Biznes boshqaruv asoslari

21 – asr Imkoniyatlari. 
Yartuvchanlik va Innovatsiya. Taqdimotlarni grafika bilan boyitish 
Taqdimotni  tinglayotgan  muhlislar  g`oya  va  raqamlarningvisual  grafik  ko`rinishidan  mamnun 
bo`lishadi,  va  ularda  tushunarli  va  e’tiborni  kuchliroq  jalb  etishga  yordam  beradi.  Grafika 
maxsulotning sotuvdagi muhim qismlarini ifodalab beradi.Xaritalar esa qatnashuvchilarning holati 
boshqarishga yordam beradi.Qiziqarli suratlar esa insonlarning e’tiborini tortadi. 
amaradorli grafikani yaratish 
Odatda  visual  taqdimotni  tayyorlashda  slaydlardan,  yuqa  plyonka,  plakat,video,  maket  ,  surat, 
ma’ruza  plakatlari,  kopmyuter  suratlari,  quruq  doska,  xarita  va  namoyishlardan 
foydalanishadi.Samaradorli taqdimot tayyorlash uchun quyidagi ko`rsatmalarga rioya qiling: 
 
Dizaynni oddiy tanlang. Har bir slaydda asosiy g`oyani namoyish eting. 
 
Salydlar sonini cheklang 
 
Qisqa va aniq bo`ling. Nutqizni va hisob hitoblarni yana bir bor tekshirib chiqing.  
 
Sizning  taqdimot  yoki  ma’lumotingizni  aniq  ifodalab  beruvchi  grafiklardan 
foydalaning. 
 
Sonlarning aniqligiga alohida e’tibor qarating. 
 
Taqdimot  tinglovchilarga  ko`rinarli  bo`lish  uchun  grafiklarning  o`lchamini 
kattaroq qiling. 
 
Taqdimot tinglovchilarga ko`rinishi uchun, o`zingizning joyingizni toping. 
Grafiklar  va  plakatlar  ma’lumotni  visuallashtirish  bilan  taqdimotning  samaradorligini  oshiradi. 
Ular  a’loqalar  va  yo`nalishni  ifodlashda  juda  ham  foydali.  Hozirda  plakatlar,  grafiklar  sektor 
diagrammalarini o`z ichiga olmoqda,tashkilotchilik plakatlari, tayoqchalik diagrammalar, ishlab 
chiqarish sxemalari,, chiziqli plakatlar va piktogrammalar(figurali xatlardan) foydalanishmoqda. 
Taqdimot  dasturlaridan  foydalanish.  PowerPoint  yoki  Keynote  kabi  dasturiy  ta’minotlar 
taqdimotdagiog`zaki  habarlarni  yetkazishda  juda  qulay.Shablonva  dizaynnitomoshabinlarda 
qiziqish  o`yg`otib,  ularning  e’tiborini  chekli  ravishda  tortadigan  qilib  tanlashi  lozim.  Taqdimot 
tayyorlovchi dasturlardan foydalanayotganingizda quyidagi ko`rsatmalarga rioya qiling:  
 
Har  bir  slayddagi  yozuv  o`lchamini  cheklang  6  qator  bo`lsin,  so`zlar  ham 
cheklansin: har bir qatorda 6tadan oshmasin. 
 
Yozuv va orqa fon rangini o`qish uchun qulay bo`lgan ranglardan tanlang. 
 
O`zgarmas so`zlar kattaligi va ranglardan foydalaning oson o`qilishi uchun 
 
Asosiy g`oyalarni ifodalash uchun surat,xarita va grafik vositalardan foydalaning. 

 
Animatsiya va tovush effektlaridan foydalaning. 
Taqdimot  qilayotganingizda,  taqdimotga  yoki  varaqqa  qarab  o`qimang.  Tinglovchilarga 
taqdimotnita’sirli, intonatsiya va jonli namoyish qiling. 
Kritik Fikrlash 
1. 
Visual grafiklashtirish qanday qilib taqdimotni kuchaytirishi mumkin? 
2. 
Sinfda  yoki  boshqa  holatga  to`g`ri  keluvchi  taqdimot  uchun  ishlatish  mumkin 
bo`lgan grafik vosita yarating. 
Maqsad : Sug`urtaning qoidalarini muhokama qiling. Sug`urta turlarini tushuntirib bering. Hayot 
sug`urtasining sotib olish jarayonini tasvirlang. 
Kalit iboralar : foyda ko`ruvchi, muddatli hayot sug`urtasi, butun umrga hayot sug`urtasi. 
Haqiqiy  hayotga  nazar“Men  ukalarimdan  biri  vafot  etganini  eshitib  hayratda  qolgandim.Uning 
yoshi 30 da edi va uning huddi mendek yosh bolasi bor edi. Hozirda men uzimning oilam haqida 
havotirlana boshladim. Agar men bilan biror nima sodir bo`lsa ular nima qilishadi” 
“Rafael, hafa bo`lmagin-u, o`ylaymanki seni sug`urtang bor. Balkim sen qoplamaning yetarlicha 
ekanligiga ishonch hosil qilib olarsan”, javob qaytardi Steve. 
“Sen bunga ishonmasdursan, Meni birorta hamhayot sug`urtam yo`q. Meni boshqa yo`nalishlarda 
sug`urtalar mavjud, lekin men hayot sug`urtasi haqida havotirlanishga yoshmen deb o`ylardim” 
“Har bir kishi oilasining iqtisodiy yo`qotishiga yo`l qo`ymasligi uchun hayot sug`urtasi bo`lishi 
kerak. Juliya va men sug`urta agentlari bilan uchrashib, bizning to`g`ri sug`urtalar olganligimizni 
tekshirimiz  kerak.  U  bizga  sug`urta  va  investitsiyalarni  o`zida  mujjasam    etgan  sug`urta 
shartnomalari haqida aytgan edi. Siz uning telefon raqami va ismini bilishni hohlaysizmi?” 
Bu Rafaelga hayot sug`urtasini sotib olishni o`ylashning vaqti kelganiday tuyuldi. Endi u hayot 
sug`urtasining qaysi turini, qancha miqdorda va qayerdan sotib olish haqida o`ylashi kerak. 
Hayot sug`urtasi qonun-qoidalari 
Hayot  sug`urtasi  o`lim  bilan  bog`liq  iqtisodiy  yo`qotishlarni  qoplab  beradi.Asosan,  Boshqa 
insonga iqtisodiy tomondan bog`liq insonlar oilalarining iqtisodiy yo`qotishlarini qoplash berishga 
mo`ljallangan.Hayot sug`urtasi investitsiya yoki omonat sifatida ishlatilishi, ammo asosiy maqsadi 
odatdagidek iqtisodiy yo`qotishga qarshi yo`naltirilgan.  
Hayot sug`urtasi polyusi 
Hayot  sug`urtasi  polyusi  bu  sug`urtalonuvchi  va  sug`urta  kompaniyasi  o`rtasida  tuzuluvchi 
shartnoma.Quyidagilar su`gurta elementlarining asosiylari hisoblanadi :  
  Sug`urtalanuvchi ismi 
  Qoplamaning miqdori, shuningdek nominal miqdor yoki o`lim sug`urta miqdori. 
  Sug`urtaning narxi, Sug`urta qoplanmasining summasi 
  Sug`urta qoplamasini oluvchiningismi 
Sug`urta qoplamasini oluvchi (benefisari) tanlash 
Siz  Hayot  sug`urtasini  sotib  olayoganingizda,  sug`urta  qoplamasini  oluvchi  insonning  ismini 
keltirishingiz  kerak.  ug`urta  qoplamasini  oluvchi  inson  bu,  sug`urta  shartnomasidagi  summani 
oluvchi  ison.  Bunday  inson  odatda,  turmush  o`rtoq,  farzandlar  yoki  boshqalardir.Siz  faqat 
o`zingizning hayotingizni sug`urtalab qolmasdan shuningdek,sug`urtangiz qiziqishidagi kimnidir 
ham sug`urtalashingiz lozim. Boshqa inson hayotida sug`urta qiziqshida bo`lish uchun, siz ushbu 
insondan hayoti davomida iqtisodiy foyda olishingiz lozim bo`ladi. sug'urta kompaniyasi birinchi 
sug'urta  xarajatlarini  qoplash  uchun  o'zgaruvchan  hayot  mukofotlari  miqdorini  bildiradi.  Bu 
investitsiya  hisob  qoldig'ini  joylashadi.  o'lim  foyda  va  pul  qiymati  ko'tarilishi  va  har  ikki 
investitsiya 
hisob 
muvaffaqiyat 
bilan 
tushadi. 
A  o'zgaruvchan  hayot  siyosati  minimal  o'lim  foyda  kafolat  mumkin.  hech  kafolatlangan  pul 
qiymati  bor.  eng  kam  o'lim  foyda,  pullik  mukofotlar  nisbatan,  shuningdek  hayotni  sug'urtalash 
boshqa  turdagi  ostidadir.  Ijobiy  tomoni,  investitsiya  hisobidan  qaytarish  kuchli  darajasi  pul 
qiymatini 
va 
o'lim 
foyda 
oshirish 
mumkin. 
Universal  Life  Insurance  Universal  hayot  sug'urtasi,  ham  sug'urta  beradihimoya  va  katta  tejash 
rejasi.  Agar  universal  hayot  sug'urtasi  uchun  to'lov  premium  uch  yo'l  bilan  bo'linadi.  uning  bir 
qismi sug'urta himoya qilish uchun to'laydi. sug'urta kompaniyasi uning xarajatlar uchun ikkinchi 
qismini oladi. uchinchi qismi policha uchun investitsiyalarni interestearning kirib ketadi. Universal 

hayot  sug'urtasi  eng  muhim  xususiyati  siyosatining  investitsiya  qismi  evaziga  bir  o'zgaruvchi 
stavkasini bahslashadi, deb. Bu raqam, pul qiymati hayotni sug'urta qilish, boshqa turlari bo'yicha 
to'lanadi  ko'ra,  odatda,  yuqori.  investitsiya  qismi  bu  hosil  iqtisodiy  sharoit  o'zgarib  asoslangan 
ko'tariladi  yoki  kuz  istagi.  Rasm  20-3  hayotni  sug'urta  qilish  har  xil  turdagi  xususiyatlarini 
solishtirsa. 
 
Sug`urtaning qaysi turi o`lim qoplamasi miqdoriga nisbatan foydasi ko`proq? 
 
Sug`urta 
xususiyatla
ri 
Chorak 
vaqtli 
sug`urta 
Butun umrga su`gurtalash 
Butun umrga sug`urtalash 
O`zgaruvcha
n muddatli 
sug`urta 
Umumiy 
muddatli 
sug`urta 
Oddiy muddatli 
sug`urta 
Cheklangan 
muddatli 
sug`urta 
Premiyasi 
Kichik 
miqdordan 
boshlanadi 
lekin 
keyinchali
k o`sib 
boradi 
Yuqori, ammo 
odatda 
o`zgarmasdir 
Oddiy 
muddatli 
sug`urtaga 
nisbatan 
yuqori 
ammo 
o`zgarmas 
O`zgarmas va 
doimiy 
Shartnoma 
tuzuvchining 
taqsimotiga 
bog`liq 
To`lov vaqti 
Maxsus 
yillar 
oralig`ida 
5,10,15 
Sug`urtalonuvc
hi hayoti 
miqdorida 
Maxsus 
raqamlar 
20,30 
yillarga 
Maxsus 
muddat 
Maxsus 
muddat 
To`lov 
miqdori 
Yo`q 
Bir oz 
Oddiy 
ko`prov 
lekin 
o`zgarmasda
n kamroq 
Investitsiyanin
g o`shish yoki 
kamayishiga 
bog`liq 
To`lov miqdori 
vaqtidagi 
foizlarga 
bog`liq 
O`limdan 
tushadiga 
foyda 
O`zgarma
s 
O`zgarmas 
O`zgarmas 
To`lov 
miqdoridan 
ko`p bo`lgan 
miqdor 
Sug`urta 
tuzuvchining 
ko`rsatkichlarig
a bog`liq 
Foydali 
taraflari 
Aniq vaqt 
oralig`ida
gi himoya 
Butn umrga 
himoya, sugurta 
qiluvhilar 
uchun ba;zi 
mukofotlar 
Butn umrga 
himoya, 
sugurta 
qiluvhilar 
uchun ba;zi 
mukofotlar 
Hayot 
sug`urtasi va 
investitsiyalar
ni 
boshqarishda 
hohlagan 
valyuta 
qiymatini 
tanlash 
imkoniyati 
Hayot 
sug`urtasi bilan 
birgalikdaTo`lo
v miqdorinin 
qytarib 
olishdagi pul 
miqdorinig 
ko`pligi 
Guruhlarning hayot sug`urtasi 
Ba’zi  bir  insonlarning  ishchilari  mavjuda  va  ba’zi  bir  guruhlarning  hayotni  guruh  sug`urtalash 
imkoniyatiga  egadirlar.Guruhlarni  qoplaydgan  sug`urta  shartnomasini  Guruhlarning  hayot 
sug`urtasi deb nomlanadi. Guruhlarning hayot sug`urtasi yakkahondagiga nisbatan narxi pastroq. 
Bu sug`urtaning  maqsadi  bitta shartnoma orqali  kompaniya ishchilarini sug`urtalash.Ko`pchilik 
guruh  sug`urtalari  shaxsiy  sug`urtaga  nisbatan  choraklarni  rejalashtiradi.  Sug`urta  kompaniyasi 
ishchi yoki boshqa tashkilot bilan sug`urta rejasinin rivojlantirish uchun birlashma sifatida u bilan 
ishlaydi.  Undan  keyin  Tashkilotdagihar  bir  ishchi  o`zi  shaxsiy  hayot  sug`urtasini  sotib  olishi 
mumkin. 
Doimiy va vaqtinchalik hayot sug`urtasi farqi nimada? 

Hayot sug`urtasini sotib olish 
Ko`pchilik  insonlar  hayot  sug`urtasi  tomonidan  himoyalanishga  muhtojdirlar.Sug`urtasiz 
insonlaryaqin  insonlarini  yo`qtogan  uni  ta’ziy  ishlari  uchun  qo`shimcha  mablag`larga  ega 
bo`lishlari  kerak.  Hayot  sug`urtasi  rejasida,sizning  va  oila  a’zolaringizning  muxtojlariga  mos 
tushadi. 
Qoplama miqdori 
Kimdir nimagadir bog`liq bo`lsa hayot sug`urtasiga ega bo`lish kerak. Bog`liq inson bu boshqa 
birovningiqtisodiy yordamiga bog`liq bo`lgan inson. Kelajakda siz savol berishingiz mumkin, “ 
Agar men vafot etsam, menga iqtisodiy bog`liq bo`lgan insonlar bilan nima bo`ladi?”. Agar ular 
sizning o`limingizdan oldingiday yashay olishmasa,siz hayot sug`urtasiga muxtojdirsiz. 
Quydagi savollar hayot sug`urtasining muhumligini tushunishda yordam beradi: 
 Agar  sizning  foydangiz  kamayadigan  bo`lsa,  sizga  bog`liq  bo`lgan  isonlarga  qancha 
miqdorda to`lov qilinadi? 
Sog`liq sug`urtasi 
Sog`liq  bilan  bog`liq  bo`lgan  sug`urtaning  bir  necha  turlari  mavjud.Bulardan  biri  esa  tibbiy 
sug`urta.Undan tashqari Jaroxat sug`urtasi, doimiy tibbiy sug`urta, asosiy tibbiy sug`urta, va har 
tomonolama tibbiy sug`urta kabi sug`urta turlarini siz rasmiylashtirishingiz mumkin.  
Kasalxona sug`urtasi 
Jaroxat  yoki  kasal  bo`lganingizda davolanishingizga to`g`ri kelishi  mumkin.  Bunday holatlarda 
kasalxona  sug`urtasi  xarajatlarning  bir  qismini  yoki  barchasini  qoplab  beradi.Bular  Jaroxat 
operatsiyalari,tibbiy  ko`rik,  rentgen,  labaratoriya  testlariva  dori-darmon,  yotoqxonangiz  va 
ovqatlanishingiz  uchun  ketadigan  xarajatlarni  o`z  ichiga  oladi.Odamlar  sog`liq  sug`urtasiga 
nisbatan kasalxona sug`urtasini ko`proq sotib olishadi chunki kasalxonada davolanishning narxi 
baland.  Siz  kasalxona  sug`urtasini  sug`urta  kompaniyalaridan  sotib  olishingiz  mumkin.  Agar 
xarajatlar  shartnomada  ko`rsatilgandan  ortiqcha  bo`lib  ketsa  bu  ortiqcha  xarajatlarni  bemor 
to`lashi shart. 
Jaroxat sug`urtasi 
Jaroxat  kasalxonaga  tushishning  asosiy  sabablaridan  biridir.  Jarroxat  sug`urtasi  jaroxat 
operatsiyasi xarajtlarining bir qismini yoki hammasini qoplab beradi. Bunda Operatsiyalar turlari 
va qoplanishi kerak bo`lgan summalar ro`yxati tuziladi. Ba’zi kompaniyalarboshqalariga nisbatan 
jarroxlik operatsiylari uchun ko`proq pul miqdori ko`rsatiladi. Bu esa sug`urtaning narxiga ta’sir 
etadi. Jarroxlik sug`urtasi odatda kasalxona sug`urtasi bilan birga tuziladi. 
Doimiy tibbiy sug`urta 
Ba’zi vaqtlari (odatda kasalxonada tibbiy ko`rikdan o`tish qimmat bo`lganida) tibbiy ko`rikdan 
o`tishga  shifokorlar  ofisiga  borishadi.  Doimiy  tibbiy  sug`urta  shifokor  ofisi,  bemor  uyi  yoki 
kasalxonada  bo`lmagan  joylarda  ko`rsatilgan  muolajalar  uchun  xarajatlarni  qoplaydi.Ushbu 
sug`urta  shartnomasi  har  bir  chaqirilgan  yoki  tashrif  buyrugan  shifokor  xarajatlarini  qoplab 
beradi.Ba’zi  shartnomalarda  diagnostika  va  labaratoriya  testlari  xarajatlarini  qoplab  berish 
ko`rsatilgan bo`ladi. Doimiy tibbiy sug`urta odatda kasalxona va jarroxlik sug`urtalari bilan birga 
tuziladi. Doimiy tibbiy, kasalxona va jarroxlik sug`urtaari sog`liq dasturini tashkil etadi.  
Biznes Yozuvlar :  
  Avtomobil sug`urtasi 
 
Avtomobil  risklari  o`z  ichiga,  bahtsiz  hodisa,  avtomashinangiznig  o`g`irlab 
ketilishi, boshqa inson yoki o`zingizni jarohatlashingiz, yoki biroving mulkiga ziyon yetkashingiz 
kabilarni oladi 
 
Shaxsiy  shikaslanish  sug`urtasi  tanaga  shikast  yetganida,  tibbiy  to`lovlar,  va 
sug`urtalanmagan avtomashina hodisasidan qoplamalarni amalga oshiradi.  
 
Mol-mulh  sug`urtasi  agar  siz  birovning  mulkiga  shikast  yetkazsangiz  ortiqcha 
talablardan himoyalaydi. 
 
