“Бизнес” таълим йуналиши талабалари учун


Халкаро савдо ташкилотлари


Download 1.54 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/85
Sana05.11.2023
Hajmi1.54 Mb.
#1749849
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   85
Bog'liq
xalqaro biznes (1)

 
4.3. Халкаро савдо ташкилотлари
Жахон савдо ташкилоти – тариф ва савдо буйича бош битим 
(ГАТТ)нинг администрациясига жавоб берувчи орган булиб, у 1995 йил 
январдан бери фаолият курсатиб келмокда. 1 январ 1997 йилга келиб аъзо 
давлатларнинг сони 132 давлат булиб жахондаги товарлар ва хизматлар 
сохасидаги савдонинг 90% шу ташкилотга аъзо булган давлатлар 
хиссасига тугри келади. Бошлангич режа буйича ГАТТ рахбарлари халкаро 
савдо ташкилотини тузишга бел боглаган эдилар. Бу ташкилотни тузишдан 
максад, халкаро савдони ва халкаро иктисодиетга доир муаммоларни 
ечиш, тартибга солиш мувофиклаштиришдан иборатдир. Бу ташкилот 
халкаро валюта фонди ва жахон банки каби халкаро иктисодий майдонда 
фаолият курсатадиган ташкилот булиши керак эди. Бирок, халкаро савдо 
ташкилоти тузиш режаси пучга чикди. Уругвай битимларининг асосида 1 
январ 1995 йил жахон савдо ташкилоти (ЖСТ) тузилди. ЖСТ нинг асосий 
принцпларидан 
бири 
аъзо 
давлатларнинг 
миллатлар 
буйича 
дискринимация килинмайди. Унинг яна бир принципи тарификациялаш, 
яъни импортни тартибга солишда божхона соликларидан фойдаланиш. 
Хусусан, квоталар (импорт ва экспорт микдорини чегаралаш) такикланади, 
чунки у импорт ва экспортга тускинлик килади. 
ГАТТнинг асосий фаолияти шу ташкилотга аъзо булган мамлакатлар 
уртасида божхона тарифларини ва нотариф тусикларни камайтириш 
максадида куптомонлама раунд ва музокаралар утказишдан иборат. 
Шартнома шартларига кура бундай музокараларда иштирок этаётган 
давлатлар маълум давр ичида барча тариф ставкаларини маълум фоизга 
камайтирадилар. Савдода иштирок этаётган махсулотлар сони жуда хам 
куп булиб, хар бир махсулот буйича музокаралар олиб бориш ундан 
ташкари хар бир давлат билан ана шу махсулотлар буйича келишувлар 
утказиш хам жуда огирдир. Шунинг учун давлатлар урасидаги музокара 
маълум бир махсулотлар хусусида булади. Бу давлатлар ана шу 


49 
махсулотни савдода мухим деб билганлар. Божхона тарифларини 
камайтирилганлиги музокарада катнашаётган давлатларнинг савдони 
эркинлаштиришга булган интилишларини курсатган. Масалан, Токио 
раунди АКШ билан Европа Хамжамияти давлатлари уртасида божхона 
тарифлари 35%га, АКШ Япониядан импорт килганида божхона тарифи эса 
40 %га камайтирилган. Токио раунди уз кучини асосан мухум нотариф 
тусикларни бартараф этишга каратган. Бу куйидаги беш сохани уз ичига 
камраб олган: 

саноат стандарти; 

давлатнинг сотиб олиши; 

субсидия ва компенсацион туловлар; 

божхона бахолари; 

лицензирлаш. 
Саноат стандарти шартномасида олиб келинаётган махсулотларга 
булган муносибат махалий махсулотларга булган муносибат билан бир хил 
булиши 
кераклигини 
такидлайди. 
Давлатларнинг 
сотиб 
олиш 
шартномасига кура хорижий компанияларни катта микдордаги махсулотни 
сотиб олиши дискриминация килинмайди. 
Субсидия ва компенсацион туловлар хакидаги шартнома ёки кодекс 
ички субсидияни мумкин булган сиёсий восита эканлигини тан олиб, бу 
инструментни кулланилганда бошка давлатлар жабр курмаслигини 
таминлайди. Экспортни субсидиялаш такикланади. Кишлок хужалиги 
махсулотлари бундан истисно. Бу шартномада компенсацион туловлар хам 
назарда тутулган. Агар биринчи давлатнинг фирмалари иккинчи 
давлатнинг субсидиялаш сиёсатига кура талофат курган булса, у холда 
иккинчи давлатга нисбатан компенсацион тулов соликлари солинади. 
Лицензирлаш кодекси иштирокчилардан лицензирлаш тартибини 
соддалаштиришни, хорижий ва махаллий компанияларни дискриминация 
килмасликни талаб килади. Божхона бахоси кодекси божхона бахосини 
транспорт ва сугурта харажатларини счет-фактураларида инобатга олиб 
ёки олмасдан хисоблаш кераклигини таъкидлаб, импортер давлатидаги 
махсулот нархига асосланиб хисоблаш усулидан фойдаланмасликни 
уктиради.
АКШнинг савдо ваколатхонасининг бюроси жахон савдо хажмининг 
тахминан 2\3 кисми ГАТТ тамонидан тартибга солиниб солиниганлиги 
аникланган. Колган 1\3 кисми эса иккитомонлама ёки куп томонлама 
музакораларда курилмаган. Музкораларда бу махсулотда мухум деб тан 
олинмаган ёки уларга этибор берилмаган. ГАТТ томонидан тартибга 
солинмаган савдонинг ярмиси хизматлардан иборат. Бунга масалан, куп 
давлатларда юкори даражада химояланган молия операциялари киради. 
Колган икки соха бу кишлок хужалиги ва кийим кечак махсулотлари. 1986 
йилда бошланиб 1990 йилда тугаши керак булган Уругвой раунди колган 


50 
махсулотлар, айникса хизматларни буйича савдони тартибга солишт 
буйича килган саайл харкатлари натижа бермади.
ЖСТ савдони тартибга солувчи умуммиллий коидаларга асосланган 
стабил системани вужудга келтириш принципида иш олиб боради. 
Узбекистон Республикаси ЖСТга аъзо булишдан максад куп 
давлатларнинг савдо муносабатини тартибга солиб турувчи халкаро савдо 
системасига уз фаолиятини кушишдир. Бу ташкилотга аъзо булиш бошка 
давлатлар 
билан 
савдо 
алокаларини 
мустахкамлаш, 
экспорт 
даромадларини купайтириш, янги иш жойларини ташкил этишдан 
иборатдир. Узбекистон хукумати ЖСТ га аъзо булмасдан туриб узининг 
миллий экономикасини фукароларнинг турмуш тарзини яхшилаш мумкин 
эмаслигини тушуниб етган.

Download 1.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling