Biz kitoblarni yoki boshqa biron bir matnni qo'llab-quvvatlaydigan joyni topamiz

So'z kutubxona Lotin so'zidan kelib chiqqan bo'lib, u o'z navbatida yunoncha "biblion" (kitoblarni anglatadi) va "théke" (shkaf yoki qutini anglatadi) so'zlaridan tashkil topgan. Shuning uchun kutubxona so'zlari kitoblar saqlanadigan joyni nazarda tutgan, ammo hozirgi ma'noda emas, aksincha ular papirus varaqalari yoki kodlari bo'lgan.
Kutubxona - bu biz kitoblarni yoki boshqa biron bir matnni qo'llab-quvvatlaydigan joyni topamiz, masalan, nashrlar, jurnallar, hujjatlar, kataloglar va boshqalar. Kutubxona ham biz kitoblarni joylashtiradigan mebel bo'lagi (odatda bir nechta gorizontal javonlardan iborat) yoki binoning o'zi bo'lishi mumkin, u erda biz maslahatlashamiz va kitoblarni qarzga olamiz va boshqalar.
Kutubxona bu sayt o'qish, ma'lumot topish va o'rganish uchun qayerga murojaat qilishimiz mumkin. Ko'pgina kutubxonalar, shuningdek, Internet orqali onlayn qidiruv xizmatlarini va raqamli kitoblarga maslahat berishni taklif qilishadi.
Ko'p kutubxonalarda kitoblar tartiblangan qat'iy ravishda o'nta keng toifadagi ("Umumjahon o'nlik tasnifi yoki UDC" deb nomlangan). Ushbu toifalar quyidagi tasnifga javob beradi: Til, san'at, aniq fanlar va tabiiy fanlar, amaliy fanlar va texnologiyalar, adabiyot, falsafa va psixologiya, tarix va geografiya, ijtimoiy fanlar, din va nihoyat ma'lumotnomalar, ya'ni lug'atlar yoki entsiklopediyalar.
Jamoat kutubxonasi - bu fuqarolar birlashmasi, ya'ni fuqarolardan tashkil topgan bo'lib, ular kitoblar bilan maslahatlashish va madaniy faoliyatni rivojlantirish bilan bog'liq turli xil xizmatlarni taklif etadigan bir guruh rezidentlar bo'lishi mumkin. Doimgidek jamoat kutubxonalari bir xil sheriklar tomonidan ta'minlanadi. Kutubxonaga tegishli bo'lgan kitoblar to'plami odatda jamoatchilik uchun ochiqdir.
Kutubxonalar yaqinda ixtiro emas, aslida to'rt ming yildan ortiq vaqt davomida kutubxonalardan ma'lum bo'lgan. Ular Mesopotamiya madaniyatida gil tabletkalarni saqlash funktsiyasi bilan paydo bo'lgan. Bugun biz bilgan kutubxona, uning nomi Yunonistonda bo'lgan va biz mashhur Iskandariya kutubxonasi yoki Pergamon kutubxonasini topgan deb aytishimiz mumkin.
O'rta asrlarda monastirlar yozma madaniyatni saqlash va ularga g'amxo'rlik qilish uchun javobgardir. Bosmaxona yaratilishidan va universitetlarning ochilishidan boshlab olimlar va olimlar uchun yangi kutubxonalar yaratiladi.
Shu tarzda, shu ravishda, shunday qilib kutubxonaning zamonaviy kontseptsiyasi ishlab chiqiladi, madaniyatga tegishli har qanday manfaatdor shaxs va axborot provayderi uchun mavjud. Dunyoda senzura yoki o'qishni cheklash endi mavjud emas va kutubxonalar ta'limni rivojlantirishga yordam beradi.
Kutubxonalar qadimgi Sharqda birinchi bo'lib paydo bo'lgan. Birinchi kutubxona gil lavhalar to'plami sifatida tan olingan, ularning paydo bo'lishi miloddan avvalgi 2500 yillarga to'g'ri keladi. Birinchi planshetlar ilgari Bobilga tegishli bo'lgan hududda joylashgan Nippur shahrining ma'badida topilgan. Misr Fivasi maqbaralaridan birida qazish ishlari paytida miloddan avvalgi 18-17 asrlarda saqlangan papirus bilan quti topildi.
Ramses II davrida 20000 ga yaqin papirusni yig'ish mumkin edi. Eng taniqli qadimgi sharq kutubxonasi miloddan avvalgi VII asrdagi Ossuriya podshohining saroyidan mixxat deb nomlangan lavhalar to'plamidir. Ninevada. Ushbu plitalarning aksariyati huquqiy ma'lumotlarni o'z ichiga olgan. Qadimgi Yunonistonda Herkulda birinchi jamoat kutubxonasi tashkil etilgan, uning asoschisi zolim Klerxus (miloddan avvalgi 4-asr).
Iskandariya kutubxonasi kitoblarni yig'ish bo'yicha eng yirik markazlardan biriga aylandi. Uning asosi miloddan avvalgi III asrga to'g'ri keladi, uning yaratuvchisi Ptolomey I. Aleksandriya kutubxonasi ellinistik dunyo uchun ta'lim markazi bo'lgan. Bundan tashqari, kutubxona "muzey" deb nomlangan majmua tarkibiga kirgan. Shuningdek, majmuada yashash xonalari, o'quv zallari va ovqat xonalari, zoologik va botanika bog'lari, kutubxona mavjud edi. Vaqt o'tishi bilan ushbu majmuaga astronomik va tibbiy asboblar, to'ldirilgan hayvonlar, büstler, haykallar ham qo'shilgan bo'lib, ular o'quv jarayonida ishlatilgan. Muzeyda 900000 ta papirusning boy to'plami bor edi (200000 ta ma'badda, 700000 ta maktabda).
Avvalo, insoniyat hayotida muzeylar paydo bo’lish tarixiga qisqacha to’xtalib o’tamiz. Muzey-yunoncha so’z bo’lib, muza, muzeun so’zidan kelib chiqqan. Muzeun – bu go’zal buyumlar saqlanadigan joy degan ma’noni anglatadi. Dastlabki muzeylar ham aynan funksional jihatdan hozirgi muzeylardan unchalik farq qilmagan. Ular ham noyob buyumlarni saqlash va namoyish qilish vazifasini bajargan. Ammo qadimda muzeylar alohida muassasa sifatida faoliyat ko’rsatmasdan, ma’lum vaqtlarda yoki birorta tadbir tarkibida o’tkazilgan, shuningdek, buyumlarga eksponat sifatida qaralmagan, balki kolleksiya namunasi sifatida e’tibor berilgan. Chunki turli mavzulardagi noyob buyumlar aholining o’ziga to’q tabaqasi, amaldorlardan iborat kolleksionerlar tomonidan yig’ilgan va xalqqa namoyish etilgan.
Malumotlarga ko’ra, muzeylar dastlab antik davrda Yunoniston va Rimda vujudga kelgan. Ayni shu davrda kolleksiyalar to’plash an’anasi shakllangan. Yunonistondagi Gelikon tog’i yonida turli tasvirdagi yodgorliklar saqlanadigan joy muzeylarning ilk ko’rinishlaridan biri hisoblangan. San’at, madaniyat va fanda erishilgan yutuqlarning namunalaridan iborat kolleksiyalar to’plash Yevropada Uyg’onish davrida dastlab, Italiyada, so’ng esa Angliya, Fransiya, Germaniya va boshqa mamlakatlarda an’anaga aylandi. Italiyada XV asrda moddiy-madaniy buyumlarni yig’ish va namoyish etish ishlari aniq tizim asosida tashkil etilgan bo’lsa, XVI-XVII asrlarga kelib, Fransiya, Angliya, Germaniyada ham muzeylar tashkil etish odat tusiga kirgan. 1753- yil ochilgan Londondagi ”Britaniya muzeyi”, 1793- yil tashkil etilgan Parijdagi ”Luvr” muzeyi G’arbiy Yevropadagi ilk ommaviy muzeylar sanaladi.
XIX asrga kelib dunyo miqiyosida ko’plab yirik muzeylar vujudga keldi. 1819- yilda Madriddagi ”Prado muzeyi”, 1873- yilda Moskvadagi ”Tarix muzeyi”, 1852- yilda Sankt-Peterburgdagi ”Ermitaj”, 1870- yilda Nyu-Yorkdagi ”Metropoliten” muzeylarini misol qilib keltirish mumkin. O’sha davrlarda ko’plab davlatlarda bo’lganidek, O’rta Osiyoda ham katta muzeylar barpo etilgan.Toshkentda ilk muzey 1876- yilda ochilgan, u hozirgi “O’zbekiston tarixi davlat muzey”idir. Yurtimizdagi dastlabki muzeyning faoliyati A.P.Fedchenko, N.A. Mayev, V.F.Oshanin, I.V.Mushketov, V.V.Bartold kabi olimlarning sa’y-harakatlari va tashabbuslari bilan shakllanib borgan.
XX asrda O’zbekiston hududda ko’plab muzeylar, shunindek, sohalari qamrab olgan muzeylar bilan birga, badiiy va uy muzeylar ham tashkil etildi.
Ayniqsa, 1991-yil O’zbekiston davlat mustaqilligiga erishgandan so’ng yurtimizda muzeylar faoliyatida keng o’zgarishlar ro’y berdi. 1994- yil 23- dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ”Respublika muzeylari faoliyatini yaxshilash chora-tadbirlari to’g’risida” qaror qabul qilindi. Ayni shu qaror asosida o’rganilayotgan ”O’zbekiston Davlat san’at muzeyi” yangidan ta’mirlandi.
2008-yilda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan ”Muzeylar to’g’risida”gi Qonun qabul qilindi. Bu qonun hujjatining parlament tomonidan qabul qilinishi yurtimizda bu sohaning keng ko’lamda rivojlanishi uchun asosiy me’yor vazifasini o’tash bilan birga muzeylar faoliyatiga davlat va jamiyat miqiyosida yuqori darajada e’tibor berilishini ko’rsatib berdi.
Shuningdek, yurtimizda bir qancha yangi muzeylar tashkil etilishi mustaqillik yillarida muzey sohasiga o’lgan e’tiborning naqadar rivojlanib borganligini ko’rsatadi. Jumladan, 1996- yil 14- avgust kuni ”Olimpiya shon-shuhrati muzeyini tashkil etish to’g’risida”, 1997- yil 24- yanvarda ”Temuriylar tarixi Davlat muzeyini tashkil etish to’g’risida”, 2002- yil 8-noyabr kuni ”Qatag’on qurbonlari xotirasi”muzeyi faoliyatini tashkil etish to’g’risida Vazirlar Mahkamasi qarorlari qabul qilindi.

1. 
   Обид Тангиров, Тамара Нуридинова ва бошқалар. Ўзбекистон Давлат санъат музейи фондидаги ноёб меъморчилик ҳамда археологик ашёлар тарихига доир.Тошкент: Musiqa, 2019. 5-7бетлар.