Biznes boshqaruv asoslari

Фойдаланиладиган адабиётлар рўйхати 
Асосий адабиётлар: 
1.L.R.Dabay and others/Principles of business/2012.600p.
2.Jeef Madura/ Introduction to business/ Florida Atlantic University/Paradigma Publishing
Inc. 2010.694p.
11. Қўшимча адабиётлар 
57.
Переверзев М. П., Шайденко Н. А., Басовский Л. Е. Менеджмент. - 2-е изд.,
переработанное. -М.: ИНФРА-М, «Высшее образование», 2011. - 330 с.
58. Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента.-М.: Вильямс, 2008.-672 с.
59. Lawrence Mensah Akwetey.
Business administration for students
and
managers//Sotsis. – 2011
60. Robert C.Appleby. Modern business administration. Manual.– M: Gardarika, 2009

Интернет сайтлари 
www.cbu.uz
www.gov.uz
www.lex.uz
www.mf.uz

16- Mavzu: Risk menejmenti 
1.Menejment tavakkalchiligini ko`rib chiqish. 
2. Xorijda sug`urtalanuvchi tavakkalchiliklar.
3. Xorijda sug`urtalanmaydigan tavakkalchiliklar.
Risklarni Analiz qilish
Istemolchilar va bizneslar tavakkalchiliklarga qarshi himoyalash uchun sug`urtalaydi.Sug`urta
qilingan odam jarohar olganda,sog`liqni saqlash kerak bo`lganda yoki iqtisodiy zarar
yetganda,sig`urta kompaniyalari bir qismini yoki hammasini to`lab beradi.Sug`urta kompaniyalari
sug`urta pulini narxlarini qoplash kerakligini aniqlashni ro`yxatga olishga suyanadi.Ro`yxatga
olishlarni aniqlash tavakkalchilik miqdori sug`urta kompaniyalari yuz tutadi va
Ular hatto kompaniyaning maksimum xarajatlarini qaytishini hisoblab chiqishadi.
Garchi ro`yxatga olish iqtisodning barcha sohalarida,ko`pgina ishlar moliyaviy xizmat
bizneslarida ishlaydi.Ko`pgina kotiblar sug`urta kompaniyalari va konsultatsion firmalarda
ishlashadi.Kotiblarga korparatsiyalar va davlat va federal hukumatlar ham ish berishadi.Bilim va
mahoratlarni ko`rsatib berish uchun ishchilar,hamkasblar va mijoz,kotiblar qator professional
imtihonlarni to`ldirishadi.1988-yildan, “Ish Miqdorini Taqvimi” kotiblik ishini Amerikadagi
beshta ishdan biri sifatida hisoblab chiqdi. Tavakkalchilik analizida ish faoliyati qulayliklarini
tahlil qilish : Tavakkalchilik analizida ish faoliyati haqida ko`proq ma`lumot olish uchun
kutubxona va internet resurslaridan foydalaning.Yuqoridagi ish haqidagi sarlavhalardan birini
tanlang va quyidagi savollarga javob bering :1.Ish muhitini qanday tasovvur qilasiz?Oddiy ish
kunida sodir bo`lishi mumkin bo`lgan misollarni qanram olgan narsalar haqida aytib o`ting.
2.Bu ish faoliyati sizni qiziqtirdimi?O`zingizni bu ishga tayyorkash uchun nimalar qilasiz?
Risk menejmentini ko`rib chiqish Madsad:-Biznesda uchrachi mumkin bo`lgan risklarni aniqlash.
-Bizneslar riskni hal qilish yo`llarini tasvirlang. Haqiqiy hayotga nazar Jamie mobil telefon
kioskalari bo`ylab yuribdi,u ikkita muhim qarorga duch keldi.U o`zi xohlagandek xususiyatlarga
ega mobil qurilmani topdi.Bu u kutgan narxdan biroz qimmat edi,lekin unda yetarlicha pul
bor.Oylik rejada u xohlagan xizmatalar bor.Savdogar Jamiega agar xizmatlarni taminlovchi bilan
ikki yillik shartnoma tuzsa,u telefon narxidan $100 ni saqlab qoladi.Agar u bu vaqt davomida
shartnomani bekor qilsa,u kompaniyaga $200 to`laydi.Xizmatlarni taminlovchi yangi kompaniya
va ularning xizmatlari unga yoqishiga yoki telefon ikki yil davomida yetarlicha ishlashiga
Jamiening ishonchi komil emas. Qo`shimcha qilib aytganda, sotuvchi qo`shimcha oylik $4.95
ga Jamiega himoya rejasini, agar Jamie telefoniga zarar yetsa yoki yo`qolsa qayta almashtirishni
taklif etdi.Jamie hechqachon telefonini yo`qotmagan,lekin u telefonini yo`qotgan bir qancha
do`stlarini biladi.U telefonini almashtira olmasligini biladi. Jamie aylanib yurganida,u kontrakat
va qutqaruv rejasi haqida o`ylab yurdi.U yakuniy qarorga kelishdan oldin,narx qarshiligidagi risk
haqida o`ylab chiqishi kerak. Riskni aniqlash.Har kuni siz riskka duk kelasiz.Risk bu yo`qotish
ehtimolligini orttirish.Siz ko`p turdagi risk va yoqotishlar ehtimolligiga duch kelasiz.Ularning bir
qanchasi siz uchun juda muhim va uzoq ta`sir qilishi mumkin.Jiddiy kasallik yoki falokatlar ziyon
yetkazuvchi risk sizning hayotingizga jiddiy ta`sir ko`rsatadi.To`fon,tornado yoki yong`in
uy,bizneslarni va hatto butun jamiyatga zarar yetishi yoki vayron bo`lishidan tark etilishi mumkin.
Boshqa risklar noqulay lekin kam ta`sir ko`rsatadi.Agar siz yo`l-harakatida qolib ketsangiz,siz
uchrashuvaga kech qolishingiz riski paydo bo`ladi.Qachonki yangi mahsulot sotib olsangiz,siz
uning narxi ikki haftadan keyin tushib ketishi mumkinligi bo`yicha risk qilasiz.Agar hatto siz juda
e`tiborli bo`lsangiz ham barcha yo`qotishlar va risklardan qocha olmaysiz.Hamon,shaxslar va
bizneslar risklardan xabardor bo`lishi va yo`qotishlar ehtimolligini kamaytirishi kerak, ayniqsa
bular uchun risklar jismoniy va moliyaviy zarar yetkazadi.
Risk turlari:
Risklarni ko`rishning turli yo`llarni mavjud.Risk turlarini aniqlash unga qanday reja tuzishga
yordam beradi.Risk uchun reja tuzish,agar u sodir bo`lsa,uning sodir bo`lishi va kamayishinining
ta`sirini kamaytiradi. Iqtisodiy va noiqtisodiy risklar.Iqtisodiy risk moliyaviy yo`qotish natijasini
ko`rsadi.Iqtisodiy riskni uch turi mavjud.Shaxsiy(shaxsga oid) risk shaxsiy yo`qotish sog`liq va
shaxsiy tinchlik natijasida yuzaga keladi.Mulk riski pulni,transport va binolarni o`z ichiga qamrab

olganda shaxs va bizneslarning mulklarini boshqarishdan iborat.Javobgarlik riski sizning

harakatingiz tufayli boshqa insonlarga yoki ularning mulklariga zarar yetkazishga oloqadordir.
Noiqtisodiy risklar noqulay natija ko`rsatishi mumkin, lekin moliyaviy zarar yetmaydi.Yo`l-
transport hodisasi iqtisodiy riskdir.U xarajatlardan tibbiy yordam,avtomobil tuzatish va baland
sug`urta narxlari kabilarni keltirib chiqaradi.Do`stingiz bilan maktabda talent shousiga
qatnashishga qaror qilganingiz noiqtisodiy riskdir.Agar shou yaxshi o`tmasa, siz o`zingizni
noqulay yoki xijolatli ahvolda qolasiz,lekin siz moliyaviy zarar ko`rmaysiz. Sof va taxminiy
risklar.Sof risk yo`qotish imkoniyatini ko`rsatadi,lekin yutish uchun imkoniyat yo`q.Shavqatsiz
ob-havo sof riskka misol bo`ladi.To`fon bizneslarga zarar yetkazmay o`tishi mumkin.Qattiq
sovuq-to`fon bizneslarning yopilishi va narxlarni tushishiga olib keladi.Shamol va yomg`ir
binolarga zarar yetkazgani tamirlash narxlari tufayli qo`shimcha xarajatlarni keltirib chiqaradi.
Taxminiy risklar ham yutish ham yo`qotishga bo`lgan imkoniyatni ta`minlaydi.Yangi biznesga
pul tikishni taxmin qiling.Agar bu muvofiqiyatli bo`lsa,siz yaxshi foyda ko`rasiz.Boshqa
tomondan,agar bu biznes muvafaqiyatsizlikka uchrasa, siz kiritgan barcha pulni yutqazasiz.
Boshqariladigan va boshqarilmaydigan risklar.Boshqariladigan risk siz tomoningizdan qilingan
harakatni kamaytiradi yoki bartaraf etadi.O`g`irlikni oldini olish uchun bizneslar qo`riqlash
tizimlarini,qo`riqchilarni yollash va poyezd ishchilari ziyrakligini oshirish ehtimoliy
muammolarni kamaytiradi.Boshqarilmaydigan risk sizing ish-harakarlaringizni kamaytira
olmaydi.To`satdan boshlangan qattiq yomg`ir va uzoq davom etgan quruqchilik fermerlar hosiliga
ta`sir ko`rsatadi va zararni kamaytirish kamchilikni tashkil etadi. Ishonchli va ishonchsiz
risklar.Insonlar o`zini riskning yomon ta`sirlaridan himoya qilish yo`llarini qidiradi.Himoya
qilishning oddiy usuli sug`urtalash.Sug`urta katta ehtimoliy moliyaviy yo`qotishni aniq emasligi,
aniq kichik to`lovlarni almashtiradi.Agar ko`p sonli insonlar berilgan riskka duch kelsa va
ehtimoliy yo`qotish narxlari oldindan aytib beriladi,bu ishonchli risk deyiladi.Agar risk
odatdagidek bo`lmasa yoki zarar ko`rilayotgan qiymatni oldindan aytib berib bo`lmasa, bu
ishonchsiz risk deyiladi.
Riskni hal qilish. Faraz qiling siz va sizning 9 ta do`stingiz, har biringizni yangi golf komplekt
klubingiz bor.Har bir komplekt $600 dollar atrofida qiymatga ega.Siz “GolFriendsAssociation”
(GFA) shakllaridagi qarorlarni qabul qilasiz.GFA ning madsadi klublardan biri o`g`irlanganda
katta moliyaviy riskni kamaytirishdan iborat.Himoyani ta`minlash uchun har bir a`zo o`g`irlangan
klub qaytarish uchun pulni teng bo`lishishga rozi bo`lishi kerak.Siz va barcha qaytarish narxiga
$600ga rozi.Shuning uchun har bir guruh a`zosi $60 dan pulni klub sug`urta fondini qaytarish
uchun ajratishadi.Agar siz GFA ning a`zosi bo`lmasangiz va sizning klubingiz o`g`irlatilgan
bo`lsa,siz umumiy $600 ni yangi klub ochish uchun to`laysiz.A`zo bo`lganingizda klubni qaytarish
uchun $60 to`laysiz.14-1-jadval a`zo va a`zo emaslarning narxlarini ko`rsatib beradi. Sug`urta
fondini teng taqsimlash har bir a`zo uchun biroz iqtisodiy zarar yetkazadi.Bu yo`lda,guruh a`zolari
risk iqtisodiy yo`qotishni bo`lishib bir-biriga yordam beradi. Har bir kishi riskka duch
keladi.Ko`pgina risklar,agar yo`qotishlar qattiq bo`lsa moliyaviy zarar yoki ehtimoliy falokat
natijasida yuzaga keladi.Yakkar shaxslar va bizneslar ular duch keladigan risklarni va ehtimoliy
yo`qotishlarni qanday hal qilish kerakligini aniqlashi lozim. 2-jadval risklarni hal qilishni to`rtta
usulini ko`rsatadi:oldini olish,ko`cherish,sug`urta va taxmin qilish.