Boshlang’ich sinf o’quvchilarining intеllеktual imkoniyatlari to’G’risidagi hozirgi pеdagogik psixologik talablar

TAJRIBA- SINOV NATIJALARI
Biz o’z tadqiqotlarimizni o’quvchilar intellektini o’rganishga qaratdik. Bitiruv malakaviy ishimizda o’rganilgan intellekt muommosi aynan hozirgi kunning dolzarb muommosi ekanligini sinab ko’rish maqsadida tajriba sinovini olib bordik. Tajriba-sinov ishlarini olib bordik.
Tajriba-sinov ishlari Jizzax shaxridagi X.Nosirov nomli 16-o’rta maktabda o’quvchilarda va jizzax pedagogika kolleji talabalarida olib borildi. O’quvchilar va talabalarning aqliy rivojlanishi darajalari o’rganildi.
Tajriba-sinovi 2 bosqichda amalgam oshirildi.

1. 
   bosqichda biz ibtellekt haqida to’liq tushunchaga ega bo’lish maqsadida ushbu muommo ustida ish olib borgan psixologlarning tajribalari bilan tanishib chiqdik.
   

Ergash G’oziyevning “intellekt psixologiyasi” nomli o’quv qo’llanmasida
(1) intellektning rivojlanishi yuzasidan fikrlar bildirilgan. Bunda olimlarning intellekt rivojida inson bilishining psixologik muommolarini, intellekt rivojiga tasir etuvchi omillar,intellektning tadqiq etilishi masalariga bergan malumotlari o’rganildi. Shu bilan barjcha darisliklar, bir qator maqolalar o’rganib chiqildi va taxlil qilindi. Organilgan manbalarning qanchalik asosli ekanligi tajribalar davamida ishonch hosil qildik. Shu narsa malum, bo’ldiki inson intellekti rivoji ko’p jihatdan psixologik jarayonlar rivoji bilan bog’liq ekan. Insin ongi taroqqiyoti psixologik jarayonlar rivoji taminlangani kabi bilish jarayonlari aqliy rivojlanishning asosi hisoblanadi. Olimlar olib borgan tadqiqotlaridan yana shu narsa malum bo’ldiki oila muhiti, ta’lim tarbiya muassasalaridagi o’quv faoliyati hamda inson yoshi, jinsi,ota-onalarning malumotligi ham intellekt rivojida muhum ekan. Ushbu bosqichda biz intellekt aynan psixologik jarayon ekanligi haqidagi malumotlarga ega bo’ldik.

2. 
   bosqicgda maktabdagi amalyot davrida maktabni o’rganib chiqdik. O’quvchilarni o’qtuvchilarni ta’lim faoliyatini kuzatdik. Kuzatuvlarimizni va har
   

bir yosh davridagi aqliy rivojlanishlari haqida to’liq malumