Bolalar pedagogikasi

2.2 Oʻyin texnologiyasi orqali madaniy-maishiy inshootlar dunyosiga qiziqish uygʻotish
Bog’cha va maktab yoshidagi bolalarga imgliz tilida madaniy-maishiy inshootlarni o’rgatishda eng samarali usul o’yindir, chunki o’yin bolaning eng asosiy va sevimli mashg’uloti bo’lganligi tufali bola atrof olamni ham o’yin orqali kashf etadi. Agar xorijiy tillarni ham o’yinga qorishtirgan xolda o’rgatilsa bu til ko’nikmalarining o’zlashtirilish samaradorligini bir necha barobarga oshiradi. O’yin bolani nafaqat jismoniy faolligini oshiradi shuningdek ruhiy tetiklikni ham shakllanitirshga yordam beradi. O’yin bolani o’ziga bo’lgan ishonchini mustahkamlashiga, atrofdagilar bilan ijtmoiy munosabatlarni shakllantirishga ham katta ko’mak beradi. Shu sababli ota –ona va tarbiyachi murabbiylar bolalarga imkon qadar ko’proq o’yin orqali o’rganishni targ’ib qilishlari kerak. Aynan o’yin orqali bolalar ta’lim oladilar va o’z iqtidorlarini kashf etadilar. Bunga erishish uchun sezgi organlarini faollashtiruvchi muhitni, jumladan vizual, eshitish, kinestetik kabi faol ta’lim turlaridan foydalanish maqsadga muvofiq xisoblanadi. Ta’limiy o’yinlar musiqa asboblarnini chalish, qo’shiqlar kuylash, she’r aytish, raqsga tushish, o’yin o’ynash, videolar tomosha qilish, qo’l mehnati vositasida turli narsalar yasashni o’z ichiga oladi. Xorijiy tillarni necha yoshdan o’rgangan ma’qul Dunyo olimlari 10 yoshgacha bo’lgan davrda bola chet tilini oson oz’lashtirishishi bo’yicha yakdil fikr bildirishgan. Bu davrda bola tillarni tushunib emas balki mexanik tarzda o’rganadi shuning uchun xorijiy tilni qollanilishi va talaffuzi oson o’zlashtiriladi. Ammo shunday bo’lsada bolaning har qanday tilning tovushlarini taqlid qilish qobiliyati bilan tug’ilshini hisobga olsak bu jarayonni ertaroq boshlash fikridagilar ham ko’pchilikni tashkil qiladi. Inson miyasini o’rganilish bo’yicha olib borilayotgan tadqiqotlar natijasida, chaqaloq tug’ilishidan uch yoshigacha bo’lgan davr bola rivojlanishning eng muhim davri ekanligi isbotlangan. [3.14] Shunigdek uch yoshli bolaning miyasi katta yoshdagi odam miya faoliyatidan ikki karra tezroq va yaxshiroq ishlashi ham aniqlangan. Shuning uchun ingliz mutaxassislarining fikricha bolaning birinchi yildayoq ikkinchi tilni tanishtirib borish uni oson o’zlashtirishiga yordam bo’lishini ta’kidlashadi. Ammo har qanday xolatda xam bolaning psihologik va til o’zlashtirish qobiliyatini hisobga olish nihoyatda muhim omil ekanligini unitmasligimiz kerak. Har qanday bola alohida shaxs individ hisoblanadi, tabiiyki ulardagi rivojlanish bosqichlari ham bir biridan farq qiladi. Psixologlarning fikricha bolani erta yoshdan gapirishga majbur qilish yoki uni tengdoshlariga qiyoslab rivojlantirishga harakat qilish ko’p hollarda aks ta’sirini beradi va yaxshi bo’lmagan natijalarga olib keladi. Bog’cha va kichik maktab yoshidagi bolalarga chet tilini o’rgatishda psixologo-pedagogik xususiyatlarni, ya’ni ularning qiziquvchanliklarini va serhafsalaliklarini inobatga olish lozim. Shuningdek, bolalar uzoq muddat davomida o’z diqqatlarini bir turdagi faoliyatga qarata olmasliklarini yodda tutish zarur [6.3]. Ota ona o’z farzandini har tomonlama yetuk bo’lishini istaydi va ko’p xollarda bolaning psixologik va fiziologik tayyorligini xisobga olmasdan unga turli fanlardan yuklamalar berishga, til o’rgatishga yoki sport mashg’ulotlariga jalb qilishga xarakat qiladilar. Aksar xolatlarda ota onalar kutilgan natijaga erisha olmagach, bolaga tanbeh berish yoki tengdoshlariga qiyoslash orqali bolaga ta’sir o’tkazishga xarakat qiladilar. Ammo bu ikki urinish ham bolaning o’rganishga bo’lgan rag’batini susaytiradi va atrofdagi narsalarga bo’lgan qiziqishini so’nishiga sababchi bo’lib qoladi. Bunday ko’ngilsiz holatlarni oldini olishda ota ona va tarbiyachilarning roli beqiyosdir. Bolaning erkin fikrlashga o’rgatish, undagi qiziquvchanlikni va atrofni o’rganishga bo’lgan rag’batni kuchaytirish, bolaning tasavvurini boyitish, ijodkorligini yuzaga chiqarishni eng oson va maqbul yo’li bu o’yindir. Bolalar o’ynashganda ular o’z g’oyalarini amaliyotga tatbiq qiladilar, farazlarni sinovdan o’tkazadilar, zaruriy ko’nikmalarni egallaydilar, o’z tasavvurlaridan foydalanishadi va o’zlarining dunyolarini kashf etishadi [3.3]. O’yinning ahamiyati Bola tabiatan juda qiziquvchan bo’ladi va u atrof olamni o’rganish uchun barcha xis tuyg’ularini ishga soladi. O’yin bolaning eng asosiy va sevimli mashg’uloti bo’lganligi bois, bolaga atrof olam va undagi barcha zaruriy bilim va ko’nikmalar o’yin vositasida tanishtirib borilsa, ko’nikmalarni o’zlashtirish samaradorligi bir necha barobarga oshadi. O’yin bolani nafaqat jismoniy faolligini oshiradi shuningdek, u ruhiy tetiklikni ham shakllanitirshga yordam beradi. O’yin bolani o’ziga bo’lgan ishonchini mustahkamlashga, atrofdagilar bilan ijtmoiy munosabatlarni shakllantirishga ham katta ko’mak beradi. Shu sababli ota — ona va tarbiyachi murabbiylar bolalarga imkon qadar ko’proq o’yin orqali o’rganishni targ’ib qilishlari kerak. Aynan o’yin orqali bolalar ta’lim oladilar o’z iqtidorlarini kashf etadilar. Bunga erishish uchun sezgi organlarini faollashtiruvchi muhitni, jumladan vizual, eshitish, kinestetik kabi faol ta’lim turlaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ta’limiy o’yinlar musiqa asboblarnini chalish, qo’shiqlar kuylash, she’r aytish, raqsga tushish, o’yin o’ynash, videolar tomosha qilish, qo’l mehnati vositasida turli narsalar yasashni o’z ichiga oladi. Rangli ko’rgazmalar, kartalar, musobaqalar, rol o’yinlar, turli shakllar yasash kabi o’yinlar bolalarni jismoniy va aqliy faoliyatini rivojlantiruvchi eng qiziqarli usullardan biridir [8.3]. Bolalar ham o’ynaydilar, ham rivojlanadilar, ham o’rganadilar. Plastilin bilan o’ynashda bolalar “mayda metorika” mahoratini rivojlantiradilar. Bolalar plastilinda shakllar yasaganda ko’z va qo’l faoliyati muvofiqlashadi hamda qo’l va barmoq mushaklari musthkamlanadi. Bu o’z navbatida yozuv mahoratini shakllantirishdan avvalgi eng zarur bo’lgan ko’nikmalardir, chunki mustahkam mushaklar kuchi hamda “ko’z–qo’l muvofiqlashuvi”, bolalarga yozuv vositalarini to’g’ri ushlab turish va ulardan oqilona foydalanishida yordam beradi. Shuningdek plastilin bilan o’ynash orqali bolalar predmetlarning rangi, shakli va tuzilishi kabi belgilarini ham o’rganadilar. [8.3]. Musiqiy asboblar ishtirokidagi ta’limiy faoliyatda, bolalar turli ohanglarni farqlashni o’rganadilar. Bolalar turli xil asboblardan taralayotgan tovush va tovushlar qanday o’zgarishini anglashni boshlaydilar. Musiqa ohangining tezligi va sokinligi tovush pardalarini baland va pastligiga mos ravishda xarakatlanadilar. Transport o’yinchoqlari bilan o’ynashda bolalar yuqoriga va pastga, oldinga va orqaga tez va sekin harakatlanib, ishqalanish va harakatlanish kuchini sinovdan o’tkazadilar Bolalar bloklar va kubiklar bilan o’ynaganda, ular rang, shakl va bezaklar, shuningdek og’irlik, o’lcham, balandlik, uzunlik, vertikal va gorizontal tushunchalarini o’rganadilar. [7.1] Bolalarni muloqot qilishga rag’batlantiruvchi ta’limiy faoliyatlar Yosh bolalar o’zlarining his-tuyg’ulari va harakatlari orqali o’rganishadi, shuning uchun ingliz tilini o’rganish ham ana shu xis tuyg’ular va xatti harakatlar orqali amalga oshirilishi kerak. Yosh bolalarni ingliz tilini o’rganishida qiziqarli va muloqot qilishga rag’batlantiruvchi vaziyatlar va faoliyatlarga jalb qilish til ko’nikmalarini o’zlashtirish uchun juda muhim omil xisoblanadi. Faoliyat maqsadi ingliz tilini o’rgatish bo’lsa-da, u o’yin kabi bolalarni o’ziga jalb qila olishi hamda ushbu mashg’ulotlarga bolalar beixtiyor kirishib ketishi va bolalar xorijiy tilni o’z ona tili kabi tabiiy tarzda o’zlashtirib borishligini ta’minlash ham alohida e’tiborga molik. Yosh bolalarni ingliz tilini o’rganish uchun qiziqarli va rag’batlantiruvchi turli vaziyatlar xosil qilish va bolalarni unda faol ishtrok etishlarini ta’minlash barcha mavjud imkoniyatlardan foydalanish ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Vaziyat/ Ta’limiy faoliytlar Har qanday vaziyat va faoliyatlar zamirida ingliz tilini o’rgatish yotganligi tufayli, ushbu faoliyatlar ravon va tushunarli tarzda inlgiz tilida olib borilishi maqsadga muvofiq. Ona tilidagi muloqotni qisqartirish va asosiy urg’uni ingliz tiliga berish kerak. Albatta murabbiyning harakati, imo ishorasi va ingliz tilida ravon nutqi va gaprish ohangi bilan bolani o’ziga jalb qila olishi til o’rgatishdagi eng birinchi va asosiy muvaffaqiyatlardan hisoblanadi. Xususan, til o’rgatuvchi murabbiylarning “Playing with blocks or legos” (bloklar yoki lego vositalari bilan o’ynash), “Dressing” (turli ertak qahramonlari kiyimlarini kiyish), “Animals and their sounds” (hayvonot olami va ularning tovushlari bilan tanishish), “Crafts” (qo’l mehnati yordamida turli narsalar yasash), Sing a song (qo’shiq kuylash) [8.1] kabi ta’limiy faoliyat turlaridan foydalanishi yosh bolalarda til o’rganish ko’nikmalarini shaklantirishdagi maqbul usullardan hisoblanadi. Biz ushbu faoliyatlardan foydalangan holda bolalarning so’z boyligini, tasavvurini va ijodiy fikrlashni kengaytirish va rivojlantirib borish imkoniga ega bo’lamiz. “Playing with blocks or legos” Bolalarga ingliz tilida shakllar, ranglar va raqamlar haqida tushuncha berish maqsad qilinganda aynan bloklar, kubiklar hamda lego o’yini orqali amalga oshirilganda o’zlashtirish natijasi yaxshiroq bo’lishi amaliyotda o’z isbotini topgan. Bloklar, kubiklar va lego o’yinchoqlarini o’ynash bolani fikrlashga undaydi va biror ish qilishda uning ijodiy qobiliyatini yuzaga chiqaradi, shu bilan birga bu o’yinlar vositasida bolaning ingliz tilida lug’at boyligini oshirish imkoniyati ham paydo bo’ladi. O’yinlarda so’z boyligini ingliz tilida savol berish hamda asosiy tushunchalarni ko’rsatma orqali yetkazish bilan amalga oshiriladi. Bola bu o’yin orqali sanashni va tartiblashni o’rganadi: How many blocks are there? ( u yerda nechta kubik bor? ) Shall we put the blue ones here? ( bu yerga ko’k kubikni qo’yamizmi? ) Narsalar joylashuvini predloglar orqali o’rganadilar: in(ichida), on(ustida), under(ostida), below(pastda), behind(orqasida), next to(yonida). O’lchov birliklari haqida tushuncha ega bo’ladilar: big(katta), small(kichik), long(uzun), short(qisqa). Quyidagi so’zlar yordamida bola yasayotgan narsalarga ko’rsatma beriladi: Find the the red block, please!(qizil kubikni toping!), Pull the blue one, please!(ko’k kubikni torting!), push them!(ularni suring!), Build the house, please!(uy quring!) make the car, pleaser! (mashina yasang!). Bola yasayotgan narsa va shakllarga ta’rif beriladi: square(kvadrat), rectangle(to’g’ri to’rtburchak), tower(minora), house(uy), castle(saroy), garden(bog’) “Dressing” ta’limiy faoliyat turi orqali bolalarga dunyo xalqlarning ertak qahramonlarini tanishtirish mumkin. Ertak qahramonlarining obrazlarini bolalarga tanishtirilayotganda ularning kiyimlarini kiydirish va rol ijro etish ingliz tilida olib boriladi va bu faoliyat yordamida bolaning ingliz tili so’z boyligi ortadi va bola tasavvuri, dunyoqarashi kengayadi. Ushbu ta’limiy faoliyat orqali bolalar, inson tana a’zolariga hamda kiyim kechakka oid bo’lgan so’zlarni o’rganadilar va amaliyotda qo’llash imkoniga ega bo’ladilar. Inson tana a’zolari:
head(bosh), arms(qo’llar), hands(qo’llar), foot (feet)(oyoqlar), legs(oyoqlar), eyes(ko’zlar)… Kiyimlar: dress(qizlar ko’ylagi), shirt(og’il bolalar ko’ylagi), t-shirt(futbolka), shoes(poyafzal), slippers(shippaklar), cap(kepka), belt(kamar), gloves(qo’lqoplar) … Buyruq ham tana a’zolariga urg’u bergan xolda beriladi: put your arms through here (qo’lingizni shu yerga kiriting), tie this around your waist/wrist (belingizga taqing), put these on your feet (bularni oyog’ingizga kiying) — first your right foot (avval o’ng oyog’ingizdan boshlang), then your left foot (so’ng chap oyog’ingizga), put this over your head (boshingizga kiying). Ta’riflangan maktabgacha ta’lim usuli I.A. Murzinaga tegishli. Maktabgacha ta’lim usullari qanday farq qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar atrofdagi dunyodan va muloqotdan o’rganadilar. Maktab o’quvchilari allaqachon kitoblardan o’rganishadi. Bolalar bog’chasidagi bolalarni jonli o’yinda o’rgatish kerak, unda hamma o’rgatiladi: o’qituvchi, o’yinchoqlar, qo’shiqlar va bolalar jamiyatining o’zi. Maktabdagi bolalar – tushuntirishlar, o’qish va suhbatlar yordamida (o’yinlar, ayniqsa yosh bolalar uchun istisno qilinmaydi!) Bolalar bog’chasida uzoq darslardan qochish va bolalarni maqtash bilan ko’proq rag’batlantirish kerak. Maktab yoshidagi bolalar allaqachon 45 daqiqaga bardosh bera olishdi (kichiklari bilan siz dars davomida kichik tanaffuslar qilishingiz mumkin) va ular uchun asosiy dalda – bu baholar Cheksiz ma’ruzalar va so’zlar bilan bolalarning qiziqishini o’ldirmang! Qo’shimcha materiallar: bolalar uchun video kurslar. O’ylaymanki, bu nafaqat maktabgacha, balki maktab yoshidagi bolalar uchun ham qiziqarli bo’ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish uslubi ba’zida ota-onalarni jumboqga soladi – nega bu bizni boshqacha o’rgatgan ..? Darhaqiqat, maktabgacha yoshdagi bolalarga (7-8 yosh) ingliz tilini o’qitish metodikasi ularning yosh xususiyatlariga bog’liq bo’lib, kattalar ba’zan bu haqda o’ylamaydilar. Ular o’zlari qanday qilib katta yoshda chet tilini o’rganganlarini eslashadi. Va bu butunlay boshqa yosh guruhi va boshqa o’qitish usullari. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o’qitishga arziydimi, qachon boshlashni va buni qanday qilishni men allaqachon yozganman. Va bugungi kunda nega biz maktabgacha yoshdagi bolalarni bu tarzda o’qitamiz. BIZ O’RGATMAYMIZ, LEKIN O’YNAYMIZ
Kattalarning asosiy farqi shundaki, bolalar ingliz tilini o’rganmaydilar, ular uni o’ynaydilar. Ya’ni, ular albatta dars berishadi, lekin o’zlari bunday deb o’ylamaydilar. O’yin tarbiyaviy bo’lishi kerak va bu o’yin bo’lishi kerak. Sovet Entsiklopedik Lug’atida o’yin samarasiz faoliyat turi sifatida ta’riflanadi, uning motivi uning natijasida emas, balki jarayonning o’zida. Bu juda muhim belgi... Shu sababli, sinfda o’yinni joriy etish, uning didaktik natijasi o’qituvchi uchun muhim, ammo bolalar faoliyati uchun rag’bat bo’la olmaydi. Binobarin, o’yin bolalar va hech narsani majburlay olmaydigan kattalar o’qituvchisi o’rtasidagi munosabatlarning uslubini o’zgartirishi kerak: bola faqat o’zi xohlagan paytda va o’zi uchun qiziq bo’lgan paytda va uni xushyoqadiganlar bilan o’ynashi mumkin. O’qituvchi nafaqat o’yin tashkilotchisi bo’la oladi – u bola bilan o’ynashi kerak, chunki bolalar katta yoshlilar bilan katta zavq bilan o’ynaydilar va o’yin muhiti tashqi kuzatuvchining nigohi ostida buzilgan. Shunday qilib, har qanday o’yinning asosini rol o’ynash deb aytishimiz mumkin. Rol o’yinidagi bola o’zi kabi harakat qilishi mumkin, ingliz bolasi yoki kattalar, ertak xarakteri yoki hayvon, tirilgan ob’ekt va boshqalar – bu erda imkoniyatlar cheksizdir. Uning sherigi boshqa bola, o’qituvchi, qo’g’irchoq, hayoliy qahramon, aktyor yordamchisi yoki har doim bir xil rol o’ynaydigan ikkinchi o’qituvchi va boshqalar bo’lishi mumkin. Chet tilida madaniy maishiy inshootlarni o’qitishning eng mashhur usullaridan biri bu axborot-kommunikatsiya usullaridan foydalanishkompyuter texnikasi, multimedia, audio va boshqalar kabi. To’g’ridan-to’g’ri ta’lim faoliyatida audio, video hikoyalar, ertaklar, kognitiv materiallardan foydalanish ta’limni individualizatsiya qilishga va maktabgacha yoshdagi bolalar nutq faoliyati uchun motivatsiyani rivojlantirishga yordam beradi. Aynan AKTni chet tilini to’g’ridan-to’g’ri ta’lim faoliyatida qo’llash motivatsiyaning ikki turi rivojlanadi: o’z-o’zini rag’batlantirish, tavsiya etilgan material o’zi qiziq bo’lsa va motivatsiya, bu maktabgacha yoshdagi bolada u o’rganayotgan tilini tushunishi mumkinligi bilan namoyon bo’ladi. Bu mamnuniyat keltiradi va o’z kuchiga ishonchni kuchaytiradi va yanada takomillashtirishga intiladi.


XULOSA
Mustaqillikni qo'lga kiritgandan so'ng, mamlakatimizda chet tillarini o'rganishga katta e'tibor berilmoqda. Xususan, O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 2012 yil 10 dekabrdagi "Chet tillarni o'rganish tizimini yanada takomillashtirish to'g'risida" gi qarori va 2013-2014-o'quv yilidan boshlab umumta'lim maktablarining birinchi sinflariga chet tillarini joriy etish uzluksiz o'qitishning joriy etilishi buning isboti. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ,,O’zbekiston Respublikasida xorijiy tillarni o’rgatishni ommalashtirish faoliyatini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida’’ 2021-yil 19-maydagi PQ-5117-son qaroriga muvofiq, shuningdek, xorijiy tillarni o’rganishni ommalashtirish bo’yicha tashkiliy chora-tadbirlarni samarali amalga oshirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qarori qabul qilingan. Hozirgi kunda nafaqat maktab, litsey, kollej va universitet talabalari, balki maktabgacha ta'lim muassasalari tinglovchilari va turli sohalarda ishlaydigan xodimlarga ham chet tillari, ayniqsa ingliz tili o'rgatilmoqda. Buning sababi bor, albatta. Iqtisodiy, ilmiy va madaniy jihatdan rivojlangan mamlakatlar tillarini o'rganish jahon ilm-fani va taraqqiyotiga erishishning asosiy omilidir. Jamiyatda chet tiliga bo'lgan talab, bir tomondan, shuningdek, ota-onalar tomonidan til nafaqat zamonaviy insonni tarbiyalashning omili, balki uning jamiyatdagi ijtimoiy va moddiy farovonligining asosi ekanligini tushunishi - boshqa tomondan. bu lahza chet tilini erta o'rganishni ayniqsa mashhur va dolzarb qilish. Agar 20 yil oldin tilni bilish faqat ba'zi sohalar ishlarida talab qilinadigan bo'lsa, endi kamida bittasini o'zlashtirish kerak edi xorijiy til zarur. Til o'rganish ham yoshga bog'liq. Psixologlarning fikriga ko'ra, bolalar tilni kattalarga qaraganda tezroq va osonroq o'rganishadi. Bolalarning til o'rganishga tabiiy moyilligi, ularning taqlid qilish qobiliyatining yuqori bo'lishi va bolalar kattalarga qaraganda ko'proq vaqt sarflashlari bunga asosiy sababdir. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim-tarbiya berishdan maqsad yosh avlodni istiqlol mafkurasi asosida sog‘lom, har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida tarbiyalash va ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat. Quyidagilar bola ingliz tilini yanada oʻrganishiga yordam beradi: yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan yosh chet tilini o’rganish nuqtai nazaridan sezgir hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, ushbu yoshdagi bolalar uchun ingliz tili rivojlanishi ancha oson. Vatanning fonetikalari allaqachon o’zlashtirildi, shuning uchun ikki tilning “aralashtirish xavfi mavjud emas. Bolalar nafaqat ingliz tilini o’rgatish emas; Ular “uni” singdiradilar. Agar onam “qoshiq” qoshiqni chaqirsa – bu ob’ekt deb nomlanganligini anglatadi. Bola etarli darajada yodlashning hojati yo’q, ongsiz bloklarda ma’lumotlar. Maktabda ayniqsa foydali, chunki maktabda hech qanday qiyinchilik bo’lmaydi; Chet tilini o’rganadigan bolalarda yuqorida e’tiborni jamlash qobiliyati. Chet tiliga ega bo’lgan bola (xususan, ingliz tilida) fenomenni chuqurroq tushunish qobiliyatiga ega, ularning tafsilotlarini bekor qilish imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Masalan, yangi jamoaga kelish, bola boshqa bolalar o’rtasidagi munosabatlarning mohiyatini tezda qayg’uradi. Kulgili hikoyalar Chet ellik, qiziqarli mashqlar – bularning barchasi bolaning diqqatni jamlash qobiliyatida rivojlanadi. Kattalarda ingliz tilini o’rganishda asosiy qiyinchiliklardan biri shundaki, ular vujudimning takroriy grammatik dizayni varaqasi ostida bo’lgan kabi. Bolalarda bunday stereotiplar ishlashga vaqtlari yo’q edi. Shuning uchun, bola uchun ingliz tili mutlaqo yangi belgi tizimi, u o’zining grammatikasi uning vujud tilning aylanmasi bilan taqqoslamaydi, balki uni “toza varaqdan” o’zlashtiradi. U chet ellik nutqning “hissi” bor. Bolalar uchun ingliz tilini o’rganishdan boshlashni boshlang, psixologlar 4-5 yillardan boshlab tavsiya etiladi. Ushbu asrdan boshlab siz chet tilidagi oddiy o’yinlarda bola bilan o’ynashni, chaqaloq bilan tanishishni boshlashingiz mumkin. Bundan tashqari, bola intellektual rivojlanmoqda, aks holda o’ylashni o’rganadi. Chet tilini o’qitadigan bolalar g’ayrioddiy sharoitlarga moslashadi, ular yanada moslashuvchan va aloqa o’rnatilgan. Ingliz tilida ta’lim inson miyasi uchun yukning eng oliy ruhoniylaridan biridir. Bolalar uchun ingliz tili yangi lug’at va grammatikani mexanik yodlash; Bu o’rnatilgan yangi tizim Rivojlanayotgan miya faoliyatini yuqori darajada bajarishni qo’llabquvvatlovchi tushunchalar. Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich bosqichi hisoblanadi va O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» to‘g‘risidagi Qonun talablari asosida tashkil etiladi. Shuningdek Maktabgacha ta'lim muassasalarining tarbiyalanuvchilariga chet tillarini xususan ingliz tilini turli xil pedagogik metodlar va usullar bilan o'rgatishga katta ahamiyat qaratilindi. Shunday metodlardan eng ommalashgani bu – òyin metodi. O‘yin bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalash sistemasida, MTMning ta’lim­ tarbiya ishida, axloqiy, mehnat va estetik tomonlama tarbiyalashda katta o‘rin tutadi.O‘yinda bola organizmiga xos bo‘lgan talab va ehtiyojlar qoniqtiriladi, hayotiy faollik ortadi, bardamlik, tetiklik, guvnoqlik tarbiyalanadi. Shuning uchun ham bolalarni jismoniy tarbiyalash sistemasida o‘yin munosib o‘rin egallaydi. Bolalar o‘yining o‘ziga xosligi shundaki, u tevarak-atrofdagi hayotni, qishilarning faoliyati, ishlari, harakatlarini, ularning ish jarayonidagi o‘zaro munosabatlarini aks ettiradi. Bolani samarali usullar yordamida chet tilini o’rgatishga muhim asos bo’ladi. Chet tilini o’qitishning asosiy muammosi talabaning yoshi. Ma’lumki, bolalar o’rganish uchun qulayroqdir. Yaqin vaqtgacha o’qitish metodikasi bolalarga qaratilgan edi maktab yoshi, endi ota-onalar chet tilini o’rganishni iloji boricha erta boshlashga intilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalarni chet tiliga o’rgatishning asosiy maqsadlari: Bolalarda chet tilida boshlang’ich muloqot qobiliyatlarini shakllantirish; O’z maqsadlariga erishish, hayotiy aloqa sharoitida fikr va hissiyotlarini ifoda etish uchun chet tilidan foydalanish qobiliyati; Chet tillarini yanada o’rganishga ijobiy munosabat yaratish; Boshqa mamlakatlar hayoti va madaniyatiga qiziqishni uyg’otish. Maktabgachalar juda ham yosh va ularning asosiy faoliyat turi ham o'yindir. Ularni bir joyga jam qilib jim olib o'tirish juda qiyin albatta. Agar faoliyat jarayonini turli xil o'yinlar yordamida, turli xil rasmli flashcardlardan foydalangan holda olib borsa bolalarning diqqatini o'ziga qarata oladi. Shuni ta'kidlash kerakki, 6-7 yoshli bolalar ma'lumotlarning ma'nosini tushunmaydilar, lekin ularni mexanik ravishda yodlaydilar. Shuning uchun boshlang'ich sinf o'quvchilariga ingliz tilini grammatik tushuncha berish orqali o'qitishni boshlamaslik muhimdir. Aks holda, bolani chet tilini o'rganishning birinchi bosqichidan boshlab zo'rlash va uning qiziqishini o'chirish mumkin. Shu sababli, yosh bolalarga chet tilini o'rgatish ancha qiyin va mas'uliyatli. Bolalarni mazmunli va qiziqarli ingliz tiliga o'rgatish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin: - qo'shiq va she'rlar orqali tushuntirish yoki eslab qolish qiyin bo'lgan ma'nosiz harflar yoki kombinatsiyalarni kuylashni yoki qilishni o'rgatish. Bunga bolalarning ingliz alifbosini qo'shiq aytish orqali o'rganishi shunchaki yodlashdan ko'ra samaraliroq ekanligi misoldir. - aqliy va jismoniy faoliyat bilan bog'liq o'yinlar; - multfilmlar; til o'rganish paytida bolalar multfilmdagi so'zlarni tushunmasalar ham, ular foydalanadigan so'zlarni multfilm qahramonlari harakatlari orqali tushunishga harakat qilishadi. Bu bolalar uchun tilni o'rganishning qiziqarli va samarali usuli. - rolli o'yin o'qituvchi biror ma'lumotni, masalan, madaniy maishiy inshootlar nomlarini o'rgatganda, uni bolalar orqali ijro etishi kerak. Masalan: talaba itining uvillashi, mushukning miyovlanishi agar u ko'rsatsa, boshqa o'quvchi bu tovushlar qaysi hayvonga tegishli ekanligini bilishi va uning inglizcha nomini aytishi kerak. - tematik muhit; Agar o'qituvchi mavzuga qarab o'sha muhitni yarata olsa, bolalar tilni yaxshi o'rganadilar. Masalan: sayohat, tug'ilgan kun, oshxonada va hokazo. Qanday sayohat qilish, qanday sayohat qilish (piyoda, velosiped, avtomobil, poezd, qayiq, samolyot), qaerga sayohat qilish (Toshkent, Samarqand, Buxoro, Angliya, AQSh) haqida ma'lumot. Ushbu hol o'quvchilarning so'z boyligini, til qobiliyatini va dunyoqarashini oshiradi. - topishmoqlar; Jumboqlarga javob topishda bolalarning qiziqishi katta. Shuning uchun, agar o'qituvchi topishmoqni ingliz yoki o'zbek tilida aytsa ham, bolalardan unga ingliz tilida javob berishlarini so'rashi kerak. Keyin bolalar so'zlarni tezda o'rganadilar. - Amaliy mashqlar (mevalar va boshqa ovqatlarni tatib ko'rish, gullarni hidlash); Ushbu jumlani amaliyotchi psixologning fikrlari bilan izohlash mumkin: «Bolalar xotirasida biron bir narsa mustahkam o'rnashishini istagan tarbiyachi, ko'z, quloq, ovoz organlari, mushak sezgilarida va hissiyotlardan imkon qadar ko'proq foydalanishi kerak. agar iloji bo'lsa ham, eslash jarayonida hid va ta'm sezgisini jalb qilishga harakat qiling.” Masalan, o'qituvchi olma tatib ko'rganda uning rangi qizil (qizil) yoki yashil (yashil) bo'ladi. 'mi shirin (mazali) yoki nordon (), xushbo'y () hid haqida ma'lumot berishi va boshqa o'quvchilarga mevalarni boqishi va bolalardan ushbu meva haqida inglizcha ma'lumot berishlarini so'rashi kerak. O'qituvchi o'quvchilarga ranglarning inglizcha nomini so'raganda, bola darhol meva yeyayotganini eslaydi, uning qizil-qizil, yashil-yashil ekanligini tezda eslaydi. uzoq muddatli xotirada uning salqin bo'lishini ta'minlaydi. - imo-ishoralar, mimika orqali; O'qituvchi bolaga aytganda yoki buyruq berishda imo-ishoralardan foydalansa, masalan, bu erga keling, kitobni oching, o'rnidan turing yoki doskaga qarang. aniq bo'ladi. - ko‘rgazmali qurollar, plakatlar, kitoblar orqali; - ko'rinadigan va ko'pincha kundalik hayotda ishlatiladigan narsalar yozish Masalan: eshik, kitob, stol, doska,deraza va boshqalar. Bunday narsalar har doim ko'rinadigan va ko'pincha amalda qo'llanilganligi sababli, bola bu so'zlarni beixtiyor o'rganadi. - yangiliklar orqali; Biz bolalarning qiziqishini bilamiz. Ular bir xillikdan tezda zerikishadi. i Shuning uchun ularni har doim ham bir xil usullardan foydalangan holda o'qitish kerak emas, balki bunday usullarni o'zgartirish va yangilash orqali o'rgatish kerak. Aks holda, bolalar o'qituvchining nimani o'rgatayotganini tushunishadi va unga tayyorlanishadi. Yangilash usullari bilan o'qitish bolalarning intilishlarini oshiradi. Xulosa qilib aytganda, kichik yoshdagi bolalarga til o’rgatish majburiyat sifatida emas, qiziqarli mashg’ulot tarzida olib borilishi, bir necha samarali usullardan foydalanib dars o’tish ularning kelajakda oladigan bilimlari uchun poydevor bo’lib xizmat qilishi mumkin. Bolalarga chet tillarini o’rganish qanchalar muhimligini tabiiy sharoitlar orqali to’g’ri tushuntirib borilishi darkor. Chunonchi, buyuk mutafakkir Abu Nasr Forobiy ham ko’plab xorijiy tillarni mukammal bilgan, bu tillarda bemalol gaplasha olgan hamda shu tillarda ijod qilgan. Bunday imkoniyat allomaning dunyo ilm- fanini o’rganishga, buyuk ishlarni amalga oshirishiga turtki bo’lgan. Zero, Navoiy bobomiz aytganlaridek, «Til bilgan — el biladi». Shuningdek bolalarga madaniy maishiy inshootlar dunyosini ingliz tilida o’rgatish bir olam zavq va shu bilan birga, ma’suliyat va qiyinchilik ham yuklaydi. Bolalar madaniy maishiy inshootlar nomlarini o’rganish jarayonida ularni asrash va kelgusida yangicha shunday inshootlar yaratishni o’rganadilar va bilimlarini oshiradilar.