Bog'liq 2 1 Fizikani o'qitish uslubiyati (Rustamov H) Maruza
2. O’quvchilarda materiya harakati to’g’risida tasavvurlarni shakllantirish.
Materiya doimo harakatda, harakatsiz materiya, materiyasiz harakat ham
sodir bo’lmas ekan. Demak, harakat-materiyaning atributi (uning ichki va undan
ajralmas xossasi) ekan. Fizika fanini o’qitish jarayonida o’quvchilarga materiya
harakatining turli shakllari yoritilib boriladi. Eng avvalo mexanik harakat
qonuniyatlari o’rganiladi, so’ngra issiqlik hodisasi moddaning tashkil etuvchi
zarrachalar harakati orqali tushuntiriladi. Mexanik harakat ma’lum shart-sharoitda
issiqlik harakatiga, issiqlik harakati o’z navbatida mexanik harakatga aylanishi
mumkinligi ochib beriladi. Bu o’zaro aylanish jarayonlari energiyaning saqlanish
qonuniga bo’ysinadi va bu qonun tabiatdagi, barcha fizik hodisalarni tushuntira
oladigan qonun ekanligi yoritilib boriladi. Makroskopik jismlar harakati klassik
mexanika qonunlari orqali izohlansa, mikrozarrachalar harakatini kvant
mexanikasi tushuntira oladi. Kvant nazariyasiga asosan absalyut nol harorat (t:=-
273
0
S yoki T=0) da mikrozarrachalarning nolinchi harakati saqlanib qolar ekan. Bu
hodisani Geyzenbergning noaniqlik prinsipi asosida izohlash mumkin:
x
r~h,
е
+
е
-
е
+
e
-
12
agar zarracha harakatda ishtirok etmasa
x=0, u holda
x h p ~
zarracha
impulsi
ga teng bo’lib qoladi.