Biznesde isletiletuǵın kuyidagi informaciya sistemalar túrleri ámeldegi: elektron kommerciya sistemaları, tranzaktsiyalarni qayta islew (processing), basqarıw at, qararlardı qabıl qılıwdı qollap-quwatlaw sistemaları

45)
Biznesde isletiletuǵın kuyidagi informaciya sistemalar túrleri ámeldegi: elektron kommerciya sistemaları, tranzaktsiyalarni qayta islew (processing), basqarıw AT, qararlardı qabıl qılıwdı qollap-quwatlaw sistemaları. Odan tısqarı birpara shólkemler arnawlımaqsadli sistemalardı isletediler: jasalma intellekt, ekspert sistemalar, virtual haqıyqatlıq hám basqalar. Elektron kommerciya - informaciya texnologiyaları járdeminde ámelge asırilatuǵın tovarlardı satıw, islerdi orınlaw hám xizmet kórsetiw boyınsha isbilermenlik iskerligi.
Elektron kommerciyanı tórt jóneliske ajıratıw qabıl etilgen: biznes bizneske (businesto- business, B2 B); biznes qarıydarǵa (business -to--consumer, B2 S); biznes administraciyaǵa (business -to-admınıstration, B2 A); qarıydar administraciyaǵa (consumer -to-admınıstration, S2 A). SHuningdek, keyingi waqıtta qarıydar qarıydarǵa (consumer -to-consumer, S2 S) hám qarıydar bizneske (consumer-tobusiness, S2 B) modelleri rawaj tabıp atır. Tranzaktsiyalarni qayta islew (transaction processing) sistemaları. Ótken ásirdiń 50-shi jıllarından baslap kompyuterler biznesde hár kungi mayda, kóp miynetti talap etetuǵın jumıslarda isletiline baslanǵan. Tranzaktsiya - any business related exchange. Mısalı : klient ámelge asırǵan tólew, jumısshına tolıqnǵan mıynet haqı. Tranzaktsiyalarni qayta islew sisteması bul biznes tranzaktsiyalarini saqlap qalıw hám qayta islew ushın paydalaniladiganodamlar, processler, programmalar, maǵlıwmat bazaları hám úskeneler menen islengen jıynaq bolıp tabıladı. Basqarıw sistemaları hár túrli basqarıw hám texnikalıq-ekonomikalıq
Máselelerdi hal qılıw ushın mólsherlengen. Ádetde bul sistemalar kárxanalar, shólkemler, tarmaqlar (mısalı, emlewxanalar, avtomatlasqan bazalar, materiallıq-texnikalıqa támiynatı hám rezerv bólimlerin basqarıw, kadrlardı esapqa alıw hám buxgalteriya esabınıń informaciya sistemaları ) avtomatlastırılgan basqarıw sistemaları (ABT) sheńberinde isleydi. Kóbinese bul sistemalar ayırım tarawlarǵa xızmet kórsetedi hám ǵárezsiz esaplanadı, yaǵnıy óziniń informaciya fondı, algoritmı hám programmalıq támiynatına iye boladı. Basqarıw sistemaları integraciyalasqan, maǵlıwmatlar bazası principi boyınsha qurılǵan bolıwı múmkin. Bunday sistemalar kárxana daǵı aylanıp juretuǵın pútkil informaciya aǵımına qayta isley aladı hám kárxananıń resurslarınan aqılǵa say paydalanǵan halda onıń bir ırǵaqta hám rejeli islewin támiyinlewge jóneltirilgen boladı. Texnikalıq qurallar járdeminde tek informaciya operatsiyaların avtomatlastırıwǵa eriwiladi. Tikkeley qararlar qabıllaw funktsiyaların hám basqa basqarıw operatsiyaların adamdıń ózi atqaradı.

46) Biznesde qarar qabıllawdı qollap quwatlaw tendenciyaları

Aviakompaniya sisteması.
Aviatashish tarmaǵında «Basqarıwdıń Analitik Informaciya Sisteması»
dep atalǵan qarar qabıllawdı qollap-quwatlaw sistemasınan paydalanıladı. Ol American Airlines tárepinen jaratılǵan, biraq basqa kompaniyalar, samolyot óndiriwshiler hám assosiasiyalar, analizshiler tárepinen de paydalanıladı. Bul sistema transporttan paydalanıw sıyaqlında tóplanǵan maǵlıwmatlardı analiz etiw, júk háreketin bahalaw kestein statistikalıq analiz etiw arqalı kóbinese qararlardı qollap -quwatlaydı. Mısalı, ol kompaniyalar úlesi, tushumi hám rentabellik boyınsha aviabozorlar ushın boljaw imkaniyatın beredi. Usı sistema sol tárzde aviakopaniyalar administraciyalarına shıptalar bahası, taransportga bolǵan talap hám taǵı basqa máseleler maydanınan qarar qabıllawgako'maklashadi.
Geografiyalıq sistema. Geografiyalıq informaciya sisteması - bul qararlar qabıllawǵa kómeklashuvchi sistemanıń arnawlı kategoriyasi bolıp, kompyuter grafikasın geografiyalıq maǵlıwmatlar bazası hám de sistemanıń basqa wazıypaları menen integrallaw imkaniyatın hám adamlardı geografiyalıq tárepten bólistiriwge tiyisli qararlar qabıllawda kómeklashuvchi kartalar hám soǵan uqsas obiektlerdi dúziw hám de kórsetiw múmkinshiligin jaratadı. Mısal ushın, ol ayıpkerlikke tiyisli geografiyalıq kartanı dúziw hám milisiya kúshin tuwrı bólistiriwge úlken járdem beredi. Sonıń menen birge odan urbanizatsiya dárejesin, ormanshılıq kórkem ónerin, temirjol biznesin
úyreniwdafoydalaniladi.