Biznes kommunikatsiya (4). pdf
Download 1.57 Mb. Pdf ko'rish
|
3-mavzu
|
36 3- IYATLARI O'qishning yaxshi bir texnikasi ko'z yugurtirib chiqish orqali, matnning muhim bo'lmagan qismlarini tashlab ketishdir. P. G. Hamerton O'QISH NIMA? O'qish kommunikatsiyaning to'rtta asoslaridan biri - o'qish, yozish, gapirish va tinglash. Gapirishdan farqli o'laroq, o'qish yozilgan so'zlarga qarash va ularning ma'nosini tushunish qobiliyati sifatida o'rganilishi lozim. Longmanning zamonaviy ingliz lug'atiga ko'ra, o'qish "yozma so'zlarni tushunish faoliyati yoki mahoratidir" deb yuritiladi. Faoliyat sifatida o'qish kitob, jurnal, xat yoki boshqa yozma ularni bir vaqtning o'zida tushunishning aqliy harakatini o'z ichiga oladi. Bizning ko'zlarimiz so'zlarga qaraydi va ongimiz ularni bir vaqtning o'zida izohlaydi. TUSHUNCHA O'qish ikki faoliyatdan iborat: 1. Bir sahifada chop etilgan yoki yozilgan so'zlarni ko'rish. 2. Ularni biz ko'rganimiz bilan bir vaqtda tushunish. Ba'zi odamlar biz bir vaqtning o'zida bir so'zni o'qiymiz va keyin keyingisiga o'tamiz deb o'ylashadi. Ba'zilarning fikriga ko'ra, bizning ko'zlarimiz butun chiziq bo'ylab chapdan o'ngga ritmik ravishda harakat qiladi, keyin keyingi qatorga o'tadi, o'qilgan narsaning ma'nosini ko'rish va tushunish uchun 3 O'QISH QOBILIYATLAR Ushbu bo'limni tugatgandan so'ng, siz quyidagi bilimlarga ega bo'lishingiz kerak: 1. O'qish nima ekanligini va qanday 2. O'qish tezligi va uslubini bilish. 3. Sekin o'qish, oddiy o'qish va tez o'qish uslublari. 5. Qanday qilib samarali o'qishni rivojlantirish. tushunish. 7. Ovozsiz o'qish san'ati. 37 xuddi shunday harakatni takrorlaydi. Ammo bizning ko'zlarimiz, aslida bunday tushunishimiz o'quvchi sifatida bizning mahoratimizni va qobiliyatimizni ko'rsatadi. Ba'zi odamlar ko'zlarini so'zdan so'zga ko'chirish orqali o'qiydilar deb o'ylashadi. Boshqalar esa, ular ko'zlarini silliq hamda doimiy ravishda chiziq bo'ylab chapdan o'ngga siljitadi, keyin keyingi qatorga o'tadi va shunday qilishda davom etadi, deb hisoblashadi. Ammo aslida bizning ko'zlarimiz bunday harakat qilmaydi. BIZNING KO'ZLARIMIZ QANDAY? harakat qiladi - harakat qiladimi? O'z ko'zlaringizning harakatini sezish qiyin hisoblanadi. Shunday qilib, o'qishingizni videoga yozib oling yoki do'stingiz o'qiyotganda ko'zlarining harakatini ko'rishingiz va savolingizga javob olishingiz mumkin. Siz ularning ko'zlari tanaffuslarsiz oldinga siljishda davom etmasligini ko'rasiz. Ular chiziq bo'ylab oldinga siljiydilar, to'xtashadi va keyin yana oldinga siljiydilar. Bu Ko'z faqat harakatsiz holatda ko'radi, harakatlanish vaqtida boshqa narsalarni ko'ra olmaydi. Har safar to'xtab, bir guruh so'zlarni yoki hatto jumlani ko'radi, so'ngra chiziq bo'ylab boshqa jumlaning bir qismiga oldinga sakrab o'tadi va shu tariqa oldinga siljiydi - to'xtash - oldinga siljish va hokazo. Start-pauza-start shu qadar oniy va uzluksizki, biz uning sodir bo'lishini bilmaymiz. Biz uzluksiz, tanaffuslarsiz ko'rayotganimizni va o'qiyotganimizni his qilamiz. Biz aslida qanday ko'rishimiz va o'qishimizni tushunish uchun yuqoridagi satrni yana bir bor o'qing va jumlalarni qanday o'qiganingizga e'tibor bering. Siz ularni shunday o'qidingiz: Ba'zi odamlar ko'zlarini / so'zdan so'zga ko'chirish / orqali o'qiydilar deb o'ylashadi. / Boshqalar esa, / ular ko'zlarini silliq / hamda doimiy ravishda / chiziq bo'ylab chapdan o'ngga siljitadi, / keyin keyingi qatorga / o'tadi va shunday / qilishda davom etadi, / deb hisoblashadi. / Ammo aslida bizning ko'zlarimiz / bunday harakat qilmaydi. / Ko'zlaringiz necha marta to'xtab, qayta boshlashingizga e'tibor bering. o'quvchi olti yoki yeti marota 38 O'qish qobiliyatingizni bilishga harakat qilganmisiz? Buni qilish oddiy juda hisoblang. So'zlarning umumiy sonini 5 ga bo'ling. Siz bir daqiqada o'qishingiz mumkin bo'lgan so'zlar sonini aniqladingiz. Endi esa siz o'qiganingiz orqali nimani tushunganingizni hisobga olishingiz kerak. O'qish tezligi daqiqada 175 dan 250 so'zgacha bo'ladi. Siz uni o'qish qobiliyati orqali yaxshilashingiz mumkin. Menejer, rahbar yoki olim sifatida, agar siz o'qish ko'nikmalaringizni shakllantirmoqchi bo'lsangiz, birinchi navbatda o'qishdan maqsadingizni biling. Shunga ko'ra siz o'z uslubingizni tanlaysiz. O'qish uslubi ham materialning tabiatiga bog'liq - muhim yoki yengil, sodda yoki murakkab. Shunday qilib, keng ma'noda uchta o'qish uslubi yoki tezligi mavjud. 1. Sekin o'qish uslubi 2. Oddiy o'qish uslubi 3. Tez o'qish uslubi Menejer, rahbar yoki olim sifatida, agar siz o'qish ko'nikmalaringizni shakllantirmoqchi bo'lsangiz, birinchi navbatda o'qishdan maqsadingizni biling. Shunga ko'ra siz o'z uslubingizni tanlaysiz. O'qish uslubi ham materialning tabiatiga bog'liq - muhim yoki yengil, sodda yoki murakkab. ko'rish ke bo'lib o'qish mumkin; ba'zilari esa to'liq, tirishqoqlik va diqqat bilan o'qilishi kerak 4 . UBI 4 Oddiy Asosiy maqsadni aniqlash 39 Sekin o'qish uslubi muhim materialni diqqat bilan o'qish uchun ishlatiladi hamda "chaynash va hazm bo'lishi" chuqur tushuniladi. Biz ushbu uslubdan muhim darsliklarni yoki murakkab yozma materialni, murakkab dalillarni yoki diqqat bilan e'tibor talab qiladigan har qanday jiddiy strukturaga ega materiallarni tushunish uchun foydalanamiz. Yuqorida aytib o'tilganidek, o'qish uslubi/tezligi yozma matnning murakkabligiga va o'quvchining mavzuni bilishiga bog'liq. Ushbu o'qishda tezlik kundalik gazetalarni va boshqa yengil materiallarni, masalan, jurnallar va badiiy uslubida matnning hech qanday qismi qoldirilmaydi. Oddiy o'qish uslubi Hech qanday so'zni qoldirmasdan hamma narsani o'qisangiz, bu oddiy o'qish uslubi bo'ladi. Siz muhim mavzularni faqat shu tarzda o'qiysiz. Albatta, bu sizga ko'p vaqt talab qilishi mumkin, lekin siz ko'rish doirasini kengaytirish orqali o'qish tezligini oshirishingiz mumkin. Amaliyot orqali siz ko'zlaringizni bir qarashda ko'proq so'zlarni kiritishga o'rgatishingiz mumkin. Tez o'qish uslubi o'lish uchun qiladi. 'qish uchun siz kitob yoki yozma matnni o'qishdan maqsadingizni aniq bilishingiz kerak. Matnni o'qishdan maqsadingizni bilganingizdan so'ng, siz tabiiy ravishda o'qishingizning maqsadi boshqa maqsadlarga qaraganda ko'proq mos keladi. Siz tabiiy ravishda kamroq ahamiyatli qismlarni qoldirasiz. Ammo boshqa qismlarni batafsil o'qib chiqasiz. Ajratib o'qishning natijasi faqat nima uchun bu narsani o'qiyotganingizni narsani o'qishda maqsadingiz bilan bog'liq bo'lgan narsalarni o'qishni anglatadi. o'tkazib yuborilmasligiga ishonch hosil qilish uchun o'qishingiz javob olish lozim Sarlavha va annotatsiyadan foydalanish Tez o'qishda biz o'zimizni qiziqtirmaydigan qismlarni o'tkazib yuborishga moyilmiz. Bunga matnda ishlatiladigan sarlavhalar yoki annotatsiyalar yordam 40 beradi. Misol uchun, har kuni ertalab hammamiz internet nashrlarda habarlarni ko'rib chiqamiz saytning boshqa sahifalariga o'tamiz. Qisqa vaqt ichida sarlavha/ annotatsiyalar yordamida biz ularni o'qishga qaror qilamiz yoki shunchaki keyingi sahifaga o'tamiz. Ko'p hollarda biz ma'lumotlarning tez o'qishga yordam beradi. Times NATION, Business by Bids, Deep Focus, Times Global, All That Matters, Inter Sections Open Space Africarnival Times Sport Ushbu sahifa sarlavhalari nashr mazmunini tashkiliy tarzda taqdim dam beradi. Kitoblar/hisobotlar sarlavhalari, bob sarlavhalari, kitoblarda ishlatiladigan kichik sarlavhalar uzun nashrlarni tez o'qishni osonlashtiradi. Yuqori lavozimli rahbarlar odatda ish xatlarini bir-ikki daqiqaga qarab o'qiydilar. Ular aslida birinchi jumlani, so'ngra o'rta gapni va yakunlovchi jumlani ko'rishadi, natijada xatda nima deyilganini bilishadi. Xatning boshqa qismlari, masalan, sana, manzil, salomlashish boshqa mayda detallar odatiy Biznes hisobotlarini Rahbarlar mavzu bo'yicha hisobot yoki muammoni faqatgina qismlarga bo'lib o'qiydilar. Aksariyat biznes hisobotlari avval tavsiya uchun, so'ngra xulosalar uchun o'qiladi. O'quvchi hisobotning o'sha ikki bo'limiga murojaat qiladi hisobotlarni hodim yoza olishi lozim. Ularni "Biznes hisobotlari" bo'limida hisobot elementlari ketma-ketligining odatiy tartibini o'zgartirish orqali tuzishingiz mumkin. Ko'pincha biz kitobning birinchi va yakuniy xatboshini o'qib, bobni o'rganishimiz mumkin. Yozuvchi odatda birinchi xatboshida o'z maqsadi, mavzusini taqdim etadi va yakuniy xatboshida barcha asosiy fikrlarni umumlashtiradi. 41 Bu jarayon biror narsani tezda o'qish yoki aniq masalalarga yondashish degan ma'noni anglatadi. Masalan, "Men ushbu kitobni tavsiyalarini sinchkovlik sinchkovlik bilan qidirdi". o'qimaymiz. Biz yozma materialni nima haqida ekanligi haqida umumiy hisobotlar, indekslar kabi uzun materiallar bo' bizga yordam beradi. Misol uchun oddiy va qisqa sinchkovlik aniqlash mashqini taqdim etamiz. Sizda 10 qator so'z bor. Har bir satrda bitta so'z bo'linuvchi chiziqning chap tomonida paydo bo'ladi va xuddi shu so'z o'ng tomonning qaysidur joyida takrorlanadi. Siz takrorlangan so'zni sinchkovlik bilan qidirasiz va tagiga chizasiz. Mashq qilish uchun 20 soniya vaqtingiz bor, birinchisi misol 1. Ot/toychoq, xachir, eshak, tuya, fil, ot. 2. Algebra/geometriya, trigonometriya, fizika, kimyo, biologiya, tarix, algebra. 3. Abstrakt/rezyume, glossariy mazmuni, umumiy ko'rinishi, abstrakt mazmuni. 4. Ta'rif/klassifikatsiya turlari, maqsadi, jarayon to'siqlari, universal elementlar ta'rifi, asosiy qiyinchiliklar, umumiy muammolar. 5. Menejer/inson ehtiyojlarini boshqarish, rasmiy aloqa, axborotga asoslangan aloqa menejeri, tuzilma, korporativ aloqa. 6. Kontsepsiyani ishlab chiqish/tahlilni o'rganish, muammo bayoni, konseptualizatsiya, bibliografiya ilovasi, konseptsiyani ishlab chiqish, muammoni qisqartiruvchi xulosalar. 7. Ishtirokchilar/verbal, otlar, sifatlar, yuklamalar, ergash gaplar, kesim olmoshlari, infinitiv fe'llar. 8. Muzokaralar strategiyalari/muzokaralar jarayonining bosqichlari muzokaralar olib borish kerak uchinchi tomon roli muzokara strategiyalari qismi muzokaralarga ta'sir qiladi. 9. Biznes kechki ovqat/odob xorijiy mijozlarga xizmat ko'rsatish, biznes kechki ovqat, biznes odob-axloq, ijtimoiy odob, madaniyatlararo farqlar. 10. Yozish san'ati/yozishdan maqsad, tinglovchilarga yozilishdagi ravshanlik, samarali yozish tamoyillari, yozma biznes aloqalari, yozish san'ati. 42 MATN QANDAY TASHKIL ETILGAN? Agar siz matnning qanday tashkil etilganligini bilsangiz, unchalik muhim bo'lmagan qismini o'qishga vaqt sarflamasdan muhim qismlarni o'qishingiz mumkin. Barcha matnlarda muallifning asosiy yondashuvi va mazmunni bilish qismga o'tadi. Siz matn ma'nosini o'qiysiz shuning uchun matndagi so'zlarga e'tibor bering. Tezroq o'qish uchun aqlni mashq qilish bilan birga ko'zlarni mashq qilish lozim. Ko'zni mashq qilish uchta narsani o'z ichiga oladi: 1. Ko'zlaringiz bir qarashda ko'rishingiz mumkin bo'lgan so'zlar soni, oralig'ini oshiring. Ko'rish doirangizni kengaytirish uchun mashq qiling. 2. Chiziqli harakat o'rniga, ko'zingizni bir so'zdan ikkinchisiga o'tmaslikka o'rgating. O'qish paytida ko'zlarni muntazam va ritmik harakatlantirish usulini ishlab chiqing. 3. Qayta o'qimang. Bir zumda tushunish odatini rivojlantiring. O'qish vaqtingizdan unumli foydalanish uchun siz quyidagi vazifalarga e'tiboringizni qaratib, har safar o'qiganingizda ularni mashq qilishingiz lozim. Bajarish lozim O'qishdan maqsadingizni aniq biling, bu sizning o'qish uslubingizni aniqlaydi. O'qish materialining maqsadi va tabiatiga mos uslub diqqatni jamlashga yordam beradi. O'qigan narsangizni tahlil qilib va tushunib o'qing. Matnni yodlash uchun o'qimang. Matnni tushunib o'qing. Yozuvchining fikriga amal qiling. Matn argumentiga rioya qiling va yozuvchi keyin nima deyishini taxmin qiling. Agar siz shu tarzda faol o'qisangiz, bu sizning matnni tushunishingizni oshiradi. Matnni tashkil qilishni bilish. Bu matnning muhim qismlariga e'tibor qaratish orqali tez o'qishga yordam beradi. Kontent qanday tashkil etilganligini bilsangiz, muhim fikrlarni o'tkazib yubormaysiz. Vizual doirangizni kengaytiring. Yakka so'zlarni emas, balki so'z guruhlarini ko'rib chiqing. Buni amalga oshirish uchun jumlaning o'rtasiga qarang va keyin yon tomonga qarashga harakat qiling. Avval ko'zlaringizni chiziq markazining chap tomoniga, so'ngra o'ng tomonga siljiting. Amaliyot orqali siz chiziq markazining chap tomonida va o'ng tomonida bir vaqtning 43 o'zida 3-4 so'zlarni o'qiy boshlaysiz. Keyin ko'zlaringizni pastga siljiting va xuddi shu chap va o'ngga qarashni bajaring. Satrlarni piramidal shaklda o'qishni o'rganing. Doimiy mashq qilish orqali siz sahifaning o'rtasiga qarashni o'rganishingiz mumkin, so'ngra har bir satrning o'rtasiga diqqatni qaratib, har bir qarashda maksimal so'zlarni tushunish orqali ko'zingizni yuqoriga va pastga Tez o'qishni mashq qilish uchun hikoyalar, romanlar yoki qisqa hikoyalar, ertaklar, detektiv romanlar yoki har qanday badiiy asarni oling. Qiziqarli va diqqatni tortadigan narsalarni o'qing. Siz tezda hikoyaning tezda an kechirish, keyin nima bo'lishini bilishga harakat qilish orqali uni tezda o'qiysiz va shuning uchun oxirigacha borasiz. Oddiy va qiziqarli hikoyalarni o'qish sizga matnni ko'zdan kechirish mahoratini o'rganishga hamda mashq qilishga yordam beradi. Sizning ishtiyoqingizdan kelib chiqqan shoshqaloqlik tuyg'usiga bog'liq. Murakkab O'qilgan matnni tushunishni yaxshilang. Esda tutingki, tez o'qish sizning asosiy maqsadingiz emas. Siz o'qilgan narsani fikrlashingiz va tushunishingiz lozim. Tushunishni yaxshilash uchun biror narsani o'qiyotganda quyidagi tavsiyalarga amal qilishingiz kerak. O'qiyotganingizda yoningizda lug'at saqlang. Agar siz bilmagan yoki tushunmaydigan so'zni topsangiz, boshqasini o'qimang. Avval uning ma'nosini tekshiring va keyin o'qing. Doimiy ravishda shunday qilish orqali siz so'z boyligingizni oshirasiz va asta-sekin turli matnlar, kitoblar, maqolalar, gazetalarni tushunib o'qiy boshlaysiz. Boshida bu amaliyot zerikarli bo'ladi, lekin asta-sekin siz bilmagan va tushunmagan har bir yangi so'z uchun lug'atga murojaat qilish odatini rivojlantirasiz. Siz to liq jumlaning ma'nosini tushunishingiz kerak bo'lishi mumkin. Mavzu g oyasi va maqsadini aniqlash orqali uning qismlarini tahlil qilishingiz mumkin. Boshqacha qilib aytganda, kim haqida nima deyilganini tushunishga harakat qiling. Keyin bo limda n Ko p o'qing. Bu sizning turli sohalar bo'yicha bilimingizni oshiradi va yangi g'oyalar haqidagi tushunchangizni kengaytiradi. 44 To'liq bobni o'qib chiqqandan so'ng, muallifning nuqtai nazarini tasvirlab bering. O'qigan mavzuingiz haqida muallifning aytganlari haqida qilgan xulosangizni tahlil qiling. O'qiganingizning mazmunini bilib oling. Butun o'qiganingizni bir necha so'z bilan o qiganligingiz mazmuni shaklida jamlang. Nima va qanday sodir bo'lganligi haqida o'zingizga savollar bering? Bu nima haqida edi? va hokazo Qilmaslik lozim Matnning qaysidur satrini ko'zdan qochishiga yo'l qo'ymang va o'qigan narsangizga qaytmang. Ko'zlarning boshlanish jarayoniga qaytishi o'qish tezligiga to'sqinlik qiladi. Demak, u o'qishdagi salbiy xususiyat hisoblanadi. Ammo qiyin matnlar uchun allaqachon o'qilgan narsalarga qaytishni talab qiladi. Bu tushunishni yaxshilashga yordam beradi. Yodlashga yordam berish uchun so'zlarni ovoz chiqarib o'qimang. Bu tushunishga xalaqit beradi. Matnni sub'ektiv o'qishga yo'l qo'ymang. O'QISH SAMARASINI ANIQLASH Yaxshi o'quvchi, yomon o'quvchi Ko'z harakatini kuzating Do'stingizdan kitobni ushlab, uning ko'z darajasidan pastroq tutishini so'rang. Shunday qilib, u sahifani o'qiyotganda uning ko'zlari harakatini kuzatishingiz mumkin. Do'stingizning ko'zlari harakatini yozib oling. XULOSA O'qish ikkita faoliyatni o'z ichiga oladi, biri bizning ko'z o'ngimizda so'zlarni ko'rish, ikkinchisi esa ularning ma'nosini tushunish. O'qish uslublari sizning maqsadingiz va o'qish materialining tabiatiga bog'liq. Oddiy, ko z yugurtirib va sinchkovlik bilan o'qish uslublari mavjud. O'qish tezligini oshirish uchun ko'zlaringizni mashq qilishingiz lozim. O'qishni tushunishni yaxshilash uchun siz har bir so'zning ma'nosini va har bir bo limning asosiy g'oyasini hamda butun matnning maqsad va vazifasini bilishingiz lozim. 45 Universitetda ingliz tilini o'rganayotgan katta guruh hisoblanadigan o'ttiz nafar talabalar dars jarayonida ular ovoz toni, intonatsiya va ritm bilan o'qishni o'rganmoqdalar. Ularga birinchi o'n daqiqa davomida matnni o'zlari ovozsiz o'qishlari, har bir so'zni tushunishlari kerak edi. Keyin ma'ruzachi jumlalarni bir-biriga bog'langan so'z turkumlariga ajratdi va ularni sinfga so'z guruhlari bo'yicha ovoz chiqarib o'qib chiqdi, so'ngra talabalardan parchani guruh bo'yicha o'qigan tarzda takrorlashni so'radi. Tavsiya etilgan matn doskada Newton was born/at the small village of Wools Thorpe, in England./ Little did his mother think/when she beheld her new-born baby/that he was destined to explain many matters/which had been a mystery/ever since the creation of the world. Butun sinf bir vaqtning o'zida ovoz chiqarib o'qimaydi. Faqat uchta o'quvchi birgalikda o'qiydilar va sinfning qolgan qismi ularni tinglaydi. Uch o'quvchidan iborat boshqa guruhlar mashg'ulotni kuzatib borishdi va shu tarzda butun sinf parchani ovoz chiqarib o'qib chiqdi. O'qituvchi talaffuz va urg'udagi individual xatolarni aniqlash uchun har bir guruhning yonida turdi va ularni vaqti-vaqti bilan tuzatdi. Talabalar tizimli ravishda kuzatish orqali ingliz tilidagi 1. O'qish nima? 2. Turli o'qish tezligining maqsadini tushuntiring. 3. Ba ko'rsating. bering. 7. Rahbarlar uzun hisobotlarni qanday o'qiydilar? 8. O'qish tezligini yaxshilash uchun qadamlarni muhokama qiling. 9. O'qish tezligini oshirish yo'llarini muhokama qiling. Keys vaziyat 46 2. Matnni o'qiyotganda, bizga qayta o'qimaslik odatini rivojlantirish tavsiya etiladi. Nima uchun bunday, sharhlang? ba'zilarini esa chaynash va hazm qilish kerak", deydi Bekon. Kitob o'qish san'atiga qanday ta 5. Asosiy maqsadni aniqlab o'qish qanday amalga oshiriladi? O'qish qobiliyatingizni tekshirish uchun quyidagi amallarni bajaring: 1. Matnda belgilang. Turli xil o'qish tezligini mashq qilish uchun turli vaqt chegaralarini belgilashingiz mumkin. Misol uchun, siz bir daqiqada 60-80 so'z bilan boshlashingiz mumkin, keyin uni 120-150 nihoyat, daqiqada 200-250 yoki undan ortiq so'zgacha oshirishingiz mumkin. 2. Boshingizni harakatga keltirmang. 3. Ko'zlaringiz bir so'zdan bir so'zga emas, balki so'z turkumidan so'z turkumiga oldinga va orqaga harakatini tekshiring. bo'lmaganda daqiqada 200-225 so'z tezligiga erishmaguningizcha, buni kamroq vaqt ichida bajarishga harakat qiling. 5. O'qishni tushunishingizni tekshirish uchun har doim quyidagi yoki boshqa savollarga javob bering. a) Uning asosiy g'oyasi nima? b) Uning maqsadi nima? Download 1.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|