Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

Mas’uliyati cheklanmagan jamiyat - firmani birgalikda tashkil kilib, birgalikda egalik kiluvchi va boshkaruvchi shaxslar uuruxi bulib, ular firmaning barcha majburiyatlari buyicha tulik javobgarlikni cheklanmagan ravishda uzlarining zimmalariga oladilar.
Mas’uliyati cheklangan jamiyatda firma egalari firmaning majburiyatlari buyicha javobgarlikni Nizom fondiga kushgan ulushi doirasida zimmasiga oladi, xolos.
Korporasiya - paychilikka asoslangan jamiyat bulib, xar bir mulk egasining mas’uliyati ushbu korxonaga kushgan xissasi bilan cheklangan. Korxona aksiyalarini sotib olgan shaxslar korxona mulki egalariga aylanadilar. Korporasiya faoliyatini aksionerlar majlisi nazorat kiladi. Aksiyadorlar uz aksiyalariga daromad (dividend) oladilar. Korporasiya kreditorlari uz talablarini aksiyadorlarga emas, korporasiyaga kuyadilar.
Aksionerlik jamiyati ochik turda bulsa, korxona aksiyalari ochik bozorda, ya’ni fond birjalarida erkin sotiladi. Aksiyadorlarga korporasiya yokmasa, ular uz aksiyalarini ochik bozorda sotib korxona bilan alokasini umuman uzishi mumkin.
Foyda olmaydigan tashkilotlar. Bozor sharoitida bunday turdagi tashkilotlarga foyda olish maksadida xarakat kilmaydigan kasaba uyushmalari, klublar, machitlar, kasalxona, kollejlar, xayriya jamiyatlari va boshkalar kiradi.
Kooperativlar. Kooperativlar uz a’zolarining resurslarini foyda olish maksadida birlashtirish asosida vujudga keladi.
3. Firmalarda xarajatlar, ishlab chikarish va foyda.
Ishlab chikarish - korxonalarining asosiy faoliyati turi bulib, bu jarayon cheklangan resurslardan foydalangan xolda amalga oshiriladi. Ishlab chikariladigan maxsulot mikdori, ushbu tovarlarni ishlab chikarish uchun sarflanadigan resurslar xajmidan va ishlab chikarishda foydalanilayotgan texnologiyaning xolati va darajasiga boglikdir.
3. Ishlab chikarish - bu kerakli maxsulotlarni tayyorlash uchun ishchi kuchidan, uskuna va texnologiyadan, tabiiy resurslardan xamda materiallardan ma’lum mikdordagi kombinasiyada foydalanish jarayonidir. Masalan, uz ustaxonasiga ega bulgan shaxs stol ishlab chikarish uchun ishchi kuchidan, xom ashyo sifatida taxta, temir, arra va boshka uskunalarga sarflangan kapitaldan foydalanadi.
Ishlab chikarish omillarini yiriklashgan uch uuruxga bulib karash mumkin: mexnat, kapital va materiallar.
Masalan, mexnat ishlab chikarish omili sifatida malakali mexnatni (payvandchi, buxgalter, elektr ustasi), malakasiz mexnatni (xar xil ishchilar) va korxona raxbarlarining tadbirkorlik xarakatini uz ichiga oladi. Bu mexnat turlarini umumlashtiruvchi kursatkichlar mexnat sigimi va mexnat unumdorligidir.
Materiallar deganda, ishlab chikarish jarayonida tayyor maxsulotga aylanadigan xar kanday moddiy narsani karashimiz mumkin: butlovchi kismlar, yarim fabrikatlar, temir, pulat, shisha, yokilgi, yogoch, paxta va boshka xom ashyolar tushuniladi.
Moddiy kapital sarfi ishchilar tomonidan binodan, uskunadan, instrumentdan va texnologik liniyalardan foydalanishni uz ichiga oladi.
Ishlab chikarish munosabatlari birinchi navbatda maxsulot ishlab chikarishdagi texnologik munosabatlardir.Texnologiya - bu tovarlar va xizmatlarni ishlab chikarish tugrisidagi amaliy bilimlardir. Ma’lumki, texnologiyaning takomillashuvi fanda va texnikadagi yangi yutuklarning ishlab chikarish jarayoniga joriy kilish orkali boradi. Yangi texnologiya yangi ishlab chikarish usullaridan foydalanishni, yangi mashina va mexanizmlardan yanada yukori malakaga ega bulgan mexnatdan foydalanishni takozo kiladi. Yangi texnologiya yangi turdagi maxsulotlarni yaratishga yordam beradi. Yangi texnologiya maxsulot sifatini oshirishga, ish sharoitlarini yaxshilashga, berilgan resurslar mikdori uzgarmaganda ishlab chikariladigan maxsulot mikdorini oshirishga, xarajatlarni kamaytirishga olib keladi.
2. Ishlab chikarish funksiyasi