Biz barcha ijtimoiy va madaniy elementlarni ham o'z ichiga olamiz

1 Аtrоf-muhit nimа?
.Atrof-muhit tabiat yoki ko'pchilik o'ylaganidek tabiiy holatdagi hayvonlar emas. Bu tirik mavjudotlar o'zaro ta'sir qiladigan barcha kimyoviy, fizik va biologik elementlar haqida. Agar biz inson haqida gapiradigan bo'lsak, biz barcha ijtimoiy va madaniy elementlarni ham o'z ichiga olamiz chunki ular o'zaro ta'sirlashish jarayonlariga aralashadilar.
Shuning uchun atrof-muhit nafaqat biz o'ylagan jismoniy muhit, balki an'analar kabi nomoddiy elementlarni ham o'z ichiga oladi. Tabiiy elementlar nafaqat biz dala muhitida, daryolarda, dengizlarda, qirg'oqlarda va h.k. Bundan tashqari, bu sun'iy elementlar bilan bog'liq bo'lgan hamma narsa.
Shunday qilib, hamma narsani sodda va ravshanroq ko'rish uchun quyidagilar ajratiladi:

• 
  Tabiiy muhit. Ushbu tur iqlim, o'simlik, hayvonot dunyosi, geografiya va tabiiy ravishda mavjud bo'lgan barcha narsalarni to'playdi.
  
• 
  Madaniy muhit. Bu odamlar tomonidan sun'iy ravishda yaratilgan barcha narsalar va ularning ijtimoiy-iqtisodiy faoliyati.
  

Shuning uchun aytish mumkinki, atrof-muhit - bu bir-biri bilan o'zaro aloqada bo'lgan va bir-biri bilan bog'liq bo'lgan tabiiy va sun'iy elementlar to'plamidan hosil bo'lgan tizimning munosabati. Bundan tashqari, ular odamlar tomonidan o'zgartirilgan. Shuning uchun atrof-muhit bizni asrab-avaylashimiz va boshqarishimiz kerak bo'lgan muhitdir, chunki u hayot tarzini shartli qiladi va bizni moslashish yaratishga majbur qiladi.
Hammasi yomon, bir necha o'n yillar oldin, inson faoliyati atrof-muhitga ta'siri jiddiy buzilishlarni keltirib chiqaradigan darajaga yetdi. Bu hayvonlar va o'simliklar turlarining yo'q bo'lib ketishiga, suv, havo va tuproqning ifloslanishiga, tirik mavjudotlar populyatsiyasining ko'chishiga, yashash joylarining bo'linishiga va yo'q qilinishiga va boshqalarga sabab bo'ldi.
2. Ekоsistеmа dеgаndа nimаni tushunаsiz?
Ekosistema (yun. uy, yashash joyi va sistema), ekologik sistema — birgalikda yashaydigan organizmlar va ular yashaydigan sharoit majmui. Ekosistemada uning tarkibiy qismlari oʻzaro qonuniy bogʻlangan. „Ekosistema“ terminini ingliz botanigi Arthur Tansley taklif etgan (1935-yil). Arthur Tensli taʼbiricha, ekologiya nuqtai nazaridan Ekosistema yer yuzidagi tabiiy birlik boʻlib, unga barcha organizmlar bilan bir qatorda fizik omillar majmui, yaʼni biomuhit (keng maʼnoda yashash muhiti) omillari majmui ham kiradi. Olim Ekosistemada ular tarkibiga kiruvchi organizmlar hamda organizmlar bilan anorganik muhit oʻrtasida har xil tarzda moddalar almashinuvi boʻlib turishini koʻrsatgan.
„Ekosistema“ tushunchasini har xil murakkablikdagi va oʻlchamdagi obʼyektlarga nisbatan qoʻllash mumkin. Mas, hovuz, koʻl Ekosistemasi bilan birga sohil boʻyi oʻsimliklari yoki suv tubi Ekosistemasini koʻrsatish mumkin. Oʻrmon ham Ekosistema, uning chegarasida har xil tipdagi tuproqlar, chiriyotgan toʻnkalar, toʻshalma va boshqalar Ekosistemani ajratish mumkin. Koʻpincha „Ekosistema“ tushunchasiga tirik organizmlar bilan ular yashaydigan muhitning notirik komponentlari tarzida qaraladi. Ekosistemaning tirik va notirik komponentlari oʻrtasida produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar ishtirokida moddalarning biotik aylanishi sodir boʻlib turadi. Ekosistema terminini sunʼiy Ekosistema (qishloq xoʻjaligi dalalari, bogʻlar, xiyobonlar, oqova suvlarni biologik tozalaydigan inshootlar va boshqalar) ga nisbatan ham qoʻllash mumkin. Ekosistema oʻziga xos xususiyatlarni uzoq vaqt davomida saqlab turadigan oʻta turgʻun yoki qisqa muddatli (mas, efemer suv havzalari, koʻlmak suvlar) boʻlishi mumkin. Murakkablik darajasidan qatʼi nazar Ekosistema turlar tarkibi, unga kiradigan organizmlar soni, biomassasi, ayrim trofik guruhlar nisbati, organik moddalarning hosil boʻlishi va parchalanish jarayonlarining tezligi bilan tavsiflanadi. Ekosistema chegarasi va ularda kechadigan moddalar aylanishi jarayonlari turli darajada roʻy beradi. Ekosistema atrof muhitdan faqat energiya emas, balki koʻp yoki oz miqdorda moddalar kelib turgandagina mavjud boʻladi. Barcha Ekosistema birgalikda yer biosferasini tashkil etadi.
20-asr oʻrtalariga kelib ekologik muammolarning keskinlashuvi natijasida Ekosistemaning funksional xususiyatlarini oʻrganish boʻyicha tadqiqotlar keng miqyosda olib borila boshlandi. Ekosistema strukturasi, mahsuddorligi va turgʻunligini tushunib olish uchun ulardagi trofik bogʻlanishni oʻrganish muhim ahamiyatga ega. Trofik bogʻlanishlar orqali Ekosistemada moddalarning biologik transformatsiyasi amalga oshadi. Zamonaviy metodlar, xususan, Ekosistemani matematik modellashtirish orqali bu jarayonlar intensivligi va samaradorligini miqdoriy jihatdan aniqlash tabiiy resurslardan samarali foydalanish va odam yashaydigan muhitni saqlab qolish masalalarini hal etishda muhim ahamiyatga ega. Koʻp hollarda biogeotsenoz termini ham Ekosistema termini sinonimi sifatida ishlatiladi.