Blokcheyn texnologiyasining ishlash printsipi va qo’llanilishi raximberdiyev Quvonchbek Baxtiyorovich

1-rasm

1-rasm. Blokcheyn texnologiyasining ishlash printsipining umumiy
sxemasi
Bunda har bir blok matnli ma’lmotlar yig’indisini tashkil qiladi. Shundan, yangi bloklardagi ma’lumotlar hesh qiymatlari zanjirdagi keying blok qiymatiga qo’shiladi. Blokcheyn texnologiyasi quyidagicha printsiplarni o’z ichiga oladi.

• 
  Taqsimlash
  
• 
  Ochiqlik
  
• 
  Xavfsizlik
  

Bu priintsiplar asosida blokcheynning barcha foydalanuvchilari kompyuterlar tarmog’ini shakllantiradi va ularning har birida ma’lumotlar bloklarining nushalari mavjud bo’ladi. Odatda bu barcha bloklarning to’liq nushalari bo’lib, biz o’zimizga lozim bo’lgan bloklarni saqlaymiz. Shuning hisobiga blokcheyn bloklaridagi ma’lumotlarga zarar yetkazish, buzish, qayta ishlash, o’chirish mumkin emas, sababi barcha kompyuterlardagi ma’lumotlarni o’chirish yoki o’zgartirish lozim. Blokcheyn kamida bitta foydalanuvchi mavjud tizimdan ixtiyoriy sondagi foydalanuvchi tizimlarigacha qo’llaniladi. Bunda har bir yangi foydalanuvchi bu tizimni kengaytiradi va bardoshlilikni oshiradi. Tizimdagi barcha foydalanuvchilar teng huquqli bo’lib, tizim tashkilotchilari, moderatorlar, kuzatuvchilar, adminlar tushunchalari bo’lmaydi. Tizimdagi har bir foydalanuvchi o’z bloklari va ma’lumotlariga ta’sir ko’rsata oladi. Blokcheyn bloklaridagi barcha ma’lumotlar ochiq va shifrlangan turda saqlanishi mumkin. Agarda blokdagi ma’lumotlar ochiq turda saqlanadigan bo’lsa, u holda ma’lumot mazmunini osongina o’qish va shu blokning barcha yozuvlarini ko’rish mumkin. Ma’lumotlarning oochiq holda saqlanishi asosan bu ma’lumotning mazmuni o’zgartirilmasligining oldini olish maqsadida amalga oshiriladi.Bunda har bir foydalanuvchi o’z bloklaridagi ma’lumotlarni ko’ra olishadi va ularni o’zgartirish huquqiga ham ega bo’ladi. Shunday qilib, blokcheyn bloklariga yozilgan ma’lumotlar osongina tekshirilgan holda haqiyqiyligi osongina tasdiqlanadi, bu tarmoqdagi vositachi abonentlar yordamidan foydalanmaslikka imkoniyat yaratadi. Albatta bu murakkab jarayon bo’lib, bloklar hesh funksiya deb ataluvchi protsedurada hisoblanadi. Shifrlash jarayoni kalitlar yordamida o’zgartirish amallar ketma- ketliklarini bajarish orqali amalga oshiriladi. Bunda asosan kriptografik kalitlar qo’llaniladi.Blokcheyn texnologiyasi ishinchli, xavfsizligi ta’minlangan, ma’lumotlarning konfedentsialligi va haqiyqiyligini oson va ishinchli tekshirish imkoniyatini beruvchi kriptografik kalitlar bilan amalga oshiriladi. Bunda kalit sifatida 256, 512 bit uzunlikdagi tub sonlar qo’llaniladi. Misol uchun,


yuqorida aytib o’tganimizdek, mazkur kalit hesh funksiya (SHA, SHA1, SHA2, SHA256, SHA512, MD3, MD4, MD5 h.k.) algortimlari orqali hisoblanadi. Kiruvchi boshlang’ich ma’lumotlarni heshlash natijasida yangi kalitlar hisoblanadi. Heshlash jarayoni shunday hususiyatga egaki, kiruvchi ma’lumotlarda kichik o’zgarishlar yuz bersa natija to’lig’i bilan o’zgaradi. Bu jarayon quyidagicha 1-jadvalda keltirilgan.