Biznes boshqaruv asoslari

Tarmok abonentlari - tarmokda axborotlarni yuzaga keltiruvchi yoki iste’mol kiluvchi 
ob’ektlar. 
Aloxida EHMlar, EHM komplekslari, terminallar, sanoat ishlari, rakamli dastur 
orkali boshkariladigan dastgoxlar va xokazo abonent bulishi mumkin. Har kanday abonent 
tarmog‘i stansiyaga ulangan. Stansiya - axborot uzatish va kabul kilish bilan bog‘lik vazifalarni 
bajaruvchi apparatura.Abonent va stansiya majmuini abonent tizimi deb atash kabul kilingan. 
Abonentlarning uzaro alokasini tashkil etish uchun uzatuvchi moddiy vosita kerak. Uzatuvchi 
moddiy muxit bu aloka tarmog‘i yoki elektr signallari tarkatiladigan kenglik va ma’lumotlarni 
uzatish apparaturasi. Bunday yondashuv xar kanday kompyuter tarmog‘ini abonentlar tizimi va 

---

kommunikatsiya tarmog‘ining majmui sifatida kurib chikishga imkon beradi.Hisoblash 
tarmog‘ining tasnifi  Abonent tizimining xududiy joylashuviga kura xisoblash tarmog‘ini uchta 
asosiy sinfga bulish mumkin: 
 globaltarmoklar (WAN - Wide Area Network); 
mintakaviytarmoklar (MAN - Memrorolitan Area Network); 
lokaltarmoklar (WAN - Local Area Network). 
Globalxisoblashtarmog‘iturlimamlakatlarda, 
turlikit’alardajoylashganabonentlarnibirlashtiradi. Abonentlar urtasidagi uzaro aloka telefon 
tarmog‘i, radio-aloka va yuldosh orkali aloka tizimi bazasida amalga oshiriladi. Global xisoblash 
tarmog‘i barcha insoniyatning axborot resurslarini birlashtirish va ushbu resursga kirishni tashkil 
etish muammosini xal etadi. 
Regional (mintakaviy) tarmoklar bir-biridan ma’lum bir masofada joylashgan abonentlarni 
bog‘laydi. U aloxida mamlakatning katta shaxridagi, iktisodiy mintakadagi abonentlarni uz ichiga 
oladi. Mintakaviy xisoblash tarmog‘ining abonentlari orasidagi masofa unlab, yuzlab km ni tashkil 
kiladi.
Lokal xisoblash tarmog‘i uncha katta bulmagan xududda joylashgan abonentlarni 
birlashtiradi. Hozirda lokal xisoblash tarmog‘i tarkalgan xududda anik chegara yuk. Odatda 
bunday tarmok anik bir joyga bog‘langan. Lokal xisoblash tarmog‘iga mansub sinfga aloxida 
korxonalar, firmalar, banklar, ofislar tarmog‘i kiradi. Bunday tarmok 2-2,5 km xududni kamrab 
oladi. Global, mintakaviy (regional), lokal xisoblash tarmoklari kup tarmokli ierarxiyani tashkil 
etadi. Ular ulkan axborot tuplamini kayta ishlovchi kuchli iktisodiy vositani yaratib, cheksiz 
axborot resursiga kirish imkonini beradi. Lokal xisoblash tarmog‘i mintakaviy tarmok tarkibiga 
komponent sifatida kirishi mumkin. Mintakaviy tarmok global tarmokka kirishi va nixoyat, global 
tarmok murakkab tuzilmani tashkil etishi mumkin.
Misol.INTERNET kompyuter tarmog‘i mashxur global tarmok xisoblanadi. Uning 
tarkibiga kupgina erkin birlashgan tarmoklar kiradi. INTERNETga kiruvchi xar bir tarmok ichida 
anik aloka tuzilmasi va ma’lum boshkaruv tarkibi mavjud. INTERNET ichida ma’lum bir 
foydalanuvchi uchun turli tarmoklar urtasidagi birlashish tuzilmasi va usullari xech kanaka 
axamiyatga ega emas. Hozirdagi kunda xar kanday boshkaruv tizimining ajralmas unsuri bulib 
kolgan shaxsiy kompyuterlar lokal xisoblash tarmog‘i yaratish borasida shov-shuvga sabab 
bulmokda. Bu xam uz navbatida zamonaviy axborot texnologiyasini ishlab chikish zaruriyatini 
keltirib chikardi. Shaxsiy kompyuterlar fan va texnika, ishlab chikarishning turli tarmoklarida 
kullash amaliyoti shuni kursatdiki, xisoblash texnikasini tatbik kilishda aloxida ShK emas, balki 
lokal xisoblash tarmoklari kuprok samara beradi.Har kanday kommunikatsiya tarmog‘i albatta 
kuyidagi asosiy komponentlarni: uzatish (peredatchik), xabar, uzatish vositasi, kabul kilish 
(priyomnik)ni uz ichiga oladi.