyter
(xalqaro axborot tarqatishga ixtisoslashgan dunyodagi eng yirik
axborot agentliklaridan biri, 1851 yilda tashkil etilgan; asoschisi
Paul Yulius Reyter nomi bilan ataladi) matbuot agentliklari bor.

B. B.da radioeshittirishlar 1922 yildan, telekoʻrsatuvlar 1936


yildan olib boriladi. B. B.da 400 ga yaqin radiostansiya, 180 ga
yaqin asosiy va 400 dan ortiq yordamchi telestudiyalar mavjud.
Britaniyaning yetakchi radioeshittirish va telekursatuv
korporatsiyasi — „British Brodkasting Korporeyshn“ — Bibisi
1922 yilda tashkil etilgan.
Ingliz adabiyoti 5—6-asrlarda vujudga kela boshlagan. 5—11-
asrlarda anglosaks shevalarida xalq naqllari va qushiqlari
yaratildi, ular asosida „Beovulf“ qahramonnomasi vujudga keddi.
B. B.ni normannlar zabt etgach (11-asr), yuqori tabaqa kishilari
Adabiyoti


orasida fransuz tili rasm bulib qoldi, adabiyot fransuz, lotin va


ingliz tillarida rivojlandi. 14-asrning ikkinchi yarmiga kelib, oʻrta
ayerlar B. B. adabiyoti yuqori bosqichga koʻtarildi. Monarxiya
davlatining mustahkamlana borishi bilan B. B. adabiyoti milliy
harakter kasb etdi. Ritsarlik romani anʼanalari davom etishi bilan
bir qatorda U. Leglendning „Qoʻshchi Pyotr haqida tush“
poemasi, J. Choserning „Kenterberi hikoyalari“da ezilgan
dehqonlarning feodal zulmiga qarshi harakatlari, ijtimoiy
guruhlar hayoti realistik aks etdi. Uygʻonish davri B. B.
adabiyotida barcha janrlar taraqqiy etdi. Buyuk gumanist, utopist
sotsialist T. Morning „Utopiya“ romani, F. Sidney sonetlari, E.
Spenser sheʼrlari yuzaga keldi. „Yakov IV“, „Jorj Grin Vekfild
dalasi qorovuli“ (Robert Grin), „Ulugʻ Temur“, „Doktor Faustning


fojiali tarixi“, „Malta yahudiysi“ (Kristofer Marlo) kabi tarixiy


tragediyalar yaratildi. Uygʻonish davri B. B. adabiyotining yuqori
bosqichi V. Shekspir ijodi bilan uzviy bogʻliqdir. Salaflaridan farqli
ravishda Shekspir yangi — burjua davri kishisi harakteridagi
ziddiyatlarni, maʼnaviy oʻzgarishlarni, shaxs bilan muhit orasidagi
nomuvofiqlikning asoslarini tasvirladi. Adibning ijtimoiy falsafiy
tragediyalari („Hamlet“, „Otello“, „Qirol Lir“, „Makbet“) Yevropa
adabiyotida keskin burilish yasadi. Uygonish davrining soʻnggi
vakili J. Miltonning qator epik dostonlari va „Samson kurashchi“
tragediyasida barokko uslubi namoyon boʻldi.
18-asr ingliz maʼrifatchilik adabiyoti uchun jamiyat demokratik
tabaqalari manfaatlarini yoqlab, ilgʻor gʻoyalarni targʻib qilish

xosdir. Bu davrda sheʼriyat, dramaturgiya rivojlandi, roman


yetakchi janrga aylandi. J. Svift burjua jamiyati illatlarini achchiq
satira ostiga oldi („Gulliverning sayohatlari“), D. Defo insonning
kuch-qudrati, zoʻr irodasi, tabiatni buysundiruvchi mehnatini
madh etdi („Robinzon Kruzo“). 19-asr B. B. adabiyotidagi asosiy
adabiy yoʻnalishlar romantizm va tanqidiy realizmdir. Reaksion
romantiklar (V. Vordsvort, S. T. Kolrij, R. Sauti) feodal tartiblarni
qayta tiklashga urinsalar, ilgʻor romantiklar (J. Bayron, P. Shelli)
burjua voqeligidan norozi holda, kelajakda adolatning tantana
qilishiga ishonch bildirdilar. V. Skottning „Puritanlar“, „RobRoy“,
„Ayvengo“ kabi romanlarida mehnatkash xalqning oʻtmishi,
urfodati, siyosiy kurashlari oʻz ifodasini topdi. Ch. Dikkens
(„Oliver Tvist“, „Dombi va uning ugli“), V. Tekkerey („Snoblar


kitobi“, „Shuhratparastlar yarmarkasi“) jamiyatdagi qabohatlarni


fosh etdilar. 19-asrning oxiri B. B. adabiyotida realizm bilan bir
qatorda dekadentlik, naturalizm, neoromantizm oqimlari paydo
boʻldi.

19-asrning oxiri, 20-asrning boshidagi realistik yozuvchilar


tahqirlangan oddiy kishining qadrqimmatini himoya qildilar (M.
Garkness, U. Marris, S. Batler, E. Voynich, T. Gardi). 20-asr
tanqidiy realizmning rivojida B. Shou, J. Golsuorsi ijodi muhim
bosqich boʻldi. 20-asrning ikkinchi yarmida dekadentlik va
boshqa reaksion oqimdagi yozuvchilar (E. Garv, D. Untli, L.
Kuper) ijodi inqirozga uchradi, ularning ayrimlari
mustamlakachilik siyosatidan yuz oʻgirib, voqelikni toʻgʻri

koʻrsatishga intildilar (J. Osborn, K. Emis, D. Ueyn),


taraqqiyparvar adiblar (A. Sillitou, S. Chaplin, S. Barstou) ijodi
rivojlandi.
B. B. adabiyotining eng yaxshi namunalari oʻzbek tiliga tarjima
qilingan: V. Shekspirning pyesalari, J. Sviftning „Gulliverning
sayohatlari“, D. Defoning „Robinzon Kruzo“, E. Voynichnint
„Soʻna“ romanlari va boshqa
B. B.da misjez davriga mansub ibtidoiy meʼmoriy yodgorliklar
(Stonxenj — megalit inshooti) va oʻrta asrda qurilgan Vinchester,
Norij va boshqa ibodatxonalar mavjud. Meʼmorlikning rivojlanishi
Meʼmorligi


quyidagi davrlarga boʻlinadi: roman (11— 12-asrlar); gotika (12—


15-asrlar, Dergem, Linkoln, Solsberi, York, Uels shaharlaridagi
ibodatxonalar); uygonish davri (15—16-asrlar, bu davrda shahar
va qishloklarda hashamatli turar joy binolari koʻproq qurildi);
klassitsizm (K. Ren, J. Gibbs, U. Cheymbers, R. Adam, U. Kent
kabi mashhur meʼmorlar yetishib chiqsi); eklektikamodern (19-
asr), binolarning ichiga har xil bezaklar berish, temir, beton va
oynadan foydalanish („Billur saroy“, J. Pakston, 1851 va
boshqalar) avj oldi. 19-asr oxiri, 20-asr boshlarida shaharlar
qurish („bogʻshahar“, „yoʻldoshshahar“ — E. Govarx, R. Envin kabi
meʼmorlar), maktab, turar joy, maishiymaʼmuriy binolar qurilishi
(F. Uebb, N. Shod, Voyzi, Makintosh va boshqa meʼmorlar)
kjsaldi. 20-asr boshlarida abstrakt funksionalizm hukm surdi.


Urushdan keyingi yillari butun Yevropa boʻylab bu oqim inqirozga


uchradi va boshqa („formalistik“ va „yangi brutalizm“) oqimlar
bilan almashdi. L. Dreyk, D. Lesden, R. Metyu, L. Martin, G.
Uinteringxem, J. Modeli kabi meʼmorlar zamonaviy
meʼmorlikning rivojlanishiga hissa qoʻshdilar.
7— 12-asrlarda yaratilgan Vinchester maktabiga mansub
anglonormann miniatyuralari, tosh oʻymakorligi, keltlarning
naqshli miniatyuralari saqlanib qolgan. 12-asrga mansub
ibodatxonalarda haykalchalar oʻrnatilgan, devorlariga naqsh va
gullar solingan. 16-asr rassomligida portret salmoqli oʻrin tutdi.
Tasviriy sanʼati


X. Xolbeyn, N. Xilliard, A. Oliver kabi rassomlar bu sohada


barakali ijod qilishdi. P. Leli, G. Neller, A. Van Deyk kabi rassomlar
noziknihol aristokratlar portreta tipini, S. Kuper, J. Rayli kabi
miniatyurachi rassomlar realistik portret sanʼatini yaratdilar.
18-asr birinchi yarmida paydo boʻlgan Angliya milliy rassomlik
maktabining asoschisi Vilyam Xogartdir. U oʻsha davr Angliya
jamiyatining turli tabaqa vakillari hayotini real tasvirladi. 18-asr
ikkinchi yarmida ijod etgan J. Reynolds, T. Geynsboro, G.
Rebyorn kabi rassomlar kishilarning histuygʻularini haqqoniy
ifodalovchi portretlar yaratdilar. Shu davrda milliy manzara janri
(T. Geynsboro, J. Krom) paydo boʻldi.


19-asr birinchi yarmida realistik manzara janri rivojlandi. Peyzaj


asarlarida sanoat ishxonalari bilan toʻla shaharlar, koʻmkoʻk
maysazor dalalar, oʻrmonlar, qishloq manzaralarini tasvirlashga
keng oʻrin beriladi. Bu davrda J. Konstebl novator sifatida
shuhrat qozondi. D. Rossetti, M. Braun, X. Xant, E. ByornJons
kabi rassomlar esa, oʻtgan zamonni qoʻmsab oʻrta asr qoʻl
mehnati (badiiy hunarmandlik ishxonalari, kitob bezaklari)ga
qaytishni targʻib qildilar. 19-asr oʻrtalaridagi realistik sanʼat X.
Xerkomer, S. Xeyden asarlarida namoyon boʻldi.
19-asr oxiri, 20-asr boshlarida syurrealizm, abstraksionizm kabi
oqimlar paydo boʻldi. Bu sanʼat M. Smit, U. Lyuis, X. Mur va
boshqa rassomlar ijodida oʻz ifodasini topdi. 20-asrning yirik

realist rassomlari F. Brengvin, O. Jon, U. Orpen, P. Xogart, L.


Bredshou, K. Rou, E. Midldich, D. Grivzlar oʻz asarlarini insonning
mehnat faoliyatiga, tinchlik va adolat uchun kurash mavzulariga
bagʻishlagan.
B. B. musiqasi qad. kelt qabilalari musiqa madaniyati zaminida
tashkil topdi. Bardlar deb atalgan xalq qoʻshikchilari ijodida
ballada (doston qoʻshigʻi) asosiy oʻrin egalladi. Xristianlik
tarqalishi bilan birga professional musiqa ijodiyoti (cherkov
aytimlari, organ ijrochiligi) rivoj topdi. B. B. polifonik
musiqasining ilk namunalari 11 —12-asrlarda paydo boʻldi. Bular
Musiqasi


J. Dansteybl (15-asr) ijodida rivojlandi. Uygʻonish davrida


dunyoviy musiqa janrlari (madrigal, lyutnya va klavesin kuylari,
teatr spektakli intermediyalari) tashkil topdi. 16-asrda U. Byord,
T. Uilks, J. Uilbi, J. Bull, O. Gibbone B. B.ning mashxur
kompozitorlari boʻlishdi. 17-asrning oxirida G. Pyorsellnit
„Didona va Eney“ birinchi milliy operasi maydonga keldi. 18-
asrda B. B.da G. Gendel, I. K. Bax, Y. Gaydn, M. Klementi yashab
ijod etdilar. Musiqa muassasalari („KoventGarden“) va Qirollik
musiqa jamiyati, musiqa nashriyotlari barpo etildi.
19-asr oxirida ingliz kompozitorlik maktabiga asos solindi.
Operalar yaratila boshladi. Ingliz musiqasi jahon musiqa
madaniyatida koʻzga koʻrinarli oʻringa chiqdi. Kompozitorlardan

Eduard Elgar, R. VoanUilyams, Benjamin Britten bunda katta rol


oʻynadilar. Londondagi Qirollik musiqa akademiyasi B. B.ning
asosiy musiqa oʻquv yurtidir; Albertxoll, RoyyalFestivalxoll,
shuningdek, 1967 yilda ochilgan Yelizaveta nomidagi konsert
zallari ingliz konsert hayotining yirik markazidir. Estrada
tomoshalari Londondagi Palladiumda qoʻyiladi. Mashhur „Bitlz“
ansambli rokmusiqa rivojiga katta hissa qoʻshdi. Bibisi simfonik
orkestri, London simfonik orkestri, „Yangi filarmoniya“ simfonik
orkestri olamga mashhur. Dirijyorlar J. Barbirolli, A. S. Boult, G.
Vud, pianinochilar J. Mur, M. Limpani, J. Ogdon, J. Lill,
skripkachilar A. Kampoli, G. Temyanka va boshqa 20-asrning
atoqdi musiqachilaridir.

B. B. teatri kurtaklari inson turmushi va mehnati bilan bogʻliq


oʻyinlar va urfodatlardan boshlanadi. Oʻrta asrlarda hukm surgan
diniy drama keyinchalik dunyoviy mazmun kasb eta boshladi. 16-
asrdan Kuchma professional teatrlar yuzaga kelib, Uygʻonish
davrining insonparvarlik gʻoyalarini ifodaladi (dramaturglar K.
Marlo, T. Kid, J. Lili, U. Shekspir). 16-asr oxiri — 17-asr boshi B. B.
teatrining „oltin davri“ boʻldi. Bu davrda 3 xil teatr boʻlgan:
havaskor hunarmandlar teatri, „maktab“ havaskorlari teatri,
professional teatr. 18-asrga kelib, teatr maʼrifatparvarlik
gʻoyalarini targʻib qildi, shu davrda Londonda ikki teatr
(„DruriLeyn“, „KoventGarden“) asosiy oʻrinni egalladi. 19-asr
dramaturgiyasi romantizmdan realistik qarashlarni qaror
Teatri


toptirishga oʻtdi. Londonda „Old Vik“ teatri (1818),


StratfordonEyvon shahrida Shekspir yodgorlik teatri (1879, 1961
yildan Kirollik Shekspir teatri), „Mustaqil teatr“ (1891) vujudga
keldi. Ijrochilikda tabiiylik, sahnaviy ansambl uchun, Shekspir
ijodini tiklash uchun kurash boshlandi. B. B. teatrida sahnaviy
realizm „Kort“ teatri (20-asr boshi) faoliyatida qaror topdi. Unda
B. Shou va G. Ibsenning realistik pyesalari qoʻyildi. 20-asrning 30
—40-yillarida teatrlar repertuari B. Pristli asarlari bilan boyidi. J.
Osbornning „Nafratlansang, orqaga qayrilib qara“ pyesasi (1956)
„jahldor yigitlar“ dramaturgiyasini boshlab berdi. 1963 yil
Londonda Milliy teatr ochildi. Artistlar P. Skofild, L. Olivye, V. Li, P.
O.’Tul, D. A. Xilgut, R. Richardson, rejissyorlar P. Bruk, P. Xoll, J.
Litlvud B. B. teatrining atoqpi namoyandalari hisoblanadi. B.


B.dagi teatr oʻquv yurtlari: Qirollik drama sanʼati akademiyasi


(1904 yildan), Bristol universitetining teatr fakulteti.
B. B.da teatr raqsi oʻrta asr oxirlarida vujudga keldi. Londonda
tashkil etilgan Qirollik musiqa akademiyasi (1720) balet
taraqqiyotida katta rol oʻynadi. B. B.da „Qirollik baleti“, „Balle
Ramber“, „Londone festival balle“, „Uestern tiyetr balle“ kabi
balet truppalari bor.
B. B. sirki 18-asrda laydo boʻlib, F. Astley (1742—1814) ijodida
yuqori pogʻonaga koʻtarildi. U ot oʻynatuvchilar maktabiga asos
soldi, sirkning keyingi taraqqiyotida A. Dyukro, J. Sanjer, B.
Milslar katta rol oʻynadi. B. B.da yezda koʻchma sirklar ishlaydi.


Kinosn. B. B.da kino ishlab chiqarish 1896 yildan boshlandi.


1929 yil birinchi tovushli film „Tovlamachilik“ yaratildi. Shu yili
hujjatli film l ar maktabi vujudga keldi. A. Kordaning 1932 yilda
tashkil etgan „London filme“ firmasi B. B. va chet el kino
arboblari ishtirokida birmuncha yuqori saviyali filmlar yaratdi
(„Pigmalion“, rejissyor A. Askvit, „39 qadam“, rejissyor A. Xichkok
kabi). Ikkinchi jahon urushi davrida yaratilgan filmlarda („Magʻrur
vodiy“, rejissyor P. Tennisson, „Pastor Xoll“, rejissyor R. Boulting,
„Yongʻinlar boshlandi“, rejissyor X. Jennings) ilgʻor tamoyillar
kuchaydi. Urushdan soʻng ingliz klassiklari asarlarini
ekranlashtirish avj oldi. ["Hamlet" (1947), „Richard III“, rejissyor L.
Olivye, „Oliver Tvist“, rejissyor D. Lin kabi]. Hujjatli filmlar ishlab
chiqarishda „Ozod kino“ guruhi samarali ish qildi (195659). 6070-


yillarga oid „Oʻziga xos ishq“ (rejissyor J. Shlezinger), „Yolgʻonchi


Billi“, „Sportchilar hayoti“ (rejissyor L. Anderson), „Qanday
saodatli kun edi“ (1972), „Bayram asnosida“ (1975) kabi
filmlarda xalq hayotini haqqoniy aks ettirish, murakkab, ziddiyatli
harakterlar yaratishga intilish sezildi. V. Li, A. Ginness, D. Bogard,
R. Harris, A. Finni, P. Finch, R. Tashingem B. B. kinosining
mashhur artistlaridir.


Download 49.48 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling