Blokcheyn texnologiyasining ishlash printsipi va qo’llanilishi raximberdiyev Quvonchbek Baxtiyorovich

5-rasm. 3000-5000 millisekund vaqt oralig’ida asosan Yevropa va Amerika qitaslari chegarasida ma’lumotlar tarqalishi amalga oshmoqda

6-rasm. 5000-7000 millisekundan vaqt oralig’ida Ausraliya qitasi chegarasida ma’lumotlar almashinuvi amalga oshmoqda

7-rasm. 8000-10000 millisekund vaqt oralig’ida Osiyo qitasi va butun dunyodagi taqsimlangan rezistor texnologiyalarida ma’lumotlarni tarqatish jarayonining bir bosqichi yakunlanadi.
Yuqoridagi jarayon Tokio Texnologiya Institutining Distributed Systems Group tomonidan ishlab chiqarilgan SimBlock blokcheyn tarmog'ining ochiq manbali simulyatori orqali amalga oshirildi. Bu borada 4-7 rasmlar orqali guvohi bo’ldikki, blokcheyn chegarasiz texnologiyasi, bu texnologiyaning joriy qilinishining asosiy vasifasidan biri tizimlarni transchegaraviy yovuz niyatli abonentlari hujumlaridan himoyalashdir. Blokcheyn texnologiyasi tizimlaridagi foydalanuvchilar ikkita guruxga bo’linadi.

1. 
   Tizimdagi yangi bloklarni hosil qiluvchi tizim foydalanuvchilar
   
2. 
   Tarmoqdagi umumiy bloklarni shakllantiruvchi maynerlar
   

Tizimdagi foydalanuvchilarning mayner va oddiy foydalanuvchi kabi bo’linishi asosan bloklarni shakllantirishda qo’llaniladi. Sababi, bloklarni shakllantirish jarayoni juda murakkab jarayon bo’lib ko’pgina resurslarni talab qiladi. Shuning uchun ham tizimdagi barcha foydalanuvchilar bloklarni shakllantirish imkoniyatiga ega emas. Misol tariqasida, Bitcoinni keltirishimiz mumkin bu kriptovalyuta kompaniyasi bloklarni shakllantiradi va ularni foydalanuvchilarga BTC kursi bo’yicha taqdim qiladi. Lekin bu kriptovalyuta shakllantiruvchi mayner tomonidan boshqarilmaydi. Bu jarayonni faqatgina foydalanuvchi boshqarishi mumkin. U ixtiyoriy vaqt momentida o’z blokini ya’ni Bitcoinni boshqa foydalanuvchiga sotishi va shu turdagi molyaviy amallarni bajarishi mumkin.bu jarayonni quyidagicha tushuntiramiz.
Blokcheyn zanjirlaridagi ixtiyoriy foydalanuvchi o’z bloklarida yozuvlarni yaratadi va bu yozuvlar bloklarga tarqata oladi, misol uchun, bloklarga «Tizimda X kalitga ega foydalanuvchiga 3 000 000 000 so’m miqdorda kredit ajratildi» yoki «Tizimda Y kalitga ega foydalanuvchining 5 000 000 000 so’m kredit qarzdorligi 100% miqdorda so’ndirildi» kabi muhim yozivlarni kiritish zarurli va yetarli. Bu misolda ko’rib turganimizdek bloklardagi bu yozuvlar ochiq lekin shifrlanagan. Bunda yozuvlar bank tomonidan shu haridor uchun ajratilgan blokga yoziladi va uni kalit mavjud bo’lgan haridorgina boshqara oladi. Bu blok kaliti bilish natijasida ochiq turdagi kredit summasini bilish mumkin, lekin kredit ajratilgan bank nomi, haridor haqidagi shaxsiy va molyaviy ma’lumotlarni bilish mumkin emas. Keltirilgan misol ancha oddiy ko’rinishi mumkin lekin bu juda murakkab jarayon bo’lib hisoblanadi. Jarayonda asosiy hisoblovchi bloklar va mayner bo’lib hisoblanadi. Tizim bir necha maynerlarga ega bo’lib, blokcheyn tizmidagi har blok alohida xavfsizlik tizimiga ega. Shundan, odatda ko’pchilik foydalanuvchilar yangi yozuvlarni maynerga yuboradi va mayner yozuvlarni qabul qilgach blokka yozadi. Ma’lumotlar blokka yozilgandan keyingina, ma’lumotning tekshirilganligi va haqiyqiyligiga ishonch hosil qilamiz va bu blokdagi ma’lumotlarga hech bir foydalanuvchi zarar yetkaza olmaydi. Blokcheyn texnologiyasi shu tarzda o’z ishini olib boradi[3].