Boshlang'ich maktab yoshida sezgi va idrokning xususiyatlari

Boshlang'ich maktab yoshida sezgi va idrokning xususiyatlari.

Reja:

1.Idrok nima?

2.Idrokning turlari.

3.Idrokning xususiyatlari.

Idrok nima? Idrok – sub’ekt tomonidan uning ongiga nisbat.

Biror kishi atrofdagi dunyo haqida bilishni nafaqat sezish orqali, balki u orqali ham bevosita bog'laydi. Sezgi va idrok hissiy bilishning yagona jarayonidagi aloqadir. Ular bir-biri bilan chambarchas bog'liq, ammo o'ziga xos xususiyatlarga ega. Sezgilar natijasida odam ob'ektning o'ziga xos xususiyatlari, fazilatlari - rangi, harorati, didi, tovushi va boshqalar haqida bilimga ega bo'ladi. Ammo haqiqiy hayotda biz yorug'lik yoki ranglarning dog'laridan ko'proq narsani ko'ramiz, nafaqat baland yoki jim tovushlarni eshitamiz, balki o'zimizni hidlamaymiz. o'zimnikida. Biz quyosh nuri yoki elektr chiroqni ko'ramiz, musiqa asbobini yoki odamning ovozini tinglaymiz va hokazo. Idrok bir qator xususiyatlarga ega ob'ekt va hodisalarning yaxlit tasvirini beradi. Sezishdan farqli o'laroq, odam idrok etganda, narsa va hodisalarning individual xususiyatlarini bilmaydi, balki butun dunyodagi ob'ektlar va hodisalarni biladi.

Idrok- bu ob'ektlar va hodisalarning, ob'ektiv dunyoning ajralmas holatlari, ularning hissiyotlarga bevosita ta'sir ko'rsatishi bilan, ularning xususiyatlari va qismlari yig'indisida aks etishi.

Idrokning asosi sezgidir, ammo idrok hislar yig'indisiga kamaytirilmaydi. Masalan, biz kitobning rangini, shaklini, hajmini, sirt yig'indisini emas, balki uni tushunamiz.

Sezgilarsiz idrok etib bo'lmaydi. Biroq, sezgilarga qo'shimcha ravishda idrok insonning o'tmishdagi tajribasini o'z ichiga oladi. Tushungan holda, biz nafaqat sezgilar guruhini tanlab, ularni yaxlit imidjga birlashtiramiz, balki ushbu tasvirni tushunamiz, tushunamiz va buning uchun avvalgi tajribaga asoslanamiz. Boshqacha qilib aytganda, insonni idrok etish xotira va tafakkur faoliyatisiz mumkin emas. Idrok jarayonida nutq, ya'ni nomlash, ya'ni katta ahamiyatga ega. mavzuni og'zaki belgilash.

Idrok jarayoni qanday? Maxsus sezgi organlari yo'q. Idrok qilish uchun material bizga allaqachon ma'lum bo'lgan tahlilchilar tomonidan berilgan. Idrokning fiziologik asosi analizator tizimining murakkab faoliyati.Haqiqat har qanday ob'ekti yoki hodisasi murakkab, murakkab tirnash xususiyati beruvchi vazifasini bajaradi. Idrok - bu miya yarim korteksining analitik va sintetik faolligining natijasidir: individual qo'zg'alishlar, sezgilar bir-biri bilan bog'liq bo'lib, aniq bir tizimni tashkil qiladi.

Turlari : hislar

Qaysi analizator idrokda dominant rol o'ynashiga qarab, vizual, sezgir, kinestetik, xushbo'y va ta'm sezgilariga qarab ajralib turadi.

Idrokning murakkab turlari bu kombinatsiyalar, har xil idrok turlarining kombinatsiyasi.

Sezgidan farqli o'laroq, idrok tasvirlari odatda bir nechta analizatorlarning ishi natijasida paydo bo'ladi. Murakkab hislar, masalan, makonni idrok etish va vaqtni idrok etish.Fazoni idrok qilish ya’ni Bizdan va bir-birimizdan narsalarning uzoqligi, ularning shakli va o'lchamlari, inson vizual sezgilarga ham, eshitish, teri va motor sezgilariga ham asoslangan.

At vaqtni idrok etish eshitishdan tashqari va vizual sezgilarda vosita va ichki, organik sezgilar katta rol o'ynaydi.

Momaqaldiroq tovushining kuchi bilan biz yaqinlashib kelayotgan momaqaldiroqdan bizni ajratib turadigan masofani aniqlaymiz, teginish yordamida biz ko'zimizni yumib ob'ektning shaklini aniqlashimiz mumkin. Oddiy ko'rish qobiliyatiga ega odamlarda eshitish va sezgir sezgilar kosmosni idrok etishda yordamchi rol o'ynaydi. Ammo bu sezgi ko'rish organidan mahrum bo'lganlar uchun birinchi darajali ahamiyatga ega.

Vaqt idrokida ob'ektiv dunyoda ro'y beradigan voqealar davomiyligi va ketma-ketligini aks ettirish jarayoni tushuniladi. Faqat juda qisqa vaqtinchalik kesishlarni bevosita sezish mumkin. Keyinchalik uzoqroq vaqt haqida gap ketganda, idrok haqida emas, balki haqida gapirish to'g'riroq bo'ladi vaqtning vakili.Vaqtni idrok qilish subyektivlikning yuqori darajasi bilan tavsiflanadi. Uzoq vaqtni idrok qilish ularning qandaydir faoliyat bilan to'ldirilganligiga bog'liq va agar ular to'ldirilgan bo'lsa, bu faoliyatning mohiyati nima. Insonning ijobiy his-tuyg'ular bilan bezatilgan xatti-harakatlari va tajribalari bilan to'ldirilgan vaqtlar qisqaroq deb qabul qilinadi. Tugallanmagan yoki salbiy rangga to'lgan hissiy lahzalar uzoqroq deb qabul qilinadi. Qiziqarli ish bilan to'ldirilgan vaqt monoton yoki zerikarli harakatlar bilan band bo'lgan vaqtga qaraganda tezroq. Qiziqarli bo'lmagan ma'ruza, zerikarli darslar maktabdagi ma'ruza yoki darsdan ko'ra uzoqroq davom etadi, ular shovqinli, qiziqarli bo'lib, tinglovchilarning jonli fikrini uyg'otadi. Qisqa vaqt bizda ko'p ishlarni bajarish kerak bo'lgan vaqtga o'xshaydi.

Har doim soat necha ekanligini biladigan va o'z vaqtida uyg'onishi mumkin bo'lgan odamlar bor. Bunday odamlar vaqtni yaxshi rivojlangan. Vaqt hissi tug'ma emas, rivojlanadi ichida to'plangan tajriba natijasi.

Hayotiy tajriba qanchalik boy bo'lsa, vaqtni boshqarish osonroq, vaqt tajribasida sub'ektiv elementlardan voz kechish osonroq.

Idrokning asosiy xususiyatlari

Atrofdagi voqelikni idrok etadigan u yoki bu sezgi organi emas, balki ma'lum bir jins va yoshdagi odam, uning qiziqishlari, qarashlari, shaxsiy yo'nalishi, hayotiy tajribasi va boshqalar. Ko'z, quloq, qo'l va boshqa sezgi organlari faqat idrok qilish jarayonini ta'minlaydi. Shuning uchun idrok etish shaxsning aqliy xususiyatlariga bog'liq.

Idrokning selektivligi.Turli xil ta'sirlarning xilma-xilligidan, biz aniq va xabardor bo'lgan bir nechtasini ajratamiz. Idrokdagi odamning diqqat markazida bo'lgan narsa deyiladi idrok qilish ob'ekti (predmeti),va hamma narsa - fon.Boshqacha qilib aytganda, hozirgi paytda odam uchun biror narsa idrok etishda asosiy, ikkilamchi narsa - predmet va zamin dinamik bo'lib, ular joylarni o'zgartirishi mumkin - idrok ob'ekti bo'lgan narsa bir muncha vaqt idrokning foniga aylanishi mumkin.

Idrok – sub’ekt tomonidan uning ongiga nisbatan tashqi dunyodan ajratib olinadigan ba’zi butunlik va yaxlitliklarning bilish jarayoni va harakatlari davomida ongda aks ettirilishidir (bunga boshqa kishilar va inson o’z tanasini aks ettirish ham kiradi). Aytaylik, insonning o’z tanasining sog`ligi yoki nosog`lomligi to’g`risidagi ichki a’zolardan kelayotgan signal natijasida shakllanadigan obrazni idrok etish ham, etmaslik ham mumkin. Ko’pincha esa idrok deganda tabiiy va sotsial dunyodagi predmetlarni in’ikos ettirish tushuniladi. Ob’ekt bo’lsa tashqi muhitda tayyor holda bo’ladi-yu, u insonga ta’sir qiladi va natijada u inson tomonidan avtomatik tarzda aks ettiriladi, anglanadi, desak, unchalik to’g`ri emas. Aksincha, inson tartibsiz holdagi kechinma va tasavvurlar orasidan ba’zi ob’ektlarni ajratib oladi va bu bilan go’yoki ushbu tartibsizliklarni tartibga keltiradi. Inson sezgi a’zolariga ta’sir qilish uchun biron narsa idrok etildi, anglandi deyishga hali erta. Predmet yoki predmet emas deb hisoblash insonning o’ziga bog`liq: kim uchundir tashqi muhitda musiqaviy ovoz va shovqinlar, ularda uyg`unlashmaganlik (dissonans) va uyg`unlik (konsonaj); kimgadir esa mashinaning ishlashidan darak beruvchi shovqin yoki hayvonlar tomonidan chiqarilayotgan ovozlar, kim uchundir suhbatdoshning nutqidagi mantiqiy urg`u berishlar, kimgadir turar joylarni muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsiz rejalashtirish va boshqalar. Kimlar uchundir esa, agar u bunday narsalarni bilmasa, ular go’yoki yo’qdek «zo’r berib eshitmaslik va ko’rmaslik»payida bo’ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1.Ivanov., Zufarova M. "Umumiy psixologiya", O`z.FMJ., 2008.

2.Davletshin MG., Mavlonov M.M, To`ychiyeva S.M. "Yosh va pedagogic psixologiya" T . TDPU, 2009

3. Safayev N.S., Mirashirova N. A., Odilova N.G. "Umumiy psixologiya nazariyasi va amaliyati"; - T.; Nizomiy nomidagi TDPU, 2013.

4Xaydarov F.I., Xalilov N. "Umumiy psixologiY. T.; " Fanva texnologiyalar" markazining bosmaxonasi ; 2009.

5. G`oziyev E.G`. Psixologiya (Yosh davrlari psixologiyasi) T; O`qituvchi. 1994y.


Internet saytlari

6.www.tdpu. uz.

7.www pedagog. uz.

8. www Ziyonet. uz.

9./http// books google.co uz. Books

10.www edu.uz.

11.www childpsy. ru

12. www flogiston.ru

13.www psychology. Uz.