Бўлажак физика ўҚитувчилари мантиқий компетенциясини ривожлантириш жараёнида рақамли технологиялар

БЎЛАЖАК ФИЗИКА ЎҚИТУВЧИЛАРИ МАНТИҚИЙ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ФАЙДАЛАНИШ
Нафасова Гулноза Бахтиёровна
Гулистон Давлат Университети ўқитувчиси
Телефон :[phone], [e-mail]
Annotatsiya
Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi zamonaviy fizika o`qituvchisining mantiqiy kompetentliligini koʼrib chiqishdir. Hozirgi davr oʼquv koʼnikmalarini tushunish uchun biz quyidagi masalalarni oʼrganib chiqdik: talabalar mahorati; fizika o`qituvchisilarning kasbiy oʼsish darajasi; fizika o`qituvchisilarning pedagogik madaniyati; pedagogik innovatsiyalar.
Kalit so`zlar: Kalit soʼzlar: pedagogik kompetentsiya, madaniy kompetentsiya, isteʼdod, innovatsiya, ijodkorlik, tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish
Бўлажак физика ўқитувчилари мантиқий компетенциясини ривожлантириш ОТМда талабалар фаолиятини янги билимларни мустақил эгаллашга йўналганлигига кўп жиҳатдан боғлиқ. Физика бўйича асосий билимлар манбалари сифатида шу фан бўйича талабалар учун ўқув-методик қўлланмаларнинг турли туманлиги ва мазмуннинг чуқур ёритилганлиги, тушунчаларнинг узвийлиги, изчиллиги, содда тилда ёзилганлиги билан белгиланади.
Ўрганишнинг индуктив ва дедуктив усулларидан фойдаланиш ўқув материали. Илмий билиш мантиғига мос келадиган ўқув материалининг тақдимоти талабаларнинг самарали ривожланишини таъминлайди. фикрлаш, онгли ва мустаҳкам билим асосларини яратади. Шу билан бирга, фактларни таҳлил қилиш, умумлаштириш, тизимлаштириш, ҳодисалар ўртасидаги сабаб-оқибат муносабатларини топиш кўникмаларини ривожлантириш ва бошқа ақлий ҳодисалар содир бўлади. Бу ерда материални жойлаштиришнинг одатий схемаси қуйидагича: ўқитувчи аввал ўқувчиларни дастлабки фактлар билан таништиради (қоида тариқасида, бу тарихий тажрибалар). Сўнгра улар асосида янги тушунчалар, физик моделлар, физик назариялар елементлари киритилади, қонунлар шакллантирилади; сўнгра талабалар ўрганилган қонунлар ва тенгламалардан келиб чиқадиган оқибатлар ҳақида фир алмашишади, ҳодисаларни тавсифлаш ва ниҳоят, янги билимларнинг қўлланилиши билан танишилади.
Янги материални ўрганишда дедуксия ва индуксия усулларидан фойдаланилади. Ўқув материалини тақдим этишга индуктив ёндашув кўпроқ қўлланилади тренингнинг биринчи босқичида, иккинчисида дедуктив ёндашувнинг роли аста-секин ошиб боради.
Индуксия орқали фикр юритишда ўқувчилар индивидуал фикрларни, умумлаштирилиб катта даражада янги қонун ифодасига келтирилади. Бошқача қилиб айтганда, фикрлашнинг алоҳида, якка ҳолдан умумийга бирлаштирилади. Индуктив методдан фойдаланганда ўқувчиларни унинг физикада тутган ўрни билан таништирамиз. Масалан, електр ҳодисаларини експериментал ўрганиш жараёнида ҳар хил ясалган ток ўтказгичлар металлардан фойдаланилган. Кўп тажрибалар асосида, бир умумий металларнинг електр ўтказувчанлиги ҳақида хулоса чиқарилади. Бу методдан ўқувчилар суҳбат натижасида ўзлари умумлашмалар, хулосалар чиқаришлари, қоидалар, қолиплар ва ҳоказоларни тузишлари мумкин бўлганда фойдаланилади.
Индуктив усулни қўллаш жараёнида дедуксия кўпинча "яширин шаклда"мавжуд бўлади. Бу усуллар (дедуксия ва индуксия) одатда бир-биридан ажратилган, ажратилган ҳолда қўлланилмайди. Уларнинг ҳар бири билим жараёнининг тегишли босқичида қўлланилади. Дедуксия, юқорида айтиб ўтилганидек, тафаккуримизнинг умумийдан хусусийга, шахсга ҳаракатидир. Масалан, ёруғликнинг акс етиши ва синиши қонунларини билган ҳолда кўпгина аниқ ҳодиса ва далилларни олдиндан айтиб бериш ва тушунтириш мумкин.
Дедуктив методдан фойдаланганда ўқитувчи аввал умумий ҳукмни ўзи тузади, аниқ мисоллар билан кўрсатади. Кейин талабаларга тегишли вазифалар таклиф етилади. Масалан, фикрий тажрибалар ўтказиш, бу тажрибалар давомида нималар кузатилишини олдиндан айтиб бериш. Талабаларнинг мантиқий фикрлашини ривожлантириш нуқтаи назаридан дедуктив усул енг самарали ҳисобланади, чунки ҳақиқий ёки фикр тажрибалари натижаларини башорат қилиш ва назарий асослаш уларни аллақачон маълум бўлган експериментал фактлар асосида тушунтиришдан кўра кўпроқ интенсив ақлий меҳнатни талаб қилади.
Масалан, дедуксия усулидан фойдаланиб, назарий олиш, сўнгра газ қонунларини тажрибалар билан тасдиқлаш мумкин. Менделеев-Клапейрон тенгламасидан олинган натижаларни назарий башорат қилиш кўп нарсани беради талабаларнинг мантиқий фикрлашини ривожлантириш учун уларни фақат эмпирик олишдан кўра кўпроқ. Шу билан бирга, талабалар эътиборини маълум бир газ зарядини чиқаришда расмий мантиқ қонунларига риоя қилишга қаратилади.



1-расм. Виртуал лаборатория ишидан намуна
Биз талабаларга барча газ қонунларини назарий, уларни молекуляр кинетик назария нуқтаи назаридан тушунтиришни таклиф қиламиз ва шундан кейингина уларни тажрибалар билан тасдиқлаймиз. Виртуал тарзда электрон дарсликлардан лабораториялардан фойдаланиш мумкин (1-расмга қаранг). Амалиёт кўрсатганидек, бир қонунни ўрганишдан бошқасига ўтиш даврида сезиларли даражада ошди. Шундай қилиб, Агар Бойл-Marriott қонуни ўқитувчининг катта ёрдами билан талабалар томонидан чиқарилди ва оқланди, кейин Гей қонуни асослаш мантиғи нуқтаи назаридан анча мураккаб-Улар Люссакни асосан ўзлари олиб келишди. Чарлз қонуни аллақачон талабаларнинг ўзлари томонидан тўлиқ чиқарилган ва оқлангандир. Қонунларни ўрганишда умумлаштирилган режадан фойдаланилди:
1. Назарий хулоса.
2.Изопроcесснинг турли координата системаларидаги графиги: иш кўрсаткичлар!(P,V),(V,T),(P,Т).
3. Изопроcессни молекуляр кинетик назария нуқтаи назаридан сифатли тушунтириш.
4. Тажриба, тажриба схемаси.
Режанинг бир нуқтасидан бошқасига ўтиш талабалар бу ҳақда мустақил фикрлашлари билан бошланди, кейин уларнинг қарорлари муҳокама қилинди. Натижада талабалар томонидан тўлиқ тушунилган маълумотнома хулосаси олинди ва mатериал улар томонидан яхши эслаб қолинди. Бу ерда, бу ёзувлар ёзувлари бири намунасидир.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

1. 
   Епишева О.Б. Технология обучения физике на основе деятельностного подхода. – М.: Просвещение, 2003. – 223 с
   
2. 
   С.А.Пакулина ва С.М.Кетько Пакулина С.А. Методика диагностики мотивации учения студентов педагогического вуза // Электронный журнал «Психологическая наука и образование». – 2010. – № 1 – Электронный ресурс: http://psyjoumals.ru/files/26655/psyedu_ru_2010_l_Pakulina_Ketko.pdf
   
3. 
   Карпов А.В. Рефлексивность как психическое свойство и методика её диагностики // Психологический журнал. 2003. – Т. 24. – № 5. – С. 45-57.
   
4. 
   Roy D. Pea Cognitive Technologies for Mathematics Education. A. Schoenfeld. Cognitive science and mathematics education, Hillsdale, NJ: Erlbaum, pp.89-122, 1987. ffhal-00190547f
   
5. 
   Абдуллаева Б.С. Фанлараро алоқадорликнинг методологик-дидактик асослари (Ижтимоий-гуманитар йўналишлардаги академик лицейларда физикани ўқитиш мисолида). Пед. фан. док дисс. автореф. - Т., 2006. – 49б
   
6. 
   https://www.vascak.cz/data/android/physicsatschool/template.php?s=mf_izotermicky_dej&l=uz