"boburnoma" asaridagi tilga oid ilmiy-badiiy topilmalar

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
817 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
afzalliklarga ega edi.Bu,birinchidan,Boburning yetuk tilshunos olim sifatida nafaqat 
so’ga,balki har bir tovushga jiddiy e’tibor berib,unga ilmiy nuqtai nazardan 
yondashganligini ko’rsatadi. Ikkinchidan,o’zbek tili imlosining hozirgi ahvoliga 
nazar tashlaydigan bo’lsak,masalaning mohiyati yanada chuqurroq ochiladi. Chunki 
o’zbek tili imlosi turkiy tillar ichida eng g’aribi.Tildagi nutq tovushlarini to’liq 
ifodalay oimaydi. 
Bobur o’zining ―Boburnoma‖ sida ayrim tovushlarning qo’llanilishi va
hatto ularda uchraydidan ba’zi jarayonlarni izohlash bilan ham tovushlar
tadqiqotchisi ekanligini namoyish etadi.Bu ayni payda bizga o’sha so’zning, hatto
ba’zi urg’ularning tarixini belgilash uchun ham qimmatli man’ba bo’lib xizmat
qiladi. 
Masalan, u “min” va “sin” ning almashinib qo’llanilishini “Kashmir”
nomini izohlash jarayonida juda chiroyli ifodalaydi: “… bu tog’ elini kasderlar 
… Hindiston eli “min” ni “sin” talaffuz qilur. Chun bu tog’da mu’tabar
shahr Kashmir … Bu jihatdin bo’la olurkim, Kashmir deyesh bo’lg’aylar”.
(B.342-b) 
Ko’rinadiki, kas aslida kam bo’lib chiqadi va Kashmir shu tog’dagi qabila
nomi bilan bog’liq. Zahiriddin Muhammad Bobur izohlagan bu fonetik jarayon 
haqidagi fikr yana shu bilan ahamiyatliki, u turkiy tillarga o’zining ilmiy 
xulosasini to’liq topdi.Bu tovushlarning har ikkalasi ham til
oldi,jarangsiz,sirg’aluvchi. 
XULOSA 
Ma’lumki,Bobur bir necha tilni yaxshi bilgan. Shuning uchun bir tildan 
ikkinchi tilga o’tgan so’zning shu tilde ifodalagan ma’nosi,hatto o’sha o’tish 
davri da unda yuz bergan fonetik jarayonlarni ham izohlashga harakat qiladi.
Jumladan, mug’ul tilida o’zlashgan ―olacha‖so’ziga olimning bergan izohishu fikrga
to’liq dalil bo’la oladi: “Olachaning vajhi tasmiyasi muni derlarkim,qashshoq va
mug’ul tili bila o’ldirguchini “olacha” derlar,qashshoqni necha qatla bosib, 
qalin kishisin qirg’oni uchun Olachi de-de hasrati is’temol bila Olacha
bo’libtur”(B.68-69 b.) 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: (REFERENCES) 
1. V.Zohidov. Bobirning faoliyati va ilmiy-adabiy merosi haqida. Kitobda: Bobir. 
Bobirnoma. -T.:1960;
2. Azimdjanova S. Indiyskiy divan Babura. T.: Fan, 1966.
3. X.Nazarova."Boburnoma" tilining sintaktik qurilishi. Dokt. diss. — T.: 1980;
4. Stebleva I.V. Semantika gazeley Babura. — M.: 1983.
5. H.Qudratullaev. Boburning adabiy-estetik qarashlari. -T.: Fan, 1983;
6. S.Hasanov. Boburning „Risolayi aruz― asari. -T.:1986;
7. Xayriddin Sulton. Boburiynoma. -T.:1996;
8. 
Gʻaybulloh as-Salom, N.Otajon. Jahongashta „Boburnoma―. — T.:1996;