Bolalar muassalarida ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyati va vazifalari

Ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishini quyidagi 3 bosqichga bo‘lish mumkin.
Birinchisi–boshlang‘ich davr, qadimgi davrdan XVII asrgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Bu tarbiya amaliyotini tushunib yetish. Pedagogik va ijtimoiy pedagogik tafakko‘rning shakllanishi bilan bog‘liq. Bu davrda tarbiya ijtimoiy vokelik sifatida tiklana boradi, uning shakllanishi stixiyali tarzdan anglangan faoliyatga aylandi, tarbiya’ning turli nazariyalari vujudga keldi. Antik davrlardayok ijtimoiy – pedagogik g‘oya’ning tamal toshi qo‘yilgan edi, ya’ni ta’lim va tarbiya «Beshikdan tobutgacha» davom etadi, deyilgandi. Tarbiya’ni yoshlikdan boshlash, bunda bolaning tabiatni, atrof – muhit ta’sirini hisobga olish, kattalar, eng avvalo, ota – onalar nufuziga suya’nish lozim.
Ikkinchi bosqich, XVII – XIX asrlarni o‘z ichiga oladi. Bu ijtimoiy pedagogikaning g‘oyalari va ilmiy konsepsiyalarini rivojlantirish, fan sifatida tiklanish davri bo‘lgan edi.
G‘arbda uygonish davrida esa bola tarbiyasida insoniylik g‘oyalarini ilgari surish rivojlana bordi. Bu davrda italyan pedagogi, insonparvari Vitarrino De-Feltre (1378 –1446) “Quvonch uyi” deb nomlangan birinchi maktab-internati tashqil etgan olimning fikrlarini kiritish mumkin.
XVII–XIX –asrlar. Ijtimoiy pedagogika fanini fan sifatida vujudga kelishi va fan rivojidagi ilgor g‘oyalar bilan xarakterlanadi. 18 va 19 – asrlar jahon madaniyati tarixidan burjua demokratik inqilobi bosqichi sifatida joy olgan. Yirik olim (pedagoglar, faylasuflar, psixologlar) ijtimoiy pedagogik muammolar yechimini izladilar. Ular jamiyat va davlat bilan hamkorlikda bu muammolar yechilishini izladilar. Tarbiya masalalari jamiyatni qayta tashqil etish g‘oyalari bilan ko‘rib chiqildi. Bu davrlar ijtimiy-pedagogik g‘oyalarda barcha insonlar teng huquqli, erkin, ozod bo‘lishlari lozim ekanligi hakidagi fikrlar ko‘tarilgan. Bu bosqichda ijtimoiy pedagogika muammolari amaliy-ijtimoiy pedagogika bilan uzviy aloqada rivojlanadi. O‘sh davr yetuk pedagoglari bolalarni turli muammoga bag‘ishlab, yetim qarovsiz bolalar uchun bolalar uyi, bog‘chalar, maktab va boshqa muassasalar tashqil etdilar. Butun 19 asr davomida pedagogikadan ijtimoiy pedagogikaning ajralib chiqishi jarayoni uzok davom etadi. Shu bilan birga uning rivojlanishiga falsafa va pedagogikadan tashkari psixologiya, sotsiologiya, antropotologiya (insonni kelib chiqishi va rivojlanishi haqidagi fan), tibbiyot va boshqa fanlar katta tasir ko‘rsatdi. Lekin ijtimoiy pedagogikadan ajralib chiqishi jarayoni bilan birga boshqa jarayon ham uning integratsiya jarayoni (lotincha inteyeger-yaxlit) ya’ni boshqa fanlar bilan birlashishi davom etadi. 19 asr oxirida ijtimoiy pedagogika-pedagogik faniniing mustaqil sohasi bo‘lib ajralib chikdi. Bu hodisa A.Distervarg, Ravul Notoro va boshqalarning nomlari bilna bog‘liq..
3. Uchinchi bosqich-20 asrning boshidagi ijtinoiy pedagogikaning mustaqil fan sifatida rivojlanish davri. Bu davrni tekis yoki oson davr deb aytib bo‘lmaydi. hozirgi kungacha turli davr olimlari ijtimoiy pedagogika boshqa pedagogik fikrlar orasida qanday o‘rin tutishi hakida tortishuvlar mavjud: u fan hisoblanadimi yoki amaliy faoliyatning sohasimi; ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlar qanday munosabatlar bor va boshqalar. Ko‘pchilik davlatlarda “pedagogika” va “ijtimoiy pedagogika” umuman ishlatilmaydi. Masalan: AQShdagi o‘quv yurtlarida pedagogika o‘rniga talabalar “ta’lim falsafasi”ni o‘rganadilar, odamlarga amaliy yo‘naltirish sohasi ijtimoiy ishga taalluqli, birok, ijtimoiy xizmatlar orasida aynan turli muammolari mavjud boshqalarga yordam ko‘rsatishga xizmat qiladigan mutaxasislar bo‘lsa ham. Belgiyada “ortopedagogika” terminidan foydalaniladi, u “maxsus pedagogika” va ijtimoiy pedagogika tushunchalariga yaqin. Rossiyada ijtimoiy [pedagogika rivojlanishi fan sohasi sifatida ham va professional amaliy faoliyat sohasi sifatida ham va o‘quv fani sifatida o‘z xususiyatlariga ega. Ijtimoiy pedagogikaning mustaqil fanga ajralib chiqishida shart-shoroitlarni 19 asrning K.D.Ushinskiy, L.N.Tolstoy kabi mashxur pedagoglar va boshqalar asarlarida topish mumkin. 19 asrning 20-30 yillarida A.S.Makarenko, S.T.Shatskiy kabi pedagoglar faoliyatlarida yetuk bo‘lib qolgan bolalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko‘rsatishga qaratilgan edi. Lekin 30-yillardan keyin Sotsializm g‘alaba kozongani e’lon qilingandan keyin hamma ijtimoiy muammolar ikkinchi darajali bo‘lib koldi. Ularni o‘tmish qoldiqlari deb atab ular haqida gapirmaslikka harakat qilindi. XX asrning 90 yillarida Rossiyada ijtimoiy psixologiya’ning rivojlanishining yangi davri boshlandi. Ular bu yillarda “Yukoridan” imperativ (lotincha imperativus) farmon, ya’ni etirozlarni qabul qilmaydigan, tankidga yo‘l qo‘yilmaydigan bo‘ldi. Bu ijtimoiy psixologiya’ning ilmiy va amaliy sohalari bilan bir vaqtda bir-biridan ajralgan xolda rivojlanishiga olib keldi. Amaliyot fanga tayana olmadi, chunki fan ham amalda yo’k edi, fan haqida xech narsani bilib bo‘lmas edi, chunki amaliy faoliyat endigina shakllanar edi. Bu ijtimoiy pedagogikaning okuv fani sifatida tashqil topishida ham tasirini ko‘rsatdi, bu ham ijtimoiy pedagogik faoliyat va fan rivojlanishi bilan bir vaktda sodir bo‘ldi. Faning va amaliyotning tashqil topganligi “ijtimoiy pedagogika” fanida bugungi kunda hamko‘plab hal qilinmagan, tortishuvlar masalalari bor. Bu obektiv xolatlar ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlantirishini sekinlashtiruvchi omillar hisoblanadi. Lekin amaliyot talablari Rossiyada shunchalik jiddiy va dolzarb ediki, natijada fanning bu sohasi bilan ko‘plab ilmiy jamoalar shug‘ullana boshladilar. Rossiya ta’lim akademiyasi ijtimoiy pedagogika markazi, ijtimoiy ta’lim Akademiyasi Moskva, Sankt-Peterburg, Tula, Yekaterinburg va boshqa shaharlar pedagogik Universitetlarida “ijtimoiy pedagogika” fakultetlari tashqil etildi. V.G.Bocharova, M.A.Galagizova, A.V.Mudrik kabi va boshqa olimlar ijtimoiy pedagogika bo‘yicha nazariy tadqiqotlar olib boradilar. Ijtimoiy pedagogika bilan bir vaqtda XX asr 90 yillarida Rossiyada ijtimoiy ishlar instituti kritildi. Ijtimoiy ishlarning vazifasi aholining ijtimoiy himoyalangan qismiga yordam ko‘rsatish bo‘lda. Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlarning rivojlanish tarixi bir biriga juda yaqin. Birinchi navbatda ularning madaniy tarixiy an’analari, alohida g‘amxurlik va e’tiborini talab qiluvchi odamlarga munosabatlari ularni birlashtiradi. “Mehribonlik”, “Xayriya”, “Yordam ko‘rsatish” va boshqa tushunchalar ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlarda keng foydalanish bejiz emas. Ammo ular yakkol ifoda etuvchi o‘ziga xosligi va farqlarga ega. Ularning umumiyliklari va o‘ziga xosliklari nimalardan iborat. Birinchi navbatda bu ularning obyektiv yoki adresatiga taalluqlidur. Ijtimoiy ishchi ko‘z oldida inson bo‘ladi, lekin har qanday emas faqatgina insonga muvaffaqqiyatli bo‘lishi, farovonligi jamiyatning haqiqiy a’zosi, tekis hayot kechirishida muammolari bo‘lgan inson bo‘ldi. Insoning hayoti davomida yuzaga keladigan muammolar har bir odamda uchraydi. Ular psixologik, tibbiy, xuquqiy, moddiy va boshqa xususiyatli bo‘lishi mumkin. Ular insonga bog‘liq bo‘lmagan tashki omillar ekologik, ijtimoiy texnogen, millatlararo va boshqa katalizatorlar) yoki ichki shaxslararo (jismoniy yoki psixik rivojlanishida sog‘ligi yaxshi emasligi) bilan bog‘lik bo‘lishi mumkin. Shunday qilib ijtimoiy ishlar obyekti ijtimoiy hayot davomida yordamga maqsad bo‘lgan inson hisoblanadi deb aytishimiz mumkin, ya’ni inson yoshidan kat’iy nazar ijtimoiy obektivdir. Ijtimoiy pedagogika esa uning ijtimoiylashishi – individning ijtimoiy subyektga aylanishi jarayonida yordam ko‘rsatilishi kerak bo‘lgan bola bilan shug‘ullanadi, ya’ni bola shakllanayotgan, rivojlanayotgan shaxs. Bu obektivlarni taqqoslash ana shu ikki fanni nimalar yaqinlashtirishini (ijtimoiy hayot davomida yordam ko‘rsatish) va obyektni farq qilishini (katta odam va bola) yaqqol ko‘rsatadi. Shunday qilib, turli mamlakatlarda tarixiy va madaniy an’analari jamiyatning rivojlanish darajasiga, pedagogika va ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishiga qarab terminalogiyalarida birlashtiruvchi narsalar ham bor. Umumiyligi shundan iboratki, har qanday jamiyat ham “doimiy muammolarni” bolalarning rivojlanishi, tarbiyasi va ta’limi, ayniqsa ruxiy kamchiliklari va defekti bo‘lgan bolalarning muammolarini har doim hal etib kelgan, hal etmokda va hal etadi. Ijtimoiy pedagogika va 1-navbatda nemis fani pedagogikasi rivojlanishi tarixiga katta hissa qo‘shgan, shining uchun Germaniyada ijtimoiy pedegokikaning rivojlanish tarixini ko‘rib chiqamiz, uning 100 yildan oshiqroqdir. Ijtimoiy pedagogika” termini 1844-yili K. Mager tomonidan tarbiya haqidagi ochiq ilmiy munozaraga kiritilgan va keyinchalik A.Disterveg tomonidan tarqatilgan. Ana shu tushuncha paydo bo‘lgan paytdan to hozirgi kungacha nemis adabiyotlarida uni 2 turlicha talqini mavjuddir.
Birinchi talqin (K. Mager) – Ijtimoiy pedagogika tarbiyasining ijtimoiy tomoni bilan bir umumiylikka ega. Ikkinchi talqini (A. Disterverg) – Ijtimoiy pedagogika ma’lum ijtimoiy sharoit, vaziatlarda pedagogiki yordam sifatida ishtirok etadi. Birinchi yunalish vaqillari. K. Mager, XX asrda P. Natorn (20-yillar), E. Borneshann, F. Shliper (60-yillar), D. Legeler (80-yillar) va boshqalar bo‘lgan. Paol Natorn (1854- 1924) ijtimoiy pedagogikani umumiy pedagogikaning bir qismi, aspekti sifatida qaraydi. P.Natorn ijtimoiy pedagogikaning uchta asosiy vazifasini ko‘rsatadi: Birinchi bolaning jinsiy hayoti bilan bog‘liq, uning hayotida, davrasida va atrofidagi yaqin odamlari bilan aloqada rivojlanadi. Ikkinchisi, idorasi bilan bog‘liq, u maktabda shakllanadi va bilim berishni amalga oshirilishi bilan bog‘liq, shu bilan birga bolada imotsional ijtimoiy va motorli (harakatlanishi) qobiliyatlari rivojlanadi. Uchinchisi-aql-umumiylikda ochib beriladi. P.Natorn ijtimoiy pedagogikani hamma yoshdagi odamlar uchun pedagogika deb hisoblasak, uning vazifasi-yoshlarda birdamlik va jamoatchilik asoslarni tarbiyalash hisoblanadi. P.Natorn fikrini davom ettirib, bu yunalishning vaqillari ijtimoiy pedagogikani integrativ (birlashtiruvchi) fan sifatida qaraydilar. Shu mazmunda YE.Borneshanning talkin qilishi e’tiborga loyik. U ijtimoiy pedagogikani davomi pedagogikasini iktisodiy pedagogikani va boshqalarni birlashtiruvchi fan sifatida karaydi. Uning vazifalari ijtimoiy guruhlar va ijtimoiy jamiyatda individual mustaqillikka yordam ko‘rsatish. Jamiyatning madaniyati va insonparvarlik rivojlanishi hakida qayg‘urishdan iborat. O‘zining qo‘shiluvchanligi sababli ijtimoiy pedagogika tarbiya’ning hamma sohalariga kirib boradi, ya’ni u pedagogikaning prinsiplaridan biri sifatida ishtirok etadi. Shunday qilib, ana shu talqinga binoan ijtimoiy pedagogika tarbiya’ning prinsipi sifatida ishtirok etadi. Ikkinchi yondoshish A.Disterveg (40-50 yillar, 19 asr), G.Nol, G.Boymer (xx asr, 20-30 yillar), K.Molengauyer (50 yillar) va boshqalar asarlarida aks ettirilgan. A.Distervegdan boshlab bu yo‘nalish vaqillari ishchi sinfning ijtimoiy himoyalanmaganligi, xalk ta’limi kabi o‘z davrining ijtimoiy masalalariga javob topishga harakat qildilar. Geman Nol (1879-1960) ijtimoiy pedagogikaning vazifasi agarda oila va maktab biror bir sababga ko‘ra o‘z vazifalarini bajara olmay qolganda zarur bo‘ladigan shoshilinch tez yordam ko‘rsatishdan iborat deb hisoblaydi. G.Nolinning fikricha, P.Natorinnikidan ancha ishonchli aniq va amaliy ko‘rinadi. Uning g‘oyalari 1992 yil qabul qilingan yoshlarning xayriya ko‘rsatish faoliyatlari haqidagi qonunda o‘z aksini topdi-bu yoshlarni maktabdan tashkari boshqaradigan Germaniyadagi birinchi davlat hujjati edi. Shu davrdan boshlab ijtimoiy pedagogika amalda «shoshilinch ijtimoiy pedagogikasi» bo‘lib koldi, u yoshlarni tarbiyalashda oilada va maktabda mavjud bo‘lgan kamchiliklar o‘rnini to‘ldirishi kerak bo‘lgan. Gertruda Boymer birinchi yo‘nalish tarafdorlaridan farqli ravishda ijtimoiy pedagogika pedagogikaning prinsipi emas, balki tashqiliy qismi deb hisoblagan. Oilada va maktabda tarbiyaga taalluqli bo‘lmagan hamma narsa ijtimoiy perdagogikaning muammosi demakdir, deb hisoblaydi u. K. Molengauyer boshpanasizlik hakidagi tushunchani rivojlantiradi. Agarda alohida ijtimoiy institutlar bolaning bu muammosini hal etib berolmas ekan, deb hisoblaydi u, unda tarbiya’ning yangi yo‘nalishini yaratish zarurligi yuzaga keladi, ya’ni davlat yordami, deydi u. Shu builan birga ijtimoiy pedagogika madaniy mazmunni yetkazish bilan emas, balki o‘sib kelayotgan avlodning rivojlanishi va jamiyatga qo‘shilishi jarayonida yuzaga keladigan muammolarni hal etish bilan shug‘ullanishimiz kerak deb hisoblaydi. Hozirgi vaktda ijtimoiy pedagogikaning asosiy yo‘nalishlari to‘la ishlab chiqilgan bo‘lsa ham, ammo bu hali hamma muammolar o‘rganib bo‘lmagan deb hisoblaydilar. Ijtimoiy nazariyasining umumiy ko‘rinishi hali ham noaniqcha qolib kelmokda deb hisoblaydilar hozirga davr nemis olimlari. Ular bundan keyin ham shundayligicha qoladi, chunki aralash fanlarning (psixologiya, sotsiologiya, ijtimoiy ishlar va boshqalar) ijtimoiy pedagogika nazariyasini to‘la tasvirlab berish imkonini bermay kelyapti. Bu xolat har qanday fanning rivojlanish jarayoni uchun tabiiydir. Boshqa tomondan esa u ijtimoiy pedagogika nazariy munozaralar maydoni XXi asrda ancha kengaydi deganini bildiradi. Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanishi bilan birga Germaniyada ijtimoiy pedagogika fani sohasida mutaxasislik professional faoliyat sohasi ham faol rivojlandi (ya’ni ijtimoiy pedagogika). 1908 yildan boshlab maxsus pedagoglarni tayyorlash boshlandi, XX asrning 70-yillari boshlariga kelib Germaniya univerisitetlarida oliy ma’lumotli pedagoglarni tayyorlash boshlandi. Shuni aytish kerakki, Germaniyada ijtimoiy pedagogika bilan bir qatorda XX asr davomida bilim va amaliy faoliyat mustaqil soha sifatida ijtimoiy ishlar ham faol rivojlanib keldi. Ammo ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlarda professional faoliyatda umumiylik mavjud. Shuning uchun Germaniyada ular yagona standart bilan boshqariladi. Bu stndartda bu mutaxasislarni nomlari sinonimlar orqali defiz orqali yoziladi: ijtimoiy ishchi-ijtimoiy pedagog. Inson tarbiyasi asosan oilada amalga oshiriladi. Bu xolatda biz oilaviy pedagogika obyekti bo‘lgan oilaviy xususiy tarbiyalarida muloxoza yuritamiz. Tarbiyalash diniy idoralar orqali amalga oshadi. Bunda konfessional pedagogika tadqiq bo‘lgan diniy konfessional tarbiyaga duch kelamiz. Tarbiyalash davlat va jamiyat tomonidan shu maqsadda tashqil etilgan tashqilotlar orqali yuzaga keladi. Bu ijtimoiy pedagogika tadqiqot obyekti bo‘lgan ijtimoiy tarbiyalash jarayoni xususida fikrlaymiz. Ijtimoiy tarbiyalash siyosatshunoslik, ijtimoiy jarayonning tarkibiy qismi hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogika matnda uni ijtimoiylashtirish bilan olib borish alohida o‘rganadi, ya’ni planeta, mamlakat maktablar, inson tarbiyasiga ijtimoiy omillar ta’sirida oila, ommaviy axborot vositalar, atrofda odamlar bilan muloqot o‘rnini ko‘rib chikadi. Pedagogika ushbu tarbiya muassasalarida bolalarga ta’lim-tarbiya berish uslubiyati va nazariyasi sifatida yuzaga keldi va rivojlandi. XIII asr oxirlarida o‘smir va yigitlarni tarbiyalash ham pedagogika obyektiga aylandi.
II. Bob. Ijtimoiy -Pedagogning bolalar idoralarida Xizmat Olib Borish Texnalogiyasi.
2. 1. Ijtimoiy -pedagogikada texnalogiya tushunchasi.

Pedagogik amaliyotta metod -bu o'qish -tarbiyalik maqsadlarga erishish bo'yicha ishga layoqatlilikting usuli. O'qitishni metod deb o'qituvchi va o'quvchilardin didaktikaliq maselelerdi hal etishga bagdarlangan yaktangi ishga layoqatliliktin usuli ishvaerde tutiladi. Tarbiyalashda metod deb -ishga layoqatliliktin va qorim ishtirok qilishdiń birligindegi tarbiyalik maselelerdi sheshiude o'quvchilardin shuursina, tuyg'usiga, xatti-harakatina toshir etishdagi konkret usullardin biri tusıniledi.
Texnologik praktikada metod - bu nazariylik va praktikaliq ishga layoqatliliktin har xil shárayatlarda o'zicha yo'l tabiw meńeń tashkil etish va tuziliw usuli bo'lib topiladi.
Ijtimoiylik praktikada metod -bu har xil usul va ijtimoiylik ishlarniń har xil saviyasi qirg'oqlari iske oshirarlik bir dastalarar odamlarni qo'llab-quvvatlash, umumlashtirib aytganda metod keng maniste yunon lafzinin “methodos” lafzigań kelib shigip jorl, chinlikqa, hayotiy qubılısqa harakat qilish usuli dageńdi bildiradi.
Belgili bitta metodikaliq aloqalardin shodasi asli texnologik tamallar bo'lib topiladi.
Ijtimoiylik pedagogik praktikada metod -bu pedagog peńeń bolaning pózitivlik ijtimoiylik tajribasigań to'planishiga mumkinshilik tug'diruvchi, bolaning ijtimoiyizatsiyalaniwina va ijtimoiylik pedagogik reabilestalalaniwina madad qilatugin o'zaro bog'langan ishga layoqatliliktin usuli.
“Texnalogiya” tushunchasi har xil maniste tatbiq qilinadi. Birinchi tomonteń, texnalogiya -bu odamning mehnat funktsiyasinin, uning biliminin, tajribasining, mehnat zabinin yoki ijtimoiylik shinliqlin o'zgarishi bo'yicha faoliyatiga, xizmetine qaray materializaciyalanıw usuli. Ikkinchi torepteń, texnalogiya -bu mehnattin sifatli natiyjesine erishish maqsadida instrumeńtariyanı foydalanishding racionallıq izma-izlik peńeń supatlanatuǵın taqribiy xizmet (ishga layoqatlilik ).
Jamiyatti olg'a yuritishlik uchun ilm-fan pan yettiskeńlikleri yangi tolim tarbiya manbalari eng oldingi zamonagoy pedagogik koncepciyalar zarur va bu materiallar ilmiy, taqribiy yoqdan ishlańip shıgılgan, bugingi kuni ilmiy bilimlar tizimina enggizildi.
“Texnalogiya” tushunchasi ilm-fanga XX asrda kirib bu “oner fani” dageń maganani bildiradi. Pedagogik texnalogiya o'qish tarbiya jarayonini yangi bagdarda joybarlau va ushbu asosda olib bariw. Muqaddam bizin o'qish tizimmizda qollanilib kelgeń “pedagogik texnika” tushunchasi ikkita mohiyatti Birinchideń muǵallimniń o'zini -o'zi boshqarish komponeńtin, ikkinchideń o'qish jarayonini texnik vositalar vositasida olib bariw deb tiyralıp kelingeń edilar. Songi vaqtlari bu tushincha yangichasiga shakliga boshladi. Olimlarimiz buni “o'qitish texnalogiyasi belgili yo'l jariqlar tizimi meńeń aloqador bilimlar guruhi” deb dadani. Yanada “ o'qitishda belgili maqsadga erishishdin qulayli usullarini aniqlash” deb deb jurite boshladi.
“Pedagogik texnalogiya”- maktabi sinflari meńeń auditoriyalarda o'qitish, dars berish, o'quvchilar studeńtler meńeń ishlashish maselelerin pedagogik texnalogiya xajminde olib bariw, ularning ajiralmas birligin tamiyinlew meńeń da tiigiz aloqador, Sababi har bitta yosh awladti belgili dorejede intelektual kush o'qituvchi, mugallim tojiriybesi, kasiplik chevarligi va bir-birinie qorim -nisbati meńeń juzege shigadi. Ushbu ichki majoltı juzege chiqarish uchun pedagogik texnalogiya durust yo'nalish ko'rsatadiki.
Texnalogiyali usullar ya'ni o'qitishdın qulayligin, xiradga uyg'unligin, o'quvchilarga ta'sir etishlik usulin, nazariya meńeń praktikanin birligin, egallageń bilimini taqribiy jaktan tatbiq imkoniniing tavalludini bilimdi aktivlashtirishchi Axborot, xabar vositalarinan yug'rilishin yarata olsa, bular har bitta yosh awladta tabiygiy inam etilgeń qabilet va tolanttı yuzaga chiqaradigan zamonagoy pedagogik texnalogiyaning muxim belgilari demakdir. Ushbu asosda pedagogik texnalogiya tusınigi-bu borlik tarbiya jarayonini boshqarish, tashkil etish va ularning bir-birinie aloqadorgin tahlillash qirg'oqlari nazorat qilish tanlaw, rejalashtirishlik yo'li meńeń pedagogik natiyjelikti yuqori dorejege koteriw dir. Hazirgi vaqtda duńya yuzilik pedagogika ilm-faninin rivoji yangi pedagogik texnologiyalarni ilm-fan sohasina olib kirmekte.
O'qitish texnalogiyasi belgili predmet, mavzu va so'rovlar otirapinda o'qish materialini o'zlashtirish yo'li meńeń o'quvchining o'qish bilishlik imkaniyatların taqribiy yoqdan aniq namoyish qiladi.
Keng maniste texnalogiya lafzi - bu kelasi kordinaciya meńeń protseduralarga va operaciyalarga racionallıq bo'llareklewge asoslangan optimal usuldǵ, ularning o'rinlanuv metodlarini tanlap olishga asoslangan ishga layoqatlilikti amelge asiriw usuli. Texnalogiyaning o'ziga tan belgilari bor, ishga layoqatliliktin maqsadlari, mundarijasi, shakllari, metodlari va natiyjelerdin birligi sifatidagi jarayonualliq:
-ob'ekttin o'zgarishlarinin metodlarining birligi :
-o'zgarish jarayonini loyiharoq.
Ijtimoiylik pedagogic texnalogiya -ijtimoiyizmnin a'zosi sifatida, uning ijtimoiyizaciyalanıw yangi ijtimoiylik shárayatlarga va ishga layoqatliliktin ijtimoiylik yo'nalishroq turlerini moyillashish jarayonida odamning shuursina, xatti-harakatina faoliyatiga toshir qilatugin pedagogik usullardin va metodlardin birligi.
Ijtimoiy -pedagogika texnalogiyaning maktabite-voyaga yetmaganlar meńeń ishlashish bo'yicha misollar :
1. Tashkil etish ishi
2. Diagnostikaliq procfedurası
3. Voyaga yetmaganlar uchun treńing.
4 Metodik kengash ishi.
5. Kasiplik yo'nalish ishi.
Oilaviy -bu ijtimoiylik to'da, erli -rafiqalilik birikishga va xeshlik -tug'ishganchilik qatnashqa asoslangan yakka-yolg'iz hayotiy tashkil etishding eng ahmiyetli shakli. Tizim sifatida oilaviy boshqa ijtimoiylik tizimlar meńeń tigiz bog'langan.
Oilaviy ijtimoiylik institut sifatida har xil funktsiyalardi orinlaydi: xojaliq hayotiy, jinsıy erotikalıq, emlikocionallıq, birinchi ijtimoiylik nazorat qilish, tarbiyalik, ma'naviyliq va madeńiy qatnashish. Oilaviy shaxstıń rivojida va emlikocionalliq-texnologik qo'llab-quvvatlashdada odamning ruhiyalıq travmanıń doregi va uning meńeń aloqador bo'llargan shaxsiy qapashılıq, misali nimavróz, psixóz, xatti-harakatining o'zgarishinde kushli omil bo'lishi mumkin.
Oilaviy atmosferasi'ga uning awhalına, perspiktivalarina odam o'zining umri davomida hassosli bo'ladi. Oilaviy ko'proq o'ziniini toshirin qoliblashib kiyatirgan shaxsqa tiygizedi. Oilada bolaning o'zlar -o'ziga va uni xorshagan odamlarda dageń qatnashi paydo bo'ladı. Ota-ona tabiiyǵıy turda o'zining bolalarina ta'sirini tiygizedi. Xokaqarlıq tarbiya individual va boshqalarniń tarbiyalash turi meńeń almashtirishga bo'lmaydi.
Oilaga madad berish modellari.
1) Pedagogik model -bu kopshilik ota-onalarning pedagogik bazasinida yetishmovshilikler bo'lmishliktan pedagog torepineń foydalanilatuǵın usul.
2) Ijtimoiylik model -bu oilalarning tomeń holatlarina aloqador kelib chiqqan qiyinchiliklarni yengish uchun durust bagdar beratugin model demakdir.
3) Psixologik model -o'quvchi shaxstıń ayrimlarinin xarakteri o'zgacha bo'lib, ujámiyetke, tuplimga o'zicha kirib, hovonchasa olmaytugin jagdaylarinda, ularga o'qituvchi torepineń qollanilatugin psixologik toshir etishdin bitta usuli.
4) Diagnostikalik model - ota-onalarda bola va o'ziniini sem'yasi haqida maxsus bilimning yetishmovchiliginde diagnostikalik model foydalaniladi.
5) Tiblik model -oiladagi ayrim kasal bolalarning kundelikli hayotin tizimlastırıp, uni organizmi sog'lom odamlar qatorida ko'rib xiradıy mushtarak qatnash yasashni amelde tatbiq - pedagogikada meditcinalıq model dalinedi.

2. 2 Ijtimoiy -pedagogiktıń kasblik xizmet metodlarining mundarijasi.

Har qanday asarning yutuqlari va xotimasi uni tashkillashtire bilishlikga va ushbu mehnatti tashkil etishga ta'sir ko'rsatatuǵin holatlarga, is-harakatti ro'yobga asiriw yo'llarinia aloqador bo'ladi. Demak, o'qituvchi mehnattiniń xotimasi da o'qituvchining o'zlar ishini qanday tashkil etishine hámde unga ta'sir ko'rsatatwǵin vaziyatlarding qanday ekeńligine aloqador bo'ladi. O'qituvchi o'zlar yumushlarini tashkil etishda o'ziga qulayli bo'lgan, o'zi chevarlik peńeń o'rinlay oladigan usullarni tanglaydi. Biz ilmiy-texnik progresstiń gúrlep rivojlanayotgan davrinde yashamoqdamiz. Demak, o'zlar ishlarimizni tashkillashtir -geńimizde albatta, ilm-fan - texnikaning yettiskeńliklerine asoslashi -miz zurur, yani muǵallim da o'zining mehnat is-harakatin ilmiy asosida tashkil etishi tiyis.
O'qituvchi mehnatin ilmiy tashkil etish dageńde pedagogik jarayonti boshqarish uchun pedagogika va psixologiya faniniing eng sońǵi yutuqlaridan foydalangan holda o'zining yumushla -rin ijodiy peńeń tashkil qilib yangiliqlar yaratish tushuniladi. O'qituvchining mehnati uning vaqti meńeń aloqador bo'lib, ishning yutuqlari muǵallimniń vaqtdan unumdor yug'rilishi, o'zining imkoniyatlarin toliq hisobga olishi, o'qish va tarbiya jarayonida o'zini ko'rsata bilishliki va o'zining kimligini, qanday ekeńligin, qanday narsalarga qabiletli ekeńliginiń tasdiqlay bilishliki meńeń aloqador bo'ladi.
O'qituvchi mehnatin ilmiy tashkil etish birinchi navbatda o'zining ijodiy mumkinshiliklerine iseńiw dir. O'qituvchi o'qish jarayonini toliq ko'zlar oldina keltirib seze bilishliki zurur. O'qish jarayonining mexanizimin, nizamliqlarin, bolani bilishlik mumkinshiliklerin yoqsi onglay bilishliki zurur.
Mehnat yakka-yolg'iz odamning bitta maqsadga qaray yo'nalishlandirgan ijtimoiylik foydali is- harakati bo'lib, u xiradni, fizikaliq kuchti, jigerdi taqazo etadi.
Mehnatti ilmiy asosda tashkil etishding printsiplari :
1. Rejalashtirish
2. Tashkil etish
3. Boshqarish
4. Nazorat.
O'qituvchi mehnati - bu ijodiy kasblar jumlasiga kiradi. Sababi o'qituvchi ushbu mehnat qirg'oqlari atroflicha yetuk insondi tarbiyalaydi.
1. Pedagogik mehnat predmeti - tirik bevaga ( shaxs )
2. Pedagogik asarning maqsadi - atroflicha yettiliskeń kamil insondi tarbiyalash.
Pedagogik mehnat xotimasi o'quvchilardiń o'zlar betinshe ishlay olishi, darslarda o'zlar fikrini bildire olishi, daliyley bilishliki, tolqilap bilishliki bo'ladi. Pedagogik asarning mańizi, o'ziga tánligi tómeńdegilerdeń iborat :
A) ikkita yoqlama ta'sir ko'rsatishi
B) xoloste bitta o'quvchi meńeń gina emas, jamoa peńeń ishlay olishi
V) o'quvchi va o'qituvchining birliktegi is-harakati
Pedagogik chevarlikti ilmiy tashkil etishda o'qituvchining kun tartibi muxim o'rinni egallaydi. Pedagogik mehnatti ilmiy tashkil etishda qo'ylarilatuǵin taqozolardi I. P. Radcheńko, R. Rostulova tomonineń ishlab shiǵilgan. Ularning taklifi bo'yicha pedagogik chevarlikti ilmiy tashkil etish -bu asosan rejalastiriw, is-harakatti u yerda ishtrokchilardiń kuchlarini bitta maqsadga qaray bo'ysindiriw, xushomadroq, tezkor nazoratdi hisobga olish. Rejalstiriwdaǵi asosiy matlab va masala ishtrokchi jamoati va uning a'zolarin umumiy pedagogik maqsadga bo'ysındiriwdı nazarda tutadi hámde u yerda yoqini va uzoqdaǵi maqsadlarni hisobga olish nazarda tutiladi.
Solay etib, rejalastiriw o'qituvchining kun tartibi, uning xizmetin va hayotini tartibga solishchi tamal bo'ladi. U bo'lmagan yerda mehnat unumi tómeń bo'ladi, dańsawliǵinda ziyon keladi. Shu tariqa o'qituvchi jumsagan kushın takroriy tikley olmaydi, ishlash qabileti tómeńleydi, oqibetinde sipati yo'qoladi. Demak, rejalstirilip ilmiy asoslangan kun jalb qilibi o'qituvchilardiń o'zlar mehnatin ilmiy tashkil etish voziypasin hal etishga qo'ylarilgan dastlabki qadam bo'ladi. Pedagogik mehnatti ilmiy tashkilot -lestiriw shartlarining va shu asnoda bittasi bu yumush ornin tartibga solish va mehnat shárayatin tashkil etish dir.
O'qituvchining yumush orni yumush ishlash jarayonining bitta bo'lagi bo'lib, u mehnat unumdarliǵiniń yuqori bo'lishiga ta'sir ko'rsa -tedi. Mehnat shárayati tushunchasi kolmpleks tushincha. Mehnatti ilmiy tashkil etish tajribasinde mehnat shárayati dageńde odamning mehnat etib otirgan yumush orni, kokret holat nazarda tutiladi. Yanada unga psixofiziologiyaliq, ijtimoiylik, psixolo-giyohliq va esdatikaliq omillar ham qo'shlariladi.
Pedagogik asarning xotimasi, maqsadi va xizmat ko'rsatish voziypasi bo'yicha bilishlikda va aniqlay olishda dir. Shunda gina ilmiy tashkil etish mumkin bo'ladi. Bu o'qituvchi mehnatin ilmiy tashkil etishding birinchi prinsipi bo'ladi.
O'qituvchi mehnatin ilmiy tashkil etishding ikkinchi prinsipi is-harakat metodini belgilash bo'ladi.
Pedagogik mehnatti ilmiy tashkil etishding uchunchi prinsipi o'qituvchi mehnatin ilmiy tashkil etishda texnikadan vosita sifatida unumdor foyda o'ylaraniw tushuniladi. Bu ta'moyilte ko'nikma va malakaliliqlardi shakllantirishga xizmet qilatuǵin pedagogik texnika va texnikaliq vositalar yug'urmai nazarda tutiladi.
Pedagogik mehnatti ilmiy tashkil etishding to'rtinchi prinsipi ta'lim -tarbiya yumushlarini rejalastiriw hisoblaniladi. Reja ta'lim -tarbiya is-harakatin tartibga solish, uning modelin yaratish, toyanish sxemalarin tabiw masalalarigań vositaadi. Usullar aniqlangsa, o'qishda rivojlaniw bo'ladi, tarbiyalash jarayoni yengillashadi.
Xázirgi kunda umumta'lim maktablarinde g'oyat tarkibali jarayon bo'lgan ta'lim -tarbiya yumushlarini takomillashtirishda muǵallim o'zakgi markazliq kush dir. Tarbiya yumushlarinin natiyjeligi O'qituvchinin o'zlar ustinde kop ishlashine, iklasina, madeńiyatliligina, o'ziniini Pedagogik bilimini doimo bayitip bariwina aloqador bo'ladi. O'qituvchi xolos o'tmishtin va biz yashab turgan nizoirdin yemishi emas, ol kelajaktin negizin doretiwshi, kelajakti quruvchi odam dir. Kelajakti quruvchi odam odamlarga o'rgatuvchi, yo'l korsetiwshi, bilim egasi bo'llarmagi lazim. Bunday odam bo'llarish ansat is emas. Odamning o'ziniini yakka-yolg'iz mehnati gina uni olg'a ilgarigiletedi, obro'i, unvon egasi etadi.
Mehnatiń ichidagi xirad mehnati eng zalvorli, murakkab mehnat turi dir. Agar odam unga o'zini tayyorlasa, o'zicha bilim olishga va xirad mehnatin ishlash odatini egallasa uning umumiy o'zini seziniw sharoiti yaxshilanadi.
Yakunlash.
Bugungi kunda ijtimoiy -pedagogiktıń kasblik statusı va voziypaları tusınigi, ijtimoiy -pedagogiktiń kasblik xizmet statusı mundarijasi, ijtimoiy -pedagogik voziypaların amalga oshirishlik eng dolzarb masala dir. Buning mohiyati sifatida, ijtimoiy pedagogikaning asl mazmunini bilishlik o'rinli bo'ladi.
Respublikamızda har bitta sohada islohotlar ro'yobga oshirilayotgan bir sharoitda, ta'lim sohasinda o'lkań yumushlar, islohotlar olib borilyapti. Ro'yobga oshirilayotgan bu yumushlar ichida, ijtimoiy pedagogik izzertlewlerdiń o'rni juda grewli.
Ijtimoiy pedagogikaning jamoatlik mundarijasi qiyin sharoitga tuskeń odamga yordam berishda, xok araqqa, bolaga o'zlar umr yo'lini tanlovda o'zlar uquv ko'nikmalari asosida rivoji na yordam berishinde ko'rinadi. Odob -ikramlı bo'lishiga yordam beradi.
Ijtimoiylik pedagogika - ijtimoiylik tarbiya va bilim berish faoliyatning o'ziga tán o'ziga xos usullari na ega bo'lgan pedagogikaning ayrim bitta shu'basi hisoblanadi.
Ijtimoiy pedagogik ishga layoqatlilik - bola (o'spiringa ) ga o'zlar -o'zining psixologik sharoitin tashkil etishda, oilada, maktabite, jamiyatte odattegidey daxllarni o'rnatishda yordamlashmoqlikga yo'naltirilgan, pedagogik ishga layoqatlilikti da o'zlar tarkibiga olgan ijtimoiylik yumush hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogikaning xok araqtaǵi tamalgi faoliyatin ijtimoiy pedagogik yordam quraydi, bu bilim berishchilik, psixologik va yordamlik ko'rinishinda yorug'likgardishileńedi.
Ijtimoiy dala-dashtilmelerdi insonparwarlastırıwdıń yangi printsiplari, bozor iqtisodiyoti múnasebeti qonuniylari, axloqiylik prinstipler o'zgarib borayotgan bitta vaqtda ishsizlik, madaniy yetishmovchilik, bolalarning nazorat qilishsizlıgi, oilalarning ajiralıp ketishi, hayratomuzlik hodisalar -alkogolizm, narkamaniya, ajinaayatshılıq, yengil biror kishiga yaqin odamlartlılıq ijtimoiy muammolarni o'zlar -vaqtida yechish farqli muxim o'rin tutadi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Sh. M. Mirziyoyev Xoli va farovon, damokratik O'zbekiston davlatıni bittagalikda barpo etamiz.- To'shlarhkeńt: O'zbekiston. 2017.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 9 sentyabrdagi «Maktabgacha ta'lim muassasalarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlar twǵrisida»gi PQ-3261- sonli qorori.
3. O'zbekiston Respublikasi “Ta'lim tóǵrisidagi”. Toshkent -1997 y
4. S. Ochil. “Mustagillik ma'naviyat va torbiya asoslari” Toshkent -2004 y
5. I. Olikoriev “Umumiy sotsiologiya “ Toshkent -1994 y.
6. U. Tolipov, M. Usmonboeva «Pedagogik texnalogiyaning tadbiqiy asoslari» Toshkent 2008 y.
7. N. Egamberdieva “Ijtimoiy pedagogika” Toshkent -2009 y.
8. M. Kuronov, Z. Kurbaniyazova “Ijtimoiy pedagogika” Toshkent -2004 y.
9. M. Ochilov “Yangi pedagogik texnalogiya” Qorchi -2000
10. Mudrik A. V “Ijtimoiy'naya pedagogika” M. 2002
Internet saytlar :
• www.pedagog. uz
• www. Ziyonet. uz
• www. tdpu. uz.