“Бизнес” таълим йуналиши талабалари учун


Download 1.54 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/85
Sana05.11.2023
Hajmi1.54 Mb.
#1749849
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   85
Bog'liq
xalqaro biznes (1)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


26 
Мавзу 3. Халкаро савдо назарияси ва амалиёти элементлари 
3.1. Меркантилизм, мутлок (абсолют) устунлик назарияси. 
3.2. Нисбий устунлик назариси. 
3.3. Ишлаб чикариш омилларининг нисбат назарияси. 
3.4. Савдо хамкорларини аниклаш. 
 
3.1. Меркантилизм, мутлок (абсолют) устунлик назарияси. 
Хозирги вактгача савдо назариясининг икки тури ишлаб чикилган. 
Унинг биринчи тури савдонинг табий боришини аниклаб, давлатлар 
уртасида савдо эркин булган шароитда савдо тузилиши кандай булишини 
тушинтиради ва урганади. Бу турдаги назария хеч кандай тусиклар 
булмаган шароитда кайси бир давлат билан савдо килиш керак, кайси 
турдаги махсулотни ва кандай хажмда сотиш керак кааби саволларни 
куйган. 
Иккинчи турдаги назария савдо хажмини, йуналишини ва 
бирикмасини (состав) узгартириш максадида махсулот ва хизматларнинг 
эркин окимига давлатнинг аралашувини назарда тутади. Меркантилизм 
назариясига асосан давлатнинг бойлиги унинг ихтиёридаги олтин 
микёсидаги киммат бахолар билан улчаниб, хар бир давлат импортга 
караганда купрок экспорт килиш керак. Бу холда давлат актив тулов 
балансига эга булади. Миллий давлатлар вужудга келаетган даврда (1500-
1800 йиллар) олтин марказий хокимиятларни мавкеини мустахкамлаш 
учун хизмат килган.
Нима учун умуман олганда давлатнинг экспорт салахиёти импортга 
нисбатан юкори булиши керак? Бунинг учун давлат савдони устидан 
монополия урнатиб, импортнинг куп кисмига тусик (чегара) урнатиши
зарур ва ишлаб чикарилган махсулотлар куп кисмини экспорт килиш учун 
субсидия беришга тугри келади. Меркантилизм даврида колония булган 
давлат хом ашёларни экспорт килиб, тайёр махсулотларни импорт 
килганлар. Бу назария метрополийларнинг бойишига олиб келган. 
Натижада колония давлатларнинг норозилиги вужудга келган ва 
мустакиллик учун кураша бошлаганлар.
Меркантилистик эпоханинг бир кисми хозирда хам сакланиб колган. 
Актив тулов баланси термини хазир хам ишлатилади. Бунга кура 
давлатнинг экспорт микдори импортдан катта булиши керак. Тулов 
балансида дифицит (камомад) булганини курсатувчи термин бу пассив 
тулов балансидир.
Кейинги вактларда бирор бир социал ёки сиёсий максадларни амалга 
ошириш максадида очикдан очик актив тулов балансига эга булишга 
харакат килаётган давлатларга нисбатан неомеркантилизм термини 
ишлатилмокда. Маслан, тула бандликни таъминлаш максадида мамлакат 
ичидаги талабдан купрок хамсулот ишлаб чикариб, ортикчасини экспорт 


27 
киладилар. Ёки давлат бирон бир худудда сиёсий мавкени саклаб колиш 
максадида купрок махсулот экспорт килади.
Марузамизнинг мана шу моментигача нима учун давлатлар умуман 
купрок савдо килиши керак деган саволни рад этиб келдик. Хакикатан 
олганда куп давлатлар меркантилизм сиёсатига амал килиб, имконият 
даражасида ишлаб чикаришни ташкил этиб, иктисодий жихатдан мустакил 
булишга харакат килганлар. Адам Смит 1776 йилда чип этган «Халклар 
бойлигининг сабаблари ва табиатини тадкикоти» деган китобида 
меркатилистлар карашини танкид килган. Унинг фикрича давлатнинг 
хакикий бойлиги унинг фукоролари фойдалана оладиган махсулот ва 
хизматлардан иборатдир. Смит мутлок устунлик назариясини ишлаб 
чикди. Бу назарияга кура, айрим мамлакатлар бошкаларига нисбатан 
товарларни самарали ишлаб чикаришади. Шу назарияга асосланиб у 
куйдаги саволни куйди: нимага фукаролар махаллий товарларни сотиб 
олишлари керак, агар улар худди шундай товарларни хориждан анча арзон 
нархларда сотиб олишлари мумкин булса.
Смитнинг исботлашича, агар савдо чегараланмаса, хар бир давлат 
ракобат устунлигига эга булган махсулотларни ишлаб чикаришга
ихтисослашади. Хар бир мамлакатнинг ресурслари рентабел сохаларга 
утиб кетади, чунки мамлакат норентабел сохаларда ракобатлаша олмайди. 
Иктисослашув натижасида мамлакатнинг ишлаб чикариш самарадорлиги 
куйдаги сабабларга кура ошади: 
- битта топширикни бажарганлиги учун ишчи кучиларининг малакаси 
ортади; 
-ходимлар бир турдаги махсулотдан иккинчисига утишда вактни 
йукотмайдилар; 
- бир хил махсулотни узок муддат ишлаб чикариш самарали 
усулларини жорий этишни таьминланади ва рагбатлантиради. Лекин 
мамлакат кандай махсулот ишлаб чикаришга ихтисослашиши керак деган 
саволга А.Смит бозор жавоб беради, бирок бу холда мамлакатнинг табиий 
ва ортирилган устунликларини хисобга олиш зарурдир. 
Мамлакат бой табиий ресурслар ва кулай об-хавога шароитига эга 
булганлиги сабали бирор махсулот ишдаб чикариш буйича табиий 

Download 1.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling