"boburnoma" asaridagi tilga oid ilmiy-badiiy topilmalar

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
815 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
―Boburnoma‖ asari Boburni faqatgina turkiy tilni emas fors tilini ham xuddi 
shunday mukammal bilishini ko’rsatib beradi. Va o’sha davrda tillarning qanchalik 
kantaktda bo’lganini o’z tilida ko’rsatadi. 
―Boburnoma‖ da o’zbek tilidagi maqollar bilan bir qatorda fors tilidagi 
maqollar ham ishlatilgan. Bu narsa Boburning fors-tojik klassik adabiyotinigina 
emas, balki folklorni,xalq tilini ham yaqin bilganida darak beradi. 
Masalan: Uzram battar oz gunoh (Uzri gunohidan yomonroq), Deh kunjovu 
daraxton kujo (Qishloq qaydayu daraxtlar qayda),G’ofil az injo randa va az onjo
manda (G’ofil bu yerdan quvulgan, u yerdan ajralgan),Marbo yoron sur ast
(Do’stlar bilan birga bo’lgan o’lish to’ydir), Dah darvish dar yak gileme
buxsoband va du podshoh dar iqleme nag’unjand (O’n darvish bir gilamga
sig’ib yotarlar, ikki podsho bir iqlimga sig’maydi) va h.k. 
Bobur mazkur maqollarni o’rnida qo’llaydi, ularni kitobxon voqealarni 
yana ham aniqroq tasavvur qilishni, bayonning ta’sir kuchini oshirish uchun
ishlatadi.Masalan, keltirilgan oxirgi maqol Shayx Sa’diyning ―Guliston‖idan 
olingan bo’lib, Bobur uni Xusayn Bayqaro vafotidan keyin ikkita o’g’li barobar 
taxtga o’tirgani munosabati bilan ishlatadi: 
―…Sulton Xusayn Mirzoni Qirimga keltirib,podshohona rasm va oyin bila 
bardosht qilib, madrasasida dafn qildilar. Bu fursatda Zununbek ham hozir bo’ldi.
Muhammad Burunduqbek va Zununbek va yana sulton Xusayn Mirzodin qolg’on
va bu Mirzolar bila bo’lg’on beklar yiqilib, ittifoq qilib,Badi’zamon Mirzo 
eshigida sohibixtiyor Zununbek, Muzaffar Xusayn Mirzo eshigida sohibixtiyor 
Muxammad Burunduqbek.Badi’zamon Mirzo tarofiddin Yusuf Ali ko’kaldosh.Bu
g’arb amri edi,hargiz podshohliqta shirkat eshitig’an emas. SHayx Sa’diy 
so’zining mazmunining xilofi voqi bo’ldi: 
Neukkim, “Guliston”da kelturubtur: 
 “Dah darvish dar yak gileme buxsoband va du podshoh dar iqlime
nag’unjand”. 
―Boburnoma‖ da forcha she’r, maqol-matallarning tarjimasiz ishlatilishini 
ikkita narsadan darak beradi:avvalo yuqorida aytilganidek, Boburning fors-tojik 
adabiyoti, folklori, tilini yaxshi bilishini ko’rsata,ikkinchidan,o’sha davrda fors tili 
keng tarqalganini va turkiygo’y aholi uni bemalol tushungan. 
Aniqlanishicha ,Boburning barcha asarlari leksikasidagi forscha so’zlar 
salmog’i 16,08 foizni tashkil etadi. 
Yana bir holat ko’zga tashlanadi. ―Boburnoma‖ da forscha so’zlarga asosan 2 
xil turkiycha suffiks qo’shilgan. Va bu hodisa tillarni kontakda ekanini yana bir
marta ko’rsatib beradi: Bular,-ilk (-liq,-liq,luq) va -siz. 
―Boburnoma‖ da Alisher Navoiy,Abdurahmon Jomiy,Shayxim Suxaymiy, 
Xusayn Ali Tufaymiy, Osafiy, Binoiy, Sayfiy Buxoriy, Ohiy, Muhammad Solih

---