Birlik, etnos kishilarning maʼlum bir tarixiy davrda va ijtimoiy tuzumda tarkib topgan alohida barqaror etnik uyushmasi

50.Elatning shakllanishida dinning roli
Insoniyatning ongli faoliyati boshlangan ilk davrlarda insonning tashqi dunyo bilan bog‘liqligini anglatuvchi ilk mafkuraviy yo‘nalish totemizm, ya’ni ibtidoiy jamoa kishisining o‘z kelib chiqishini turli xil hayvon-qushlarga olib borib taqash nuqtai nazari chuqur ildiz otdi. Bu xususiyat har xil elatlarda turlicha namoyon bo‘lib, tegishli hayvonlarda o‘z o‘tmishini ko‘rish, shu hayvonlar bilan bog‘liq tassavvur, ramzlar, odat hamda irimlar tizimini ham yuzaga keltirdi. Masalan: xindlarda sigir, qozoqlarda uchqur ot, inglizlarda burgut, o‘zbeklarda afsonaviyhumo qushi va x.k.. Totemizm halqlarning tashqi dunyo bilan bog‘liq ildizlarini izlash xohish-istaklari, tabiat bilan uyg‘unlashuv, undan himoya izlash, hamkor topish intilishlaridan guvohlik beradi. Bu xususda kengroq ma’lumotlar maxsus adabiyotlarda atroflicha bayon etiladi.Totemizm xalqlar ma’naviyatining shakllanishida muhim bosqich hisoblanib, u ilk mafkuraviy silsila sifatida elatlarning etnik jihatdan o‘z-o‘zini anglash qobiliyati hamda etnik asoslardagi jamoatchilik fikrini tarkib toptirishla kata ahamiyat kasb etadi.
51.L. Gumulyov va uning “Qadimgi turklar” asari haqida
А. Н. Гумилевнинг «Қадимги турклар» асари Турк хоқонлари тарихини Хитой, Эрон, Олд Осиё, Европа тарихи билан боғлабўрганишда ҳамда уларни боғлаб турувчи ипларни илмий жиҳатданасослаб кўрсата олиши билан жуда катта аҳамиятга сазовордир.Тарихчи, этнолог ва географ олим Л. Н. Гумилевнинг ушбу асари дунёнинг кўп тилларига таржима қилинган.Л.Н.Гумилевнинг «Қадимгитурклар» асари ХХасрнинг иккинчи ярмида, яъни турки қавмлар тарихига Европада қизиқиш тўлқини ҳали ўз эпкинини мутлақо йўқотиб бўлмагаи бир чоғда дунё юзини кўрди.XIX аср охири ва XX юзйиллик бошларинингжуда кўп рус ва рус-совет олимлари каби Л.Н.Гумилев ҳам Вамберининг илмий иш ларини четлаб ўтади. Бу ҳолаг Л.Гумилевнинг ҳамма замонларнинг улуғ шарқшуносларидан ҳ и со б лан м и ш В .В .Б ар то л д н и н г илм ий қар аш л ар и га ҳам эътиборсизлиги, аникроғи, бироз менсимаслик кайфияти билан бирга, Басим Аталай, Заки Валидий илмий асарларига мутлақо эътибор бермаслик каби илмий йўлни танлашига олиб келди. Китобда ўзбек халқи этногенезида туркилар билан бир қаторда жуда катта аҳамият касб этган суғудлар (суғудларнинг ўзи, хоразмийлар, парканаликлар, саклар) форсларга нисбатан руҳий, иқтисодий ж уфофий, ижтимоий жиҳатидан туркларга жуда яқин бўлганлиги, турк ҳоқонликлари сиёсий ва маьнавий ҳаётида муҳим рол ўйнаганлиги холисона очиб берилганки, «ўзбек халқи босиб келган кўчманчи туркларнинг мағлуб бўлган суғудлар билан аралашмаси» эмас, балки турклар билан бутун тарихи давомида бирон марта ҳам уруш қилмаган, аксинча ҳар қандай тажовузни асрлар давомида биргаликда бартараф қилиб келган икки буюк қавмнинг—турксуғуд иттифоқининг маҳсули эканлигини намоён этиши билан ҳам қимматлидир

52. Antik davrdagi O`rta Osiyoda kechgan etnik jarayonlar
Aleksandr yunon va mahalliy madaniyatlarini o’zaro uyg’unlashtirishdagi say harakatlari bo’lganini bilgan holda, Salavkiylar aksincha tobe xalqlar orasida faqat yunon madaniyatini targ’ib etishni vazifa deb bilganliklarini qayd etish lozim.Ellinlashtirish – Sharqga yunon madaniyatining yoyilishi jarayoni, aralash madaniyatining – yunon va mahalliy sharq madaniyatining tashkil topish jarayonidir. Markaziy Osiyodagi viloyatlar Salavkiylar davlati siyosiy tarixida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. Salavka Iskandar davrida Spitamenning qizi Apamaga uylanadi. Qarindoshchilikni hisobga olibmi, yoki boshqa maqsadni nazarda tutibmi, Salavka millodan avvalgi 293-yilda o’g’li Antiox I ni Parfiya, Marg’iyona, So’g’diyona, Baqtriya ya’ni Sharqga, Markaziy Osiyo yerlariga hokim etib tayinlaydi. Bu viloyatlar Salavka davlati iqtisodiyotida katta o’rin tutar edi. Xorazm Salavkiylarga bo’ysunmagan. Iskandar davrida ham Xorazm o’z mustaqilligiga ega bo’lgan. Antiox Spitamenning qizi Apamadan tug’ilgan edi. Salavkaning to’ng’ich o’gli ham bo’lgan. Salavk va Antiox O’rta Osiyoda o’z pozitsiyalarini mustahkamlashga alohida e’tibor qaratgan. Yunon muarrixlari Salavka I va Antioxlar O’rta Osiyoga juda katta e’tibor berganliklarini yozadilar. Ko’plab qal’a va shaharlar barpo etilgan va ular asosan greklar bilan to’la bo’lgan. Bu davrda Baqtrita va Sug’diyonada aholi daxqonchilik bilan shug’ullanardi. Shaharlarning o’sishi, hunarmandchilik va suv xo’jaligining taraqqiyotiga ta’sir etgan. O’rta osiyoning Salavkiylar davlati tarkibida bo’lishi so’zsiz sur’atda Ellin madaniyati ta’sirining o’lka xalqlari orasida tarqalishiga sabab bo’lgan omildir.Miloddan avvalgi III asrning o’rtalarida Salavkiylar saltanati inqiroz sari yuzlandi. Sharqiy satrapliklar markaziy hokimiyatga bo’ysunishdan bosh tortib, mustaqil siyosat yurgizishga intildilar.Miloddan avval taxminan 250-yillarda saklarning ko’chmanchi parnlar (dahlar) qabilasi Arshak boshchiligida Salavkiylar davlatidan ajralib chiqqan Parfiyona yoki Parfiya satrapiyasiga bostirib kirganlar va Parfiyani so’ngra qo’shni Go’rkaniya viloyatini ishg’ol etganlar. Parfiya milodiy 3-asrning 20-yillarigacha mavjud bo’lgan. Salavka II o’z hokimiyatini qayta tiklash maqsadida olib borgan bir necha muvaffaqiyatsiz urunishlar miloddan avval 230-227-yillardan so’ng Parfiyada Arshakiylar hukmronligini tan olishga majbur bo’lgan. Salavkiylar podshohi Antiox III Parfiyani 209-yilda bosib oladi. Biroq salavkiylar davlatining zaiflashgandan foydalanib, Parfiya tezda o’z mustaqilligini tiklab olgan.