Бошқарув психологияси ўҚув қЎлланма

Самарали раҳбар қиёфаси. Юқорида самарали бошқарув фаолиятини 
амалга ошириш учун зарур шахс хислатларини келтириб ўтдик. Бу 
хислатларни билиш, раҳбар уларни ўзида шакллантиришга интилиши, 
сўзсиз, унинг бошқарув маҳоратини янада юқори поғоналарга олиб чиқади 
ва ташкилотнинг кўзланган мақсадга йўналишини тезлаштиради. Лекин, 
методология нуқтаи назаридан раҳбар шахси шунчаки хислат йиғиндисидан 
иборат эмас, айни вақтда мазкур хислатларни мужассамлаштириб, 
уйғунлаштириб турувчи янада шиддатли кучлар борки, улар иштирокида 
хислатларнинг маълум комбинациясидан иборат раҳбар қиёфаси мавжуд 
бўлиши мумкин. Психология фанида ушбу фикр шахс структураси деган 
ибора орқали ўз мазмунини топган. Ҳозирга келиб психология фанида шахс 
структурасини ифодаловчи турлича таърифлар мавжуд бўлиб, уларнинг 
қиёсий тавсифини келтиришга ҳожат йўқ деб, ўйлаймиз. Улардан энг 
аҳамиятлиси сифатида қуйидаги таҳлил баён этиш мумкин. Шахсдаги барча 
6
Ли Якокка. Карьера менеджера. М., 1996 

---

24
психологик хислатлар ва ижтимоий сифатлар қуйидаги тизим шаклида 
тасаввур этилиши мумкин:
7
2.1. – чизма. Шахснинг ижтимоий-психологик структураси
Тасвирланган пирамиданинг таркибий қисмларини қатламлар деб, 
қабул қилсак, юқорида турган таркиб ўзидан пастда жойлашган 
қатламлардан шакл топади. Демак, ушбу тизимнинг биринчи поғонасида 
турган «хатти-ҳаракатлар» деб, аталувчи қатлам бирламчи ҳисобланади ва 
унинг асосида шахснинг янада юксакроқ таркибий сифатлари шакллана 
бошлайди. 
Юксак 
поғонада 
турувчи 
тузилмаларнинг 
сифати 
ва 
ифодаланиши пастки ўриндаги қатламлар сифат моҳияти билан боғланган. 
Шу нуқтаи назардан қараганда инсонда аввал пастки қатламлар (хатти-
ҳаракат ва установкалар) шаклланади, сўнгра улар қадриятларнинг 
шаклланишига асос бўлади, қадриятлар негизида инсоннинг эътиқоди 
шаклланади ва эътиқодлар мажумаси инсон миссияси орқали бирлашади. 
Энди, шу фикрга асосланган ҳолда юқорида тасвирланган пирамиданинг 
таркибий бўлаклари (қатламлари) устида алоҳида тўхталиб ўтамиз.
Миссия – энг олий мақсад бўлиб, инсон бутун умрини шу мақсадга 
интилиш учун бағишлайди. Одатда миссия шаклланиши ва инсон томонидан 
англаниши, унинг етук ёшларига тўғри келади. Миссия инсон ҳаётининг 
йўналишини ифодалайди. Одатда ҳар бир инсон ҳаётида ўз миссиясига эга 
ва ҳамма гап уни эрта ёки кеч англанишидадир. Психология фанида катта 
ўрин эгаллаган гуманистик йўналиш эътироф этадиган асосий вазифалардан 
бири - инсонга унинг миссиясини англашда ёрдам беришдан иборатдир. 
Мавзуимиз мазмунидан келиб чиққан ҳолда шуни таъкидлаш лозимки, ҳар 
бир раҳбар ўз фаолиятини қандай миссия орқали ифодаланишини иложи 
борича эртароқ англаб олиши лозим. Масалан, миссия сифатида ўз халқига 
хизмат қилиш, ўз ватанининг равнақ топишида иштирок этиш ёки бутун 
хатти-ҳаракатини оиласи фаровонлигига бағишлаш каби шарафли бурч 
бўлиши мумкин. Албатта, бундай иборалар рўйхати чексиз ва улар ҳар бир 
шахс учун индивидуалдир. Шахс ўз миссиясини нафақат англаши, балки, 
7
НЛП 
Миссия 
Эътиқодлар 
Қадриятлар 
Установкалар 
Хатти-ҳаракатлар 

---

25
ташкилот умумий мақсади билан уйғунлаштириши лозимдир. Миссия ўз 
шаклига биноан аниқ ва равшан ифодаланиши, шахсдан «ташқарида» 
жойлашиши, яъни ташқи муҳит объектларида мужассамлашган бўлиши 
лозим (масалан, касбий йўналиш, ўзгалар манфаати, хизмат соҳаси ва ҳ.к.). 
Миссия ўз мазмунига кўра шахс эътиқодларидан униб чиқади.