Avtomobil  sug`urtasi  to`lovi  miqdoriga  su`gurtalanuchi  yoshi,  hodisalar  turi, 
turmush holati, ilmiy darajasi, kredit holati, mashina haydash qobiliyati, mashinaning bosib o`tgan 
masofasi, mashinaning narxi, va uning qayerda yashashi kabi omillar ta’sir qiladi. 
Shaxsiy mulk sug`urtasi  

 
Uy va shaxsiy mulk sug`urtasi 3 turdagi iqtisodiy yo`qotishlarni qoplaydi: 
1. 
Uy yoki shaxsiy mulkka yetgazilga ziyon 
2. 
Agar uyingizga yoki shaxsiy mulkingizga ziyon yetgan bo`lsa boshqa yerda yashab 
turishingiz uchun ketadigan mablag` 
3. 
Yo`qotishlargni qoplash imkoniyatingiz 
 
Uy egalri sug`urtalari turli xil ziyonlarni qoplab beradi. Ijarachilar sug`urtasi kimki 
ijarada tursa, ular uchun mavjud. 
 
Aqlli haridorlar eng maqbul sug`urtalarni eng arzon narxda sotib olishadi. 
Hayot sug`urtasi 
 
Hayot su`gurtasi yaqinlarning o`lim bog`liq iqtisodiy yo`qotishlarini qoplab beradi. 
boshqa birovga bog`liq oilaning iqitosdiy yo`qotish miqdori bilan o`lchanadi. 
 
Muddatli  sug`urta  inqiroz  vaqtlaridagi  iqtisodiy  yo`qotishlardan  himoya  qiladi. 
O`zgarmas sug`urta ham pul miqdori va investitsiya ko`rinishida bo`ladi 
 
Shaxsiy  hayot  su`gurtasini  sotib  olish  shaxs  sug`urta  agentiga  muorjaat  qilishi 
kerak.Insonning  so`gligini  tekshirish  uchun  jismoniy  ihmithondan  o`tadi.  Hayot  sug`urtasi 
premiyalari sug`urta turi, yoshi va sug`urtalanuvchining sog`ligiga bog`liq bo`ladi. 
 
Sog`liq sug`urtasi 
 Asosiy  5  turdagi  sog`liq  sug`urtalariga  kasalxona  sug`urtasi,  xirurgik  sug`urta,  doimiy 
tibbiy sug`urta, asosiy tibbiy sug`urta, va barcha tomonlama sug`urta.Tish va ko`z sug`urtasi ushbu 
tibbiy muxtojliklarga maxsus su`gurtalarni amalga oshiradi. 
 Sog`liq  sug`urtasini  amalga  oshiruvhilar  guruh  sog`ligi  sug`urtasi,  shaxsiy  sog`liq 
sug`urtasi,  sog`liqni  saqlash  tashkilotlari,  tanlangan  tashkilotlar,  va  davlat  dasturlari  asosida 
faoliyat yuritishadi. 
 Foyda  ko`rish  imkoniyatsizligi  sug`urtasi  kasallik  yoki  bahtsiz  hodisadagi  iqtisodiy 
yo`qotishlardan himoyalaydi. Sug`urtalanuvchi ishlash holatiga kelguniga qadar to`lanadi. Uzoq 
muddatli tibbiy sug`urta anchadan buyon kasal yoki imkoniyati yo`qlarga kunlik ravishda amalga 
oshirib boriladi. 
 
Фойдаланиладиган адабиётлар рўйхати 
Асосий адабиётлар: 
   1.L.R.Dabay and others/Principles of business/2012.600p. 
   2.Jeef  Madura/ Introduction to business/ Florida Atlantic University/Paradigma Publishing 
Inc. 2010.694p. 
Қўшимча адабиётлар 
69. 
Переверзев М. П., Шайденко Н. А., Басовский Л. Е. Менеджмент. - 2-е изд., 
переработанное. -М.: ИНФРА-М, «Высшее образование», 2011. - 330 с. 
70.  Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента.-М.: Вильямс, 2008.-672 с. 
71.  Lawrence  Mensah  Akwetey. 
Business 
administration  for  students 
and 
managers//Sotsis. – 2011 
72.  Robert C.Appleby.  Modern business administration. Manual.–  M:  Gardarika, 2009 
 
Интернет сайтлари 
www.cbu.uz 
www.gov.uz 
www.lex.uz 
www.mf.uz