“Бизнес” таълим йуналиши талабалари учун


Нисбий устунлик назарияси


Download 1.54 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/85
Sana05.11.2023
Hajmi1.54 Mb.
#1749849
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   85
Bog'liq
xalqaro biznes (1)

 
3.2. Нисбий устунлик назарияси. 
1817 йилда Д.Рикардо А.Смит назариясини ривожлантириб агар 
бирон мамлакат абсолют устунликга эга булган махсулотларни ишлаб 
чикарса, нима булади деган саволга жавоб беришга харакат килди. 
Д.Рикардо бу муаммони урганиб, изланишлар натижасида нисбий 
устунлик назариясини ишлаб чикди. Унинг фикрича, агар мамлакат 
мутлок устунликни хисобга олмаган холда бошка махсулотларга нисбатан 
самаралирок ишлаб чикарадиган махсулотларни ишлаб чикаришга 
ихтисослашса савдодан фойда (ютиши) куриши аник. Агар мамлакат уз 
ресурсларини факат самарали ишлаб чикарадиган махсулотга жалб этса, у 
бундан албатта ютади. Натижада у мана шу махсулотни узида ишлаб 
чикаришдан бош тортган давлатлардан хом ашёларни келтириб, уларга 
эгалик килиш имкониятига эга булади. Бу назария нисбий устунлик 
назарияси деб аталади. Ушбу назарияни мисолда курамиз. 
Шартли равишда АКШ Шри-Ланкага нисбатан хам чой хам бугдой 
ишлаб чикаришдан абсолют устунликга булсин, яъни АКШ 1т. чойга 5-
бирлик, 1т. бугдойга 4-бирлик ресурс сарфлайди. Шри-Ланка эса, 1т. чой 
ва 1т. бугдойни ишлаб чикариш учун хар бирига 10 бирликдан ресурс 
сарфлайди. Агар мамлакатлар ресурсларнинг яримини хар бир турдаги 
махсулотни ишлаб чикаришга сарифлайдиган булса, АКШ 10 т. чой 12,5 т. 
бугдой (2-расмда В нукта) етиштиради; Шри-Ланка эса 5т. чой ва 5т. 
бугдой (2-расмда А нукта) ишлаб чикарган булар эди. АКШ иккала 
махсулот буйича абсолют устунликга эга булишига карамай, факат бугдой 
ишлаб чикариш буйича нисбий устунликга эга. Бу дегани чойга нисбатан 
бугдой ишлаб чикариш купрок устунликга эгадир. Бир хил микдордаги 
ресурсларни сарфлаганда АКШ Шри-Ланкага нисбатан бугдойни 2,5 
баробар (12,5:5) чойни эса 2 баробар (10:5) куп ишлаб чикаради, Шри-
Ланка абсолют ютуксиз холатда турган булсада, чой буйича нисбий 
афзалликка эгадир. Бу давлатлар уртасида савдо булмаганда хеч бири 
чойни микдорини камайтирмасдан бугдойни купайтира олмайдилар, ва 
аксинча. 


31 
Давлатлар уртасида савдо булмаганда бу давлатлар биргаликда 15 т. 
чой ва 17,5 т. бугдой етиштирган булардилар. Эркин савдога утилса, чой ва 
бугдой етиштириш режасини узгартириб, уларнинг микдорларини 
оширган булар эдик. Бугдой микдорини узгартмасдан чой микдорини 
оширадиган булсак, у холда АКШ бугдойни хаммасини, яъни 17,5 т. 
бугдойни 70 бирлик ресурс сарфлаб ишлаб чикаради. АКШ колган 30 
бирлик ресурсни 6 т. чой ишлаб чикаришга сарф килган булар эди. Бу 2-
расмнинг Д нуктасида уз аксини топган. 
20
15 
10 



0 5 10 12,5 17,5 18,5 25
2-расм. Нисбий афзаллик буйича ишлаб чикариш имкониятлари.
Агар Шри-Ланка барча ресурсларини чой ишлаб чикаришга сарф 
этиб, 10 т. (2-расмнинг С нуктасида) чой етиштирса, у холда биргаликда 
етиштирилган бугдойнинг микдори узгармасдан 17,5 т. булиб, чойнинг 
хажми эса 15 дан 16 т.га ортган булар эди.
Агар биз давлатлар уртасида савдо булмаган хоолатдаги чойнинг 
микдорини узгартирмасдан бугдойни микдорини оширадиган булсак, у 
холда Шри-Ланка узининг хамма ресурсини чой ишлаб чикаришга сарф 
этиб, 10 т. чой (2-расмда С нукта) етиштиради. АКШ эса 25 бирлик 
ресурсга 5 т. чой етиштириб, колган 75 ресурсни 18,75 т. (2-расмда Е 
нукта) бугдой етиштиришга сарф эган булар зди. Бу холда биргаликда 


32 
етиштирилган чойнинг микдори узгармасдан 15 т. булиб, бугдойнинг 
бугдойнинг хажми эса 17,5 дан 18, 75 т.га ортган булар эди. 
Агар АКШнинг бу махсулотларни ишлаб чикариш даражаси 2-
расмнинг Д ва Е нукталар уртасида булса, унинг ишлаб чикариш 
имконияти давлатлар уртасида савдо булмаган холдаги микдордан анча 
юкори булар эди. Нима булганда хам иккала махсулат ишлаб чикариш 
микдорининг ортишида иккала давлат хам ютади.
Иккала, яъни абсолют ва нисбий устунлик назариялари мехнат 
ресурслардан тула тукис фойдаланишни назарда тутади. Давлатлар катта 
микдордаги озод ресурсларга эга булса, улар ишлатилмаган ресурсларни 
самарали ишлатиш усуллари булмаган холларда хам бу хом ашёларни 
ишлаб чикаришга йуналтириш максадида импортга чеклама куйишлари 
мумкин.
Нисбий устунлик хам, юкорида абсолют устунлик назариясда 
таъкидлаб утилганидек махсулотларни бир давлатдан иккинчи давлатга 
харакатидаги йул харажатларини хисобга олмайди. Бу назариялар бир 
давлат микёсида бир турдаги махсулотни ишлаб чикаришдаги ресурслар 
бошка турдаги махсулотни ишлаб чикаришда эркин харакат килишини 
назарда тутади. Бирок ресурсларнинг давлат чегарасидан утишини инкор 
этади. Хакикатан хам Инглиз енгил саноат ишчиси ишдан бушаб 
Колифорниянинг электрон саноат ишлаб чикариш корхонасига бориши 
мумкин эмас.
Биз маърузамизда куриб чикиллган ушбу назариялар уз объекти ва 
мохиятига кура баъзи омилларни эътиборга олмаганликларини куриш 
мумкин: 
- тула бандлик, яъни мамлакат эркин буш турган ресурсларга эга 
булса у устунликга карамай куп турдаги махсулотни ишлаб чикаради. 
- бир сохага эътибор берилиши оркали иккинчи соха буйича 
малакани йукотмаслик максадида мамлакатлар бу назарияга эътибор 
бермаслик. 
- транспорт харажатлари ушбу назарияларда хисобга олинмаган. 
- мобиллик, яъни ресурсларнинг бир мамлакатда бир сохадан 
иккинчисига утиши унча енгил кечмайди.
- ушбу назариялар купрок товарга тегишли булиб, хизмат 
хусусиятларини деярли акс эттирмайди. 

Download 1.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling