Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

Bozor talabi
Bozor talabi aloxida bozordagi iste’molchilarning individgal talablari yigindisi bilan aniklanadi. Bozor talabi chizigi esa ma’lum bzordagi iste’molchilarning individgal talablari chiziklarini kushish orkali olinishi mumkin.
Kuyidagi 14-rasmda ushbu iste’molchilarning talab chiziklari va bozor talab chizigi keltirilgan. Bozor talabi chizigi xar bir iste’molchining berilgan narxlardagi talablarini kushish orkali xosil kilingan.Bozor talabi chizigining xar bir nuktasi berilgan narxda uchta iste’molchi uchun kancha ozik-ovkat birligi kerakligini kursatadi. Masalan, narx 3 sum bulganda, bozor talabi 12 birlik bulib, u A, B va V iste’molchilarning narx 3 sum bulgandagi talablari yigindisiga teng

14-rasm. Iste’molchilar talab chiziklari va bozor talabi chizigi.

Iste’molchilarning individgal talablari chiziklari tugri chiziklardan iborat bulgani bilan bozor talab chizigi xam tugri chizikdan iborat bulishi shart emas. Nima uchun deganda, yukori narxlarda ba’zi bir iste’molchilar tovarni sotib olmasligi xam mumkin yoki ular xar xil mikdorda sotib olishi mumkin.
Yana shuni ta’kidlash lozimki, iste’molchilar talablariga ta’sir kiluvchi barcha omillar bozor talabiga xam ta’sir kiladi. Masalan, iste’molchilar sonining oshib borishi bozor talab chizigini unuga, tepaga siljitadi yoki bulmasa, iste’molchilar daromadlarini ortishi, ularning ozik-ovkatga bulgan talabini oshiradi. Bu uz navbatida bozor talab chizigini unuga-tepaga siljishiga olib keladi.
Umuman olganda, bozor talabini aniklashda xar xil demografik uuruxlarga karashli iste’molchilar talablarini yigishga, xar xil xududlarda yashovchi iste’molchilar talablarini yigishga tugri keladi. Masalan, muzkaymokka bulgan bozor talabi urganilganda yosh bolalar talabi, usmirlar talabi, ayollar talabi, nafakaxurlar talabi tugrisidagi axborotlarni olishga va ularni jamlashga tugri keladi. Xuddi shu masalani xududlar buyicha aniklash xam mumkin.Bozor talabi chizigini va shu bilan birga individgal talab chizigini ifodalashda tovarlarning narx buyicha elastiklik koeffisiyentidan foydalanish mumkin. Biz yukorida kurgan edikki, agar talab narx buyicha elastik bulsa, narxning pasayishi iste’molchini tovardan kuprok sotib olishga undaydi. Natijada iste’molchining tovar sotib olishga sarfi usadi, narx oshganda iste’molchi sarfi kamayadi.
Agar talab elastik bulmasa, narx oshganda iste’molchi sarfi xam oshadi, narx pasayganda kamayadi. Bordiyu talab birlik elastiklikka ega bulsa, narx oshganda xam, oshmaganda xam iste’molchining tovar sotib olishga sarfi uzgarmaydi.
narx, absissa uki buyicha ne’mat mikdori belgilanadi.