Bog’lovchi moddalar reja: Kirish Bog‘lovchimoddalar laboratoriyasida texnika xavfsizligi Anorganik (mineral) bog'lovchi

Bog’lovchi moddalar
REJA:
1.Kirish
2.Bog‘lovchimoddalar laboratoriyasida texnika xavfsizligi
3. Anorganik (mineral) bog'lovchi
materiallar 

Bog‘lovchi moddalar qurilishda etakchi o‘rinni egallaydi. Qurilish texnikasining rivoji yanada yaxshiroq bog‘lovchi moddalarni izlab topishni talab etib keldi. YAngi, nisbatan ancha takomillashgan bog‘lovchi moddalarning paydo bo‘lishi esa, o‘z navbatida, qurilish texnikasining taraqqiyotiga yordam berdi. CHunonchi, gidrotexnika inshootlarini qurish zaruriyati suvga chidamli bog‘lovchilarni izlab topishni talab etsa, yuksak mexanik xossalarga ega bo‘lgan bog‘lovchi modda – portlandsementning ixtiro etilishi temir-beton konstruksiyalarning tez rivojlanishini ta’minladi. Zavodlarda tayyorlangan beton va temir-beton elementlardan keng foydalangan holda avj oldirilayotgan industrial 7 qurilish portlandsementning yangi – «tez qotuvchi» turini ishlab chikarish zaruriyatini tug‘dirdi. Hozirgi bog‘lovchi moddalar turi nihoyatda xilma-xildir. Biroq qaysidir bog‘lovchi moddalar birinchi marta ishlatilgan va ularni ishlatish vaqtida hozirgi zamon texnologiyasiga asos solingan edi. Ilk bor ishlatilgan bog‘lovchilar kanday moddalar bo‘lganini bilib olish uchun arxeologik va tarixiy xarakterdagi materiallardan tashqari mineral bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarish texnologiyasining o‘zi bilan xam yaxshi tanish bo‘lish kerak. An’anaviy qurilish materiallarini ilmiy asosda sifatli ishlab chiqarish, ularni yaratish texnologiyalarini zamon talablariga moslash, arzon, tejamkor, sifatli materiallar va texnologiyalar ishlab chiqish, korxonalarda yig‘ilib kelinayotgan chiqindilardan yangidan-yangi va puxta materiallar olish, ularning tejamkor texnologiyalarini yaratish, binolar va inshootlarni ta’mirlash, rekonstruksiya qilish usullarini mukammallashtirish, hamda bu jarayonda materiallardan samarali foydalanish kabi vazifalar muhim masalalari safidan o‘rin egallaydi. Jumladan, qurilish sohasining asosiy materiallari bog‘lovchi moddalar sanalib, ularni bugungi kundagi o‘rni beqiyos. Ushbu tayyorlangan o‘quv qo‘llanma bugungi kun quruvchilariga amaliy yordam ko‘rsata oladigan qo‘llanma sanaladi. Bog‘lovchi moddalarni sinab ko‘rish, yuqori mustahkamlikka ega bo‘lganlari xaridorgir bo‘lishi, buning uchun laboratoriya ishlari to‘liq va sifatli bajarilishi uchun laboratoriya jihozlari, metodik qo‘llanma bilan yaxshi jihozlangan va ta’minlangan bo‘lishi kerak. Aks holda bajarilgan ishlar sifatsiz, to‘liqmas olingan natijalar noaniq chiqishiga sababchi bo‘ladiBog‘lovchi moddalar laboratoriyasida texnika xavfsizligi Laboratoriyada ishlaydigan har bir xodim va talabalar III-4-86 “Qurilish meyorlari va qoidalari”dagi texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilishlari shart. Bundan tashqari har bir laboratoriya uchun o‘quv yurtining maxsus buyrug‘iga asosan texnika xavfsizligi bo‘yicha qo‘llanmalar tayyorlanib, har bir xodim va talabalar shu qo‘llanma bo‘yicha texnika xavfsizligi bo‘yicha saboq olishlari va saboq olganligi haqida laboratoriyadagi texnika xavfsizligi daftariga o‘zlarining imzolarini qo‘yishlari shart. Laboratoriyadagi hamma jihozlarga ishlashi bo‘yicha texnika xavfsizligi talablariga javob berishini laboratoriya xodimlari ta’minlashi kerak. Laboratoriyadagi jihozlar quyidagi texnika xavfsizligining talabalariga javob berishlari kerak: laboratoriyada ishlash vaqtida xodim va talabalar elektr tokidan, mexanik kuchdan, yuqori haroratdagi issiqlikdan va sovuqdan, yuqori bosimdan, yonuvchi materiallardan va kimyoviy moddalardan foydalanishdagi texnika xavfsizligi bilan tanish bo‘lishlari bilan birga quyidagi qoidalarga rioya qilishlari shart: - Mashina va mexanizmlarning aylanuvchi qismi muhofaza qilingan bo‘lishi; - YUqori kuchlanishdagi elektr tarmoqlari (220, 380 volt) yaxshi, nuqsoni bo‘lmagan elektr o‘tkazish simlari bilan jihozlanib, ochiq simlar bo‘lmasligi; - YUqori bosim bilan ishlaydigan jihozlar bosimni tartibga solib turuvchi qurilmalar, relelar bilan jihozlangan bo‘lishi; - YUqori haroratda ishlaydigan pech va quritish qurilmasiga sinaluvchi materiallari solish va olish uchun maxsus qisqichlar bo‘lishi; - Tez yonuvchi moddalar (benzin, benzol, kerosin va hk.) sovuq joylarda saqlanishi; - Isitish qurilmalari o‘tga chidamli materiallarda turishi ; 10 - Ichki alanga bilan ishlaydigan jihozlar muhofaza qilingan bo‘lishi ta’minlanishi; - Elektr tokida ishlaydigan hamma jihozlar erga ulangan bo‘lishi; - O‘t o‘chirish uchun qum va gazli o‘t o‘chirgichlar, tez yordam aptekasi bilan ta’minlangan bo‘lishi; - Bog‘lovchilarning xossalarini o‘rganishda sement, ohak va gips loyining qoldig‘ini chiqindi suv tarmog‘iga (kanalizatsiyaga) to‘kmaslik kerak, buning uchun laboratoriyadagi maxsus idishdan foydalanilsin; - Ochiq alangada faqat sopol, metall va kvarsdan tayyorlangan idishdan foydalanilsin; - O‘tga chidamli shisha idishda moddalarni qizdirish uchun qumli idishdan, asbest matadan yoki suv bug‘idan foydalanilsin; - Pech va quritish qurilmasidan narsalarni olish va quyishda maxsus qisqichlardan foydalanishni bilish; - Kimyoviy moddalardan foydalanishning tartibini bilish; - Har qanday jarohat olgan odamga birinchi yordam ko‘rsata olishni bilish; - Agar alanga chiqib yong‘in bo‘lsa, uni qanday o‘chirish qoidalarini va o‘t o‘chirish asboblaridan foydalanishni bilish kerak; - Laboratoriya ishlari tugagandan keyin ishlatiladigan hamma elektr asboblarini, gazni, suvni o‘chirib laboratoriya xonasining kalitini bino qorovulida qoldirish kerak; - Agarda uzoq muddatga ishlaydigan jihozlar bo‘lsa nazoratchilar qoldirish kerak; - Laboratoriyada ishlaydigan har bir xodim yoki talaba yuqorida keltirilgan talab va qoidalarga rioya qilishga majburdirlar. Bog'lovchi materialni suv bilan qorishtirganda qattiq holatga o'tgunga qadar 
ketgan vaqt uning tishlashish davri deb ataladi. Qorishmada suv qanchalik ko'p 
bo'lsa, uning tishlashishi shuncha sekin bo`ladi. Shuning uchun normal qorishma 
tayyorlashda awalo suv miqdorini aniqlab olish kerak. Har bir bog'lovchi uchun 
suv miqdori uning og'irligiga nisbatan foiz hisobida standartlarda belgilangan 
me`yor bo'yicha aniqlanadi. 
Bog'lovchi material suv bilan qorishtirilganda fizik-kimyoviy jarayonlar 
natijasida quyuqlasha boshlaydi, uning qo'zg'aluvchanligi kamayadi. Buni 
bog'lovchi modda tishlashishning boshlanish davri, qo'zg'aluvchanligi butunlay 
yo'qolgandan keyin esa oxirgi davri (qotish) deb ataladi. Tishlashish davriga qarab 
bog'lovchilar quyidagi uch guruhga bo`linadi: Barcha bog'lovchilar tishlashish va qotish jarayonida o'zidan issiqlik 
chiqaradi. Bog'lovchining tishlashish davri va qotish jarayoni tez bo'lsa, uning 
issiqlik chiqarishi ham ortadi. 
Bog'lovchilarning o'zidan issiqlik chiqarish xususiyati, ayniqsa, sovuqda 
beton va boshqa qorishmalar tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Ammo juda yirik 
yaxlit beton inshootlar qurishda, masalan, gidrotexnik qurilishlarda betonning ichki 
qismidagi issiqlik tashqi qismidagiga nisbatan ortib (ayrim hollarda 100°C gacha 
yetadi) harorat farqi ko'payadi. Natijada betonning notekis sovishi boshlanadi, bu 
esa beton tanasida darzlar hosil bo'lishiga olib keladi. Shuning uchun, gidrotexnik 
qurilishlarda o'zidan kam issiqlik chiqaruvchi maxsus sementlar ishlatiladi. Shlangi bog'lovchilar guruhiga tsement, alumina tsement, pozzolan tsementlar, cürufli tsementlar, to'ldirilgan tsementlar, kengaytiruvchi tsementlar, gidravlik ohak, rim tsement kiradi. Bu bog'lovchilarning bir qancha navlari ma'lum. Shunday qilib, tarkibiga qarab tsementlar ajralib turadi: oddiy, alit, belit, alumoferrit, ferrit, magnezian. Maxsus xususiyatlarga ko'ra, bunday turdagi sementlar tez qotib turuvchi, ayniqsa tez qotadigan, plastifikatsiyalangan, hidrofob, sulfatga chidamli, o'rtacha ekzotermik, oq va rangli, tiqinli, asbest-sementli mahsulotlar uchun yo'l, magneziya bilan ajralib turadi. Alumina-tsementning navlari anhidrit-alumina va gips-alumina-sementlardir. Bog'lovchilarning organik guruhiga qo'yiladigan asosiy talablar qattiq sirt bilan o'zaro ta'sirlashganda etarli darajada yopishqoqlik darajasiga ega bo'lishdir, bu esa suv o'tkazmaydigan plyonka hosil bo'lishi bilan yuqori namlash va o'ralish xususiyatlarini namoyon qilish imkonini beradi. Yana bir talab - bu fazilatlarni uzoq vaqt saqlab qolish qobiliyati.
Bu bog'ichlar yo'llar va shahar ko'chalarini qurishda o'z foydasini topdi, ular aerodromlar va avtomagistrallarni yopadi, podvallar va ishlab chiqarish binolarida yo'laklar va pollarni tartibga soladi. Bog'lovchilar sifatini tekshirish (shuningdek ishlab chiqarish) ko'plab standartlarga muvofiq amalga oshiriladi. Mavjud guruhlarning har biri uchun suv aralashgan paytdan boshlab hisoblashning boshlanishi va tugashining standart vaqtini belgilaydigan cheklovlar ishlab chiqilgan. Mineral bog'lovchilar tosh va gipsli ohak sifatida ishlatiladi. Sun'iy toshning tuzilishining mumkin bo'lgan shartlariga qarab, ularda havo chiqariladi (havo ohak, gips, magnezian bog'lovchilar - sun'iy toshning paydo bo'lishi quruq muhitda sodir bo'ladi) va gidravlika - ular ancha murakkab tarkibi bo'yicha sun'iy tosh ham quruq, ham nam muhitda hosil bo'ladi va saqlanadi (gidravlik ohak va tsementlar: Portlend tsement, cüruf Portlend tsement, maxsus tsementlar).