Borilgan ilmiy tadqiqotlar tahlili

Tadqiqot obyekti va usullari. Tadqiqot obyekti sifati arrali jin kolosnik 
panjarasi olingan. Tadqiqot usullari yangi konstruksiyadagi kolosnikli panjara va 
chigitning kolosnik panjara yuzasidagi harakatlarini ifodalovchi matematik modellari 
tashkil etadi.
 
Tadqiqot natijalari. 
G.I.Miroshnichenko [1] kitobida ekvivalent diametr usullarni qo’llagan holda arra 
valini burilish burchagi va buralishini aniqlagan, bunda B.N.Jemochkin [2] ishlanmasi 
asos qilib olingan. Natijada arra valining uchastkalari diametrini, ularning o’q momenti 
va kamayish koeffisiyentini, ko’ndalang kuchlarni kattaliklarini, eguvchi momentlar va 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 7 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 79
ularning uchastkalari o’tish nuqtalarini bilish mumkin hamda arrali silindr valini mavjud 
konstruksiyasi uchun val buralishlarini aniqlagan.
N.N.Domanov [3] maqolasida ma’lum qurilish konstruksiyalari uchun turli fizik 
xususiyatlari va ularning elementlarining hisoblari keltirilgan. Materiallar qarshiligini 
aniqlashning umumiy qabul qilingan usullari ushbu aniq amaliy vazifalarni hisoblashni 
amalga oshirishga imkon beradi. Nazariy yo’nalishlarda olib borilgan tadqiqotlar hamda 
yangi hisoblash usullarini ishlab chiqish asosida matematik apparatni foydalanishning 
rasionalligini ta’sdiqlash mumkin. Shunday qilib xususiy hollarda qurilish 
konstruksiyalaridagi balkalarni egilishini hisoblashda Furye qatori nazariyasidan 
foydalaniladi. 
E.A.Kochetov va I.L.Salyalarning [4] ishlarida “balkalarni egilishi” mavzusi 
bo’yicha vazifalarini hisoblash uchun EHMdan foydalanilgan holda MathCAD, Solid 
Works, T-Flex, Microsoft Excel va boshqa amaliy dasturlardan foydalanish taklif 
etilgan. Yuqorida keltirigan dasturlardan Microsoft Excel balkalarni egilishidagi 
hisoblashda foydalinish mumkin bo’lgan ko’plab matematik operasiyalarni bajarishda 
foydalanish mumkin. Ko’rib chiqilayotgan balka materiali uchun ma’lum ruxsat 
etiladigan normal kuchlanishlar bilan hisoblashning uchta varianti taklif etiladi: a) agar 
balka kesimini o’lchamlari va yuklanishlari keltirilgan bo’lsa, mustahkamlikka 
tekshiruv hisobini bajarish mumkin; b) agar yuklanishlar ko’rsatilgan bo’lsa, sterjen 
kesimi o’lchamlarini aniqlash mumkin bo’ladi (loyihani hisoblash); v) agar kesim 
o’lchamlari berilgan bo’lsa, u holda ruxsat etilgan yuklanishlarni aniqlash mumkin. 
R.V.Mishenko va D.A.Pimenova [5] maqolasida turli qalinlikdagi o’zgaruvchan 
xususiyatli balka materiallari va ularning kuchlanish-deformasiyalanish holatiga ta’siri 
tadqiq etilgan. Mualliflar chiziqli-deformasiyalanadigan ko’ndalang yuklama ta’sirida 
bo’lgan, uni qalinligi bo’yicha turli variantlarda bo’lgan materialdan tayyorlangan balka 
egilishini masalalarni ko’rib chiqdilar: mustahkamlik xususiyatlarini pasaytiruvchi turli 
xildagi qatlamlar – tashqi kuchlarni ta’javuskor ta’sirini modellashtirish, mustahkamlik 
xususiyatlarini oshiruvchi turli xildagi qatlamlar – texnologik qattiqligini 
modellashtirish.
Turli xil bo’lgan har bir variant uchun turli o’zgarishlar berilgan: qalinligi 
bo’yicha bir xil bo’lmagan ikki tomonlama va bir tomonlama bo’lgan, bir tomonlama 
bir xil bo’lmaganlar uchun o’zgaruvchan qalinlikdagi balkaning har bir qismida tortish 
kuchini chizig’ini topish masalalari hal qilingan.
Hisoblashning har bir bosqichida, degradasiya holatida ham, sirt qatlamlari 
qattiqlashganda ham, yakuniy darajadagi turli nisbatlarda xarakterli uchastkalarda 
balkalarning qalinligi bo’yicha kuchlanish diagrammalaridagi sifat o’zgarishini 
baholash amalga oshirildi va bir xil bo’lmagan qatlamdagi materialning mustahkamligi 
dastlabki materialning yakuniy kuchiga qadar bo’ladi. Balkaning tayanch va markaziy 
uchastkalari uchun yuklanish yuzasida va bir jinsli bo’lmagan old tomon chegarasida 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 7 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan