Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Ish yuzasidan sheriklar va sado xodimlarini rag‘batlantirish usu- lini tanlash.
Sheriklari va о z savdo vakillarini rag batlantirish uchun kom­paniyalar har yili milliard dollarlab sarflaydilar (12.3-jadval). Bu vositalar potensial xaridorlami qidirib topishga, mijozlami ishontirish va taqdirlashga va savdo xodimlarini motivatsiyalash uchun mo ljallangan.
Qoidaga ко ra kompaniya ishdagi sheriklarini rag batlantirishning har bir usuli uchun alohida budjet tuzadi, bu rag batlantirish esa uzoq yillar davomida kamdan kam о zgaradi.
Savdoni (o tkazishni) rag batlantirish dasturlarini tuzish
Rag batlantirishning aniq usullarini tanlab olishda marketologlar quyidagilami hisobga olishlari lozim:

1. 
   rag batlantirish о lchami (kompaniya muvaffaqiyati uchun rag bat (stimul) ayrim minimal darajadan oshishi kerak);
   
2. 
   dasturda ishtirok etish shartlari (rag batlar hammaga yoki alohida shaxslar gumhiga berilishi mumkin);
   
3. 
   kompaniyaning davomiyligi (ayrim tadqiqotchilaming fikriga ко ra kompaniyani chorakda bir marta davomiyligi uch hafta yoki tovami sotib olinishining о rtacha sikli davomida rag batlantirish о tkazishi optimal hisoblanadi);
   
4. 
   rag batlantirishni tashuvchilami tarqatish usullari (chegirma bilan taklif qilingan kuponlar bevosita о ramga qo yilishi do konlar, pochta orqali yoki bevosita reklama mahsuloti bilan birga tarqatilishi mumkin);
   
5. 
   savdoni rag batlantirish bo yicha kompaniya tadbirlar о tkazish muddatlari;
   
6. 
   dastuming umumiy budjeti. Kompaniya umumiy konsepsiyasini tez- tez realizatsiya qilish uchun marketologlar bir necha usulni qo shib olib boradilar.
   

Dastlabki testlashtirish, rag batlantirish dasturi realizatsiyasi, nazorat qilish va baholash
Ко pchilik savdoni rag batlantirish dasturlari mavjud tajriba asosida ishlab chiqilsa ham dastlabki testlashtirish tanlab olingan usul maqsadlariga mos kelishiga, stimullar о lchami optimalligiga, aksiyani ко rsatish usuli samaraligiga ishonishga yordam beradi. Ayrim ta minotchilar rag batlantirishning turlicha usullarini iste molchining о zi bilan baholashni taklif qiladilar yoki tanlangan usulni haqiqiyligini cheklangan hududlarda tekshirib ко radilar. Marketing bo yicha menejerlar majburiyatlariga tayyorgarlik davrini va sotish davrini (tadbiming boshlanish paytidan kompaniya tayyorlangan tovaming taxminan 95 % ni realizatsiya qilgach, tugaguncha) qamrab oluvchi realizatsiya va rag batlantirish dasturining nazorati rejasini ishlab chiqish kiradi.
Har yili dunyoda qariyb 20 mingta xalqaro, milliy va mintaqaviy ко rgazmalar, yarmarkalar va salonlar о tkaziladi. Qizig i shundaki, 1798 yilda Parijda tashkil etilgan sanoat ко rgazmasi bunday tadbirlaming milliy iqtisodiyot uchun muhimligini alohida qayd etgan Napoleon Bonapart tomonidan ochilgan edi. Belgiyada birinchi ко rgazma 1814 yilda (Gent), Avstriyada 1825 yili (Vena), Ispaniyada 1846 yili (Madridda) bo lib о tgan edi. Germaniyada esa ilk sanoat ко rgazmalari Myunxenda (1818 yili), Drezdenda (1824 yili) va Berlinda (1843 yili) о tkazilgan.
Birinchi butun dunyo ко rgazmasi «Barcha xalqlar ulug bir ish insoniyatni takomillashtirish ustida ishlayversin», degan shior ostida 1831 yili Londonda bo lib о tgan edi. Ana shu ко rgazma о tkazish tashabbuskori Angliya qirolichasi Viktoriyaning umr yo ldoshi shahzoda Albert bo lgan. Buyuk Britaniyadan tashqari unda AQSh, Fransiya, Germaniya va boshqa mamlakatlar ishtirok etgan, 14 ming qatnashchi 17 mingta eksponatni taqdim etib tanishtirgan edi. Tashrif buyuruvchilar
awal faqatgina imtiyozli tabaqalar vakillari va qurbi yetadigan badavlat kishilar kiraverishda 1 funt to lab (bu esa oddiy ishchining bir haftalik ish haqidan 6 baravar ко p edi), jahonning 40 dan ziyod mamlakatlaridan kelgan eksponatlar bilan tanisha olar edilar: ulkan teleskoplar, mexanik to quv dastgohlari, gidravlik presslar va mexanik chalg ilar, rezina buyumlar va boshqalar tomoshaga qo yilgan edi. Birinchi kuni ко rgazmaga 25 ming odam tashrif buyurdi. Keyinchalik esa kirish to lovi 21 shillinggacha kamaytirildi va ко rgazmani oddiy odamlar ham bemalol tomosha qiladigan bo ldi. Ко rgazma ishlab turgan yarim yil davomida unga 6 million odam keldi. Birinchi butun dunyo ко rgazmasini о tkazish bo yicha Qirollik komissiyasi tomonidan mukofotlaming 3 ta darajasi belgilangan edi: faqatgina yangi ixtiroga yoki buyumning yangicha dizayni uchun beriladigan katta medal, ikkinchi darajali medal yuqori sifatli mahsulot uchun ко rgazmaga tashrif buyurganlar va komissiya a zolari e tibor qaratgan eksponat Faxriy yorliq bilan taqdirlangan edi. Mukofotlar jami 5081 ta bo lgan, inglizlarga 4038 tasi topshirilgan bo Isa, ajnabiylargal 145 tasi nasib etgan.
1855 yilda Parijda ikkinchi, 1862 yilda Londonda uchinchi butun dunyo ко rgazmasi о tkazildi. Jahon savdosida mahsulot sotish bozori uchun kurash keskinlashib ketishi XX asr boshlarida ко rgazma- yarmarka faoliyatining tamomila yangi turi namunalar jahon ко rgazmasi paydo bo lishiga olib keldi. 1900-yili Italiyaning Turinda avtomobillar tarmoq yarmarkasi tashkil etildi. Fransiyada 1904-yili Parij shahrida yarmarkasi ishlay boshladi. Namunalar xalqaro yarmarkasi Birinchi jahon urushi davrida va urushdan keyingi yillarda ayniqsa, keng tarqaldi. Xalqaro aloqalar izdan chiqishi, tashqi savdo va valuta cheklovlari joriy etilishi, to lov balanslari buzilishi sharoitida aynan xalqaro yarmarkalar jahon savdosini qayta tiklashga ко так berishning eng qulay shakli bo lib xizmat qildi. 1915-yilda Londonda namunalar xalqaro yarmarkasi ochildi, 1916-yilda Lionda tashkil etildi (u hozirgi vaqtda ham eng yirik hisoblanadi), 1918-yilda Bryusselda, 1920-yili Milanda, 1926-yili Salonikida, 1927-yilda esa Izmirda ochildi.
Ikkinchi jahon urushi aksariyat xalqaro yarmarkalar ishini to xtatib qo ydi. Savdo aloqalari izdan chiqdi, yarmarka inshootlari vayronaga aylandi. Urushdan keyin esa, aziyat chekkan Yevropa davlatlari iqtisodiyoti tiklanib borgani sayin xalqaro yarmarkalar faoliyati qayta tiklandi.

2. 
   Servis xizmatni tashkil etish
   

Tadbirkorlik va marketing faoliyatini axborotlashtirish bozor iqtisodiyotining muhim sharti bo lib, bu ikki yo nalishning samarali rivoji ко p jihatdan servis tadbirkorligiga bog liq. Servis sotilgan mahsulot raqobatbardoshligining muhim elementlaridan biri va raqobat bozorida tijorat omadining kalitidir.
Yakuniy iste molchilar bilan bevosita aloqada bo lgan servis xizmatlari marketing tadqiqotlarida, iste molchilarning ehtiyoj va talablarini о rganishda, xaridorlarining e tirozlariga sabab bo luvchi tovaming sust tomonlari va kamchiliklarini aniqlashda, yangi modellar va mahsulot turlarini takomillashtirishda axborotlaming qimmatli manbasi hisoblanadi.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda servis sohasining ulushiga 55 60 foiz yalpi milliy mahsulotning to g ri kelishi, xizmatlar iqtisodiyotining rivojlanib fan va ilmiy у о nalish sifatida shakllanganligining isboti bejiz emas. Xizmatlar qayerda va qaysi sohada bo lmasin raqobatdoshlik afzalligining manbayi bo lib hisoblanadi. Masalan, sanoatda (texnik xizmatlar, asbob uskunalami ta mirlash, ishchilami о qitish, malakasini oshirish, turli maslahatlar va h.k.), ana anaviy xizmat sohasi tarmoqlari (banklar, turizm, mehmonxonalar, restoran va maishiy xizmatlar, sog liqni saqlash, ta lim xizmatlari va h.k.) da. Marketing faoliyati bu sohalaming barchasini qamrab olib, о z funksiyalarini kengaytirib bormoqda. Iste molchini о rganish, bozomi о rganish, rejalashtirish, sotuvni tashkil etish, rag batlantirish, taqsimlash kanallarini tashkil etish va bevosita iste molchi va xaridorlar bilan munosabatlami shakllantirish ana shuday funksiyalardan hisoblanadi. Iste molchi bilan doimiy aloqalar, ulami nimani va qanday narxda xohlayotganini о rganish orqali doimiy mijozlami shakllantirish, ulami uzoq vaqt ichida о z tovar va xizmatlariga ishonch hosil qilgan mijozga aylantirish, firmaga yangi mijozlami jalb qilish va ishontirishga qaraganda ко p marta arzonga tushishi amalda tasdiqlangan.
Tadqiqotlar ко rsatishicha, mavjud mijozga takroriy sotuvlar tashkil etish va yangi mahsulotlami sotish yangi mijozni jalb qilishga qaraganda olti barobar arzonga tushar ekan. Lekin ко p yillik mijoz tovardan qoniqmasdan ketib qolsa, qaytadan uning e tiborini qozonish 25 barobar qimmatga tushar ekan.
О zaro ta sir funksiyasini boshqarish marketingning kommunikativ texnologiyasiga bo lgan qarashni kuchaytiradi. Marketinging Skandinaviya maktabi fikricha, marketing oldi-sotdi jarayonida ishtirok etuvchilaming barchasini manfaatlarini ко zlagan holda munosabatlami о matish mexanizmidir. О zaro ta sir marketingi kommunikatsiyaga alohida e tibor qaratadi. Samarali kommunikatsiya har qanday faoliyatda muhim omil hisoblanadi. Sanoat marketingi yaqin va uzoq muddatga mo ljallangan ishlab chiqarish va sotish jarayonida sotuvchilar, xaridorlar va iste molchilar bilan о zaro samarali aloqalami о matishi juda muhimdir.
О zaro ta sir marketingi marketingni boshqarishning yangi konsepsiyasi bo lib, 1980-yili shved olimlari tomonidan taklif etilgan. Uning asosiy g oyasi marketing obyekti bo lib, oldi-sotdi jarayonining barcha ishtirokchilari о rtasida munosabatlami о matishdan iborat. Iste molchi, xaridor (ulgurji va chakana xaridor, ular iste molchilar emas), hamkorlar, ta minotchilar, xizmat ко rsatuvchilar bilan mustahkam aloqalar strategik faoliyatning asosini tashkil etadi. Omma bilan aloqalar, individual iste molchini doimiy fikriga ega bo lish, so rovnomalar о tkazish orqali ulaming potensial talabi va ehtiyoj ini bilish о zaro ta sir marketingining maqsadidir. Strategik rejani ishlab chiqish va qaror qabul qilish tadqiqot izlanishlariga asoslanib amalga oshiriladi. Shu bilan birga qaror qabul qilishdagi javobgarlik firmaning barcha xodimlari zimmasiga yuklatiladi. О zaro ta sir marketingi kon- sepsiyasining vazifalarini bajarishda nafaqat marketolog, balki yuqori zveno menejerlari ham ishtirok etadilar. Uzoq muddatli о zaro manfaatli munosabatlar firmani mijozlar va xaridorlar bilan chambarchas bog laydi.
AQShlik olim K.Grenroos xizmat sohasi misolida о zaro ta sir marketingining afzalliklarini ко rsatib, xaridorlar bilan о zaro munosabatlaming hayotiylik sikli kategoriyasini taklif etdi. Birinchi bosqichda marketingni maqsadi-potensial iste molchilarda firmaga va uning xizmat turlariga qiziqish uyg otishdir. Ayni paytda iste molchi firma haqida axborotga ham ega bo lmasligi, bunday xizmat turlari borligini ham bilmasligi mumkin. Bunday sharoitda ana naviy marketing usullaridan foydalanamiz, ya ni reklama, sotuv ко rgazmalar, jamoa bilan (ommaviy) aloqalar, personal sotuvlar yaxshi samara beradi. Xaridor firma va uning xizmat turlari bilan tanishgandan so ng u о zaro munosabatlaming ikkinchi bosqichiga, ya ni xarid jarayoniga о tadi. Xizmatdan foydalanish, uni sotib olish о ziga xos xususiyatga ega. Xizmat turi moddiy yoki nomoddiy bo lishi mumkin. Atelye xizmati moddiy ко rinishga, ta lim xizmati bilim olish jarayoni nomoddiy ко rinishga ega. Shunday bo lishiga qaramay har qanday xizmat bozor iqtisodiyoti sharoitida pullikdir (ayrim davlat tassarufidagi korxonalar xizmati bundan mustasno.
Xarid jarayonini real jarayonga aylantirishdan oldin xaridor taklif etilayotgan xizmatning uning xohishiga, talabiga mos kelish- kelmasligini, narxi imkoniyatlariga to g ri kelishini qiyoslab, so ng sotib olish haqida qaror qabul qiladi.
Uchinchi bosqich iste mol bosqichi bo lib, bu bosqichda amalda xizmatning iste molchining talablariga mos kelish kelmasligini tahlil qilib, qay darajada qoniqish hosil qilganligi aniqlanadi. Firma xizmatidan to liq qoniqqan bo Isa, u yana takroran bu xizmatdan foydalanish uchun keladi va firmaning mijoziga aylanadi. Marketingni vazifasi iste molchi bilan uzviy aloqada bo lib, uning fikr mulohazasini о rganib, e tiborga olib firma faoliyatini mukammallashtirishdan iborat. Firma rahbarlarining diqqat-e tibori mijoz bilan firma xodimi о rtasidagi xizmat ко rsatish vaqtida muloqotning naqadar yuqori madaniyat va yuqori sifat darajasida bo lishiga qaratilgan bo lishi kerak.
Xizmat turini taklif etayotgan firma xizmat ко rsatish jarayonida mijozga nihoyatda e tiborli bo lishi, xizmat sifatiga e tibori va mahoratini qaratishi va xizmat haqi ко rsatilgan xizmatning naflilik darajasiga mos kelishiga alohida ahamiyat berishigina mijozni о ziga jalb qiladi. Mijoz bilan bevosita muloqotda bo lib xizmat ко rsatayotgan xodim xizmatlar bozorini yaxshi bilishi, raqobatchi firmalaming xizmat turlarini, narxlarini kuzatishi va shu omiilar tahlili asosida raqobat bardoshlik afzalliklarini shakllantirishi lozim.
Iste molchi bilan muloqotda qo pollik, xizmat sifatining pastligi, narxining balandligi kabi salbiy holatlar firma faoliyatiga putur yetkazadi, bir kelgan xaridor boshqa bu yerga kelmaydi. Shunday ekan, firmaning har bir xodimi firma kelajagi uchun harakat qilishi va Iste molchi sxoh shiorini doimo esda saqlashi lozim. Xizmat ко rsatish sifati darajasidan qoniqmagan mijoz albatta, firma rahbariga shikoyat bilan murojaat qiladi, bu esa noxush muammolaming kelib chiqishiga sabab bo ladi. Xizmat ко rsatish davrida о zaro munosabat- lami yuqori darajada boshqarish va firma imijini ко tarish nafaqat marketologning, balki har bir xodimning burchidir. Bu vazifalami to g ri bajarish xaridoming mijozga aylanishiga olib keladi.
Umumlashtirib shuni aytish lozimki, an anaviy marketing usullari ко proq bozomi, xaridor talablarini о rganishga qaratilgan bo Isa, о zaro ta sir marketingi obyekti bo lib iste mol jarayonidagi muloqotlar hisob­lanadi. Agar samarali о zaro ta sir marketingi olib borilmasa, yuqori sifat haqidagi reklama о zini oqlamasa, firma obro si tushishiga sabab bo ladi. Firmalami о zaro ta sir marketing konsepsiyasini muntazam ravishda qo llashga undovchi sabablar quyidagilardir:

• 
  Texnologiyalaming о zgarishi.
  
• 
  Xaridorlar talablarining kuchayishi.
  
• 
  Raqobatchilar soni va ular salohiyatini kuchayib borishi.
  
• 
  Axborotlar makonining globallashuvi.
  

Bu sabablar firmani о z faoliyatiga keng qamrovli yondashishiga, mavjud taklif strukturasini ко rib chiqib, uni iste molchi nuqtayi nazaridan о zgartirishlar kiritishga va ко proq yangiliklar kiritish orqali xizmat bozorida raqobatdosh bo lish uchun harakat qilishga yo naltiradi.
Firmalar bozordagi о z mavqeyi va bozorda egallagan ulushiga qarab marketingning istalgan mos keluvchi konsepsiyasini qo llashi mumkin. Ulaming har biri faqat yuqori samara olishga, iste molchini о z mijoziga aylantirishga va raqobatda afzallikni qo lga kiritishga olib keladi.
Zamonaviy marketing ishlab chiqamvchi (vositachi) chiqargan mahsulotni butun ekspluatatsiya qilish davomida sifatli texnik xizmat ко rsatishi, servisni ta minlab, uning ish qobiliyati saqlanishi bo yicha javobgarlikni о z zimmasiga oladi.
Servis bu mashinalar, uskunalar va uzoq vaqt foydalaniladigan boshqa tovarlaming sotilishi va ekspluatatsiyasi bilan bog liq, ulami doimiy ravishda yuqori samarali ishga tayyorligini ta minlovchi xizmatlar kompleksi.
Servisga talab tovarga talabdan tug iladi, yaxshi servis esa xizmat ко rsatilayotgan mahsulotga talabni kengaytiradi. Tovaming yuqori darajadagi raqobatbardoshliligi sezilarli darajada yuqori sifatli servis bilan belgilanadi va shuning uchun firmalar bu о ta chigal ishga vaqtinchalik, deb qaramaydilar, aksincha, uni ta minlash uchun pul va mablag ni ayamaydilar. Oqilona tashkil etilgan servis daromadning muhim manbayi bo lib qolishi mumkin: Amerika ma lumotlariga qaraganda unga qo yilgan har bir dollar xizmat ко rsatish texnikalariga qo yilganlarga nisbatan ikki marta ко p foyda keltiradi.
Servis sotishdan oldin va sotishdan keyin, kafolatli va kafolatlidan keyin kabi turlarga bo linadi.
Sotishdan oldingi servisda ishlab chiqaruvchi firma potensial xaridorlaming taklif qilinayotgan tovarga har tomonlama talablarini о rganib chiqadi. Texnik xizmat ко rsatish bo limining xodimi loyiha konstruktorlik ishlarida, sinovlar va ulami baholashda, ekspluatatsion va texnik hujjatlashtirishni tayyorlashda ishtirok etadi. Tovar sotiladigan joyga yetib kelgandan keyin servis xizmati ishchilari transportirovka vaqtida yuzaga kelgan nuqsonlami bartaraf etadi, uskunalami montaj qiladi. Savdo tarmoqlari ishchilari bilan birga servis xizmati xodimlari ham mashinani ishda namoyish qilishda ishtirok etishlari mumkin.
Sotuvdan keyingi servis sof rasmiy belgilariga ко ra kafolatli va kafolatlidan keyinga bo linadi: ко zda tutilgan servis ro yxatidagi ishlar tekinga yoki to lov bilan bajariladi. Belgilar shuning uchun rasmiyki, ishlar ehtiyot qismlar va materiallar qiymati kafolat davrida sotilgan narx ichiga yoki boshqa (kafolatlangandan keyin) xizmatlarga kiradi. Umumiy qoidaga ко ra sotilgandan keyingi servis tovaming о zi sotilgandagiga nisbatan ко proq foyda berishga majbur.
Kafolat davrida ishlab chiqaruvchi firma texnikaning uzoq, to xtovsiz ishiga bog liq hamma ishlami о z zimmasiga olishga harakat qiladi. Ishlab chiqamvchi firma sotib oluvchining xodimini (oddiy maishiy-texnika holatidan sotib oluvchining о zini) to g ri foydalanish qoidalari va usullariga о rgatadi, ekspluatatsiyasining to g riligini nazorat qiladi. Servis xizmati ishchilari sotilgan texnikani maxsus nazorat qiladilar va barcha zamr profilaktik ishlami bajaradilar, eskirgan qismlami almashtiradilar.
Kafolatdan keyingi servis shartnoma asosida to lov bilan amalga oshiriladi. Bu davrda (tovaming ekspluatatsiyasi tugaguncha) sotuvchi firma profilaktik ко rik va kapital ta mimi о tkazadi, ehtiyot qismlar bilan ta minlaydi, texnikadan samarali foydalanish bo yicha maslahatlar beradi, nuqsonli detallar va tarmoqlami yangisiga almashtiradi.
Kafolatdan keyingi xizmat ко rsatishning vazifasi uskunalaming ishlamay, turib qolishlarini qisqartirish, ekspluatatsiyaning xavfsizligini oshirish. Oxir oqibatda bunday ishlar sotuvchiga ham, xaridorga ham foydali bo ladi.
Marketing falsafasi nuqtayi nazaridan kafolatdan keyingi xizmat ко rsatish bir tomondan, korxonaning raqobatbardoshligining eng muhim ко rsatkichlaridan biri, boshqa tomondan esa eng foydali biznes.
mashina-texnik buyumlar to liq
amortizatsiyaga qadar iste molchida salbiy hissiyotlar keltirib chiqar-
masligi, unga moliyaviy zarar,
manfaatdor bo lish holatlari kelib ohiqmasligiga qiziqishi zarur. Aks holda kompaniya raqobat bozorida о z obro sini yo qotadi, yakuniy foydalanuvchini qoniqtira olmagrn mahsulotlarini qayta sotish istiqboliga ega bo lmaydi. Aynan shuning uchun ко plab g arb firmalari iste molchilar talablarini hamisha hisobga oladilar va hatto bunga iste molchi aybdor bo Isa ham sotilgan mahsulotning buzilgan (singan) joylarini о z hisoblaridan tuzataclilar. Firmaning obro si bunday ta mirlarga to lovdan ancha yuqori turadi.
Texnik xizmat ко rsatishning yuqori sifatini ta minlash uchun firmalar tomonidan maxsus standartlar yoki band bo lgan xodimni muntazam о qitish va mashg ulotlar о tkazilishini ко zda tutuvchi standart yoki xizmat ко rsatish qoidalarini ishlab chiqadi, butun servis tarmog i bo yicha xizmat ко rsatishning bir xil darajasini ta minlaydi va bajarilishi so zsiz hisoblanadi.
Texnik xizmat ко rsatishga talablar yildan yilga ortib bormoqda: agar bir necha yil awal jahonning har qanday mamlakatiga ehtiyot qismlar yetkazib berish muddati buyurtma berilgan vaqtdan 3-5 sutka deb hisoblanilgan bo Isa, hozir 24 soatni tashkil etadi.Tovami ishlab chiqarishdan olingandan keyin ehtiyot qismlar, detallar va tarmoqlar ishlab chiqarish muddatlari ham uzaytirilmoqda va keyingi yillarda mashinalar va uskunalar bo yicha taxminan 8-10 yilni tashkil etadi.
Kafolatlangan servisdan keyin yuqori tijorat samaradorligi alohida dalillar talab qilmaydi: muntazam asc sda ehtiyot qismlar yetkazib berish hamisha daromadli ish bo lgan, ta mirlash qayta tiklash ishlari va murakkab uskunalarni modemizatsiy ilash esa alohida yuqori daromadli bo lgan. Markazlar, stansiyalar tannoqlari, texnik xizmat ко rsatish punktlari qanchalik yuqori rivojlangan bo Isa, korxonaning raqobat muhitida yashab ketishi va hatto arzonroq narxlarda va tariflarda servis
xizmat ко rsatib ham foyda olish imk

3. 
   Kommunikatsiya siyosatining mohiyati, mazmuni va maqsadlari
   

Marketing kommunikatsiyasi - firmadan turli ommaga, mijozlar, xaridorlar, sotuvchilar, yetkazib beruvchilar, aksionerlar, boshqaruv organlari hamda firmaning о z xodimlariga mo ljallangan signallar majmuasidir. Reklama, shaxsiy savdo, savdoni rag'batlantirish va jamoat bilan aloqalar kabi asosiy vositalar kommunikatsiya majmuasi hisoblanadi.
Kommunikatsiya raqobat kurashida muvaffaqiyat omili bo lib hisoblanadi. Korxona о z firmasining yaxshi imijini yaratish uchun ко plab kommunikativ jarayonlar bilan о zaro kelishishga majbur. Korxona tovar bilan raqobatlashib kommunikativ raqobatga chuqurroq, ya ni bozomi muhimroq maqsadli segmenti va xaridorlari e tiboriga erishishga kurashib jalb etiladi.
Keyingi kommunikativ siyosatda strategik va taktik choralami ichiga oluvchi faqat kompleks yondashish imkoniyati qo yiladi. Buning uchun korxonadan tadbirkorlikning integratsiyalangan kommunikativ konsepsiyasini yaratish va rivojlantirish talab qilinadi.
Integratsiyalangan kommunikativ jarayonning xususiyati bo lib kommunikatsiya vositasi va jarayoni, tashuvchilari, shakllarining turli- tumanligi hisoblanadi.