Biznes etikasi va psixologiyasi

8.2. Tadbirkorlikda rahbarning nutq madaniyati va uning 
psixologik jixatlari 
 
Kishilarningtilvositasidao„zaromunosabatdabo„lishjarayoninutqde
yiladi."Nutq"va"til"tushunchalaribir-biridanfarqqiladi.Nutq-
insonlarningo„zaromunosabatdabo„lish maqsadida tildan foydalanish 
faoliyatidir. Har bir kishimuomalani o„zicha amalga oshiradi. Muomala 
muayyan til vositalariyordamida yuzberadi. 
Til-anashuvositalar-tovushlar,so„zlar,jumlalar,ularning 
bog„lanishlari tizimi, ya‟ni tovush va so„z boyligi hamda grammatik 
shakllaridir. Til-nutq vositasida, muomala jarayonida paydo bo„ladi va 
tayyor holdao„zlashtiriladi. 
Nutq bilan tafakkur o„zaro uzviy bog„langan. Inson o„ylayotganida 
fikrlarini avval miyasida so„zlar, jumlalar tarzida 
- ichki nutqida ifodalaydi. Nutq muomalaning ishonchli vositasi bo„lishi 
uchun muayyan talablarga javob berishi, ayniqsa, ikki sifatga ega 
bo„lishi kerak: 1) nutq muayyan til qoidalariga rioyaqilishi; 
2)nutq tinglovchida ishonch hosil qilishi, ya‟ni mazmundor, aniq, 
tushunarli, mantiqiy, obrazli, his – hayajonli bo„lishi kerak. 
Nutq - mantiqiy izchillik va adabiy til qoidalariga rioya 
qilingandagina sifatga ega bo„ladi. Leksik, grammatik, uslubiy qoidalar 
adabiy tilning hamma ko„rinishlari uchun harakterli bo„lsa, orfografiya 
va punktuasiy anormalari adabiy tilning faqat 
yozma shakli uchun, orfoepiya normalari esa og„zaki shakli uchun xos 
bo„ladi. 
Nutq madaniyati deganda mantiqiy izchillikka va adabiy til 
normalariga rioya qilgan holda to„g„ri ,aniq, va yoqimli so„zlash 
tushuniladi .Nutq qanchalik to„g„ri va aniq bo„lsa, u shunchalik 
tushunarli bo„ladi; nutq qanchalik yoqimli vaifodali bo„lsa, u 
tinglovchiga (o„quvchiga) shunchalik kuchli ta‟sir etadi. To„g„ri, aniq va 
yoqimli gapirish uchun til boyliklarida mazmunga mos zarur so„zni 
tanlay olish,so„zni o„rinsiz takrorlamaslik (leksiknormalarga rioya 
qilish), so„z shaklini va gap turini to„g„ri qo„llash (grammatik 

---

normalarni va qoidalarni yaxshi bilish), uslub birligini saqlash (uslubiy 
normalarga rioya qilish) ,nutqning ta‟sirchan bo„lishini ta‟minlash 
og„zaki nutq daorfoepiya ,yozma nutqda esa to„g„ri yozish qoidalariga 
rioya qilish) lozim. Tilning sofliligi ,mazmunning aniqligi va 
ta‟sirchanligi uchun kurash so„zlashuv madaniyati uchun kurashdir. 
Nutq insonlarningq arashlari, sa‟y-harakatlari,e‟tiqodlariga ta‟sir 
etadi. Nutqda insonning sifat va fazilatlari- xush fe‟lligi yoki bad fe‟lligi 
,samimiyligi yoki tosh yurakligi ,muloyimligi yoki qo„polligi ,jasurligi 
yoki jur‟atsizligi aks etadi. Nutq og„zaki va yozma ko„rinishlarga ega. 
Nutqning bu shakllari, avvalo, u yoki bu til vositasida vujudgakelib, ular 
grammatik tuzilishi, bayon usuli bilan bir - biridanfarq qiladi.