Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик
Download 7.66 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.2. Og`iz bo`shlig`i suyuqligi (so`lak)
|
Milk osti tish toshlari. Milk osti tish toshlari milk marginal sohasi
ostida joylashgan bo`ladi va ularni oddiy ko`zda ko`ra olmaymiz. Aniqlashning asosiy usuli zondlash. Aniqlangan tish milk osti toshlari odatda qattiq, to`k jigarrang yoki qoramtir-yashil tusda bo`ladi. Milk osti toshi tish bo`yin qismini o`rab olishga harakat qiladi va notekis sath hosil qilib tishlarga qattiq yopishgan bo`ladi. Kimyoviy va struktura tuzilishi jihatidan milk osti toshlari milk usti toshlariga juda ham o`xshashdir. Bular asosan milk suyuqligidan hosil bo`ladi. Struktura tuzilishiga ko`ra tish toshlari-bu minerallashib ohaklashgan tish usti yumshoq karashidir. Tish usti yumshoq karashi (blyashka) o`zida so`lakka nisbatan 20 marta ortiqrok kaltsiyni 327 adsorbsiya qilishi mumkin. Tish toshlari tez-tez hosil bo`lib turuvchi kishilarda tish usti karashlarida 3 hissa ko`proq fosfor bo`lishi aniqlangan. Bu esa tish toshlarining u yoki bu miqdorda hosil bo`lishida fosfor elementining o`rni borligini ko`rsatadi. Tish usti yumshoq karashlarining minerallashib ohaklashishi va toshga aylanish jarayoni asosida kaltsiy ionlarining proteinpolisaxarid kompleksi bilan birikishi oqibatida fosfat kaltsiy kristallarining blyashka ustiga cho`kib, mikroorganizmlariga to`yinishi va massasining oshishi yotadi. Tish usti toshlarini hosil bo`lishida ovqatning qattiq yumshoqligi ham muhim o`rin tutadi. Qattik ovqatlar chaynash tish toshlarini hosil bo`lishiga to`sqinlik qiladi. Yumshoq ovqat iste’moli uning hosil bo`lishini tezlashtiradi. 1.2. Og`iz bo`shlig`i suyuqligi (so`lak) Og`iz bo`shlig`ida va uning atrofida anatomik jihatdan mustaqil a’zo bo`lib hisoblanadigan ekzokrin so`lak bezlari joylashgan bo`lib, ular og`iz bo`shlig`iga so`lak suyuqligini ishlab chiqaradi. Bu bezlardan eng yiriklari: quloq oldi bezlari, jag` osti bezlari, til osti bezi hisoblananadi. Bundan tashqari son-sanoqsiz mayda bezchalar og`iz bo`shlig`i shilliq pardasining barcha sohalarida sochilgan holda joylashgandir. Mazkur bezlar ishlab chiqqan suyuqlik sekreti-so`lak deb ataladi. So`lak og`iz bo`shlig`iga ajralib chiqqandan so`ng unda mavjud bo`lgan erkin chiqindilar bilan aralashib, aralashgan so`lak yoki og`iz bo`shlig`i suyuqligi» nomini oladi. Yuqorida ko`rsatilgan tartibda hosil bo`lgan aralashgan so`lak og`iz bo`shlig`i a’zolari: tishlar va og`iz shilliq pardasining fiziologik me’yordagi faoliyatini ta’minlaydi. Og`iz bo`shlig`i suyuqligining tarkibida so`lak bezlari sekretidan. tashqari epetiliy hujayralari, leykotsitlar, mikroorganizmlar, ovqat qoldiqlari mavjud bo`ladi. Og`iz bo`shlig`i suyuqligining tarkibi va hususiyatlari ko`pchilik hollarda so`lak bezlarining to`laqonli faoliyatini organizmning umumiy ahvoli so`lak ajralish tezligi, ovqat qoldiqlarining tarkibi va og`iz bo`shlig`ining gigiyenik holatlariga bog`liqdir. 328 Odatda bir kecha kunduz mobaynida 500 ml ga yaqin so`lak ajraladi. Bundan taxminan 200 ml ovqatlanish paytida, kolgan qismi esa nisbiy tinchlik vaqtida ajralib chikadi. Yosh o`tishi bilan so`lak ajrayshi susayadi, bu esa og`iz bo`shlig`ida joylashgan to`qimalarga salbiy ta’sir ko`rsatadi. Misol tariqasida, quyidagi holatlarni keltirish mumkin: og`iz qurishi, ovqat yutishning qiyinlashuvi, so`lak quyilishi gaplashishga qiynalish va tish qattiq to`qimalari xastaliklarining, ayniqsa kariyes kovaklari ko`payib ketishi va x. k. Bugunki kun ilmiy ma’lumotlariga asosan og`iz bo`shlig`ida so`lak yumshoq to`qimalar va tishlar yuzasini 0.1 mm qalinlikda ko`mib turarkan. Ma’lumki so`lak og`iz bo`shlig`ida mavjud bo`lgan vaqtda undan ajralib chiqqan moddalar shilliq parda va tish to`qimalariga cho`kadi, shu bilan bir vaqtda ular sathidagi keraksiz mahsulotlar so`lakda erib yuvilib ketadi. Shu nuktai nazardan ko`rsatilgan qalinlikdagi so`lakning tish yumshoq karashlari ustidan suzib, o`tish tezligi uning tarkibiy qismlarining karashlar bilan bo`ladigan modda almashinuvi jarayoni jadalligini belgilaydi. Bu tezlik og`iz bo`shlig`ining barcha joylarida har xil bo`lishi tishlarning kariyes bilan kasalanishi ham har xil bo`lishini ta’minlaydi. So`lak o`z tarkibida 0.58% quruq modda saqlaydi va bu anorganik hamda organik moddalardan iboratdir. Anorganik moddalardan eng asosiysi mineral komponentlar bo`lib, (kaltsiy, fosfotlar, ftor va boshqa mikroelementlar) ular yordamida so`lak va emal to`qimasidagi dinamik barqarorlikdagi muloqot saqlanib turadi. Tishlar chiqib bo`lganidan so`ng og`iz suyuqligi emal to`qimasining "etilishini" va uning kimyoviy tarkibini o`zgarishini ta’minlaydi. Shu bilan birgalikda so`lak tish emali sathida pellikula hosil bo`lishida ishtirok etadi. Pellikulalar o`z navbatida oz bo`lsa ham kislotalarning emalga ta’sir etishida to`siq bo`ladi. Yillar davomida so`lak tarkibidagi mineral tuzlarga to`yingan emal to`qimasi yosh o`tishi bilan kariyes kasalligiga nisbatan turg`un bo`lib qoladi. Fiziologik sharoitlarda tish to`qimalari va uning atrofini o`rab turuvchi muhit o`rtasida barqarorlik mavjud bo`ladi. Odatda aralash so`lak kaltsiy fosfat birikmasiga juda to`yingan bo`lib, ular bilan emal 329 to`qimasining to`yinishiga, yaxshi sharoit tug`dirib beradi. OG ` IZ bo`shlig`idagi so`lakning ba’zi bir sabablarga kura RN ko`rsatkichi pasayib ketishi va kislotalik muhitni kuchayishi natijasida, ayniqsa uglevodli ovqatlar iste’mol qilinganda so`lak kaltsiy elementiga to`yinmay qoladi (konsentratsiyasi pasayadi). Bunday muxit tish emali tarkibidan kaltsiy moddasini so`lakka yuvilib chiqishiga olib keladi. Kislotali muxit iloji boricha so`lakning bufer sistemasi (bikarbonat, fosfat va oqsillar ishtirokida) yordamida fiziologik holatarda neytrallanib himoyalanadi. Oqsillar, uglevodlar, erkin aminokislotalar, fermentlar, vitaminlar va ayrim organik kislotalar so`lakning juda muhim tarkibiy qismini tashkil qiladi. Oksillardan katta ahamiyatlisi mutsindir. Mazkur oqsil erkin kaltsiy ionlarini o`ziga biriktirib olish xususiyatiga egadir. 1 molekula mutsin oqsili o`ziga 130 kaltsiy atomini biriktirishi mumkin ekan. Mutsin oqsilning yana bir hususiyati shuki, u tish yuzasiga adsorbsiyalanib erimaydigan organik plyonka hosil qiladi. Bu bilan bir tomondan tish va shilliq pardani shikastlanishlardan himoya qilsa, ikkichi tomondan so`lak tarkibidagi mineral moddalar ionlarini diffuz tarzda tish qattiq to`qimalariga erkin o`tib turishiga to`sqinlik qiladi. Og`iz bo`shlig`idagi so`lakning bakteritsid ta’sir etuvchi hususiyati uning tarkibida leykinlar, lizotsim, opsoninlar va bakteriolizinlar mavjudligi bilan bog`liq. Aralash so`lak tarkibida bakteriyalar ishlab chiqqan fermentlar, so`lak bezlari ajratgan fermetlardan tashqari leykotsitlar parchalanishidan hosil bo`lgan fermentlar ham mavjud bo`ladi. Shuni ta’kidlash joizki, OG ` IZ bo`shlig`ida kechadigan fermetlar ishtirokidagi jarayon ko`pgina hollarda og`iz bo`shlig`idagi ovqat qoldiqlarining miqdori, turi va mikroorganizmlarga bog`liq bo`lib, bu jarayonning faolligi og`iz bo`shlig`i gigiyenasi past hollarda yuqori kechadi. Og`iz gigiyenasining pastligi mikroorgnizmlarning ayrim shtamlari tomonidan ko`plab miqdorda organik kislotalar ishlab chiqilishiga sabab bo`ldi. Organik kislotalar esa o`z navbatida so`lak tarkibiga kiruvchi amilaza fermentini va boshqa fermentlar faolligini buzadi. 330 Bulardan tashqari aralash so`lakning muhim bo`lgan fibrinolitik, qon plazmasini qotiruvchi hususiyatlari bilan birgalikda gumoral, barer, immunitetni quvvatlab turish va og`iz bo`shlig`ini mexanik, kimyoviy hamda biologik tozalash kabi xususiyatlari nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. So`lakning rang-barang hususiyatlari og`iz bo`shlig`ida muhitning barqarorligini ta’minlab turadi. Download 7.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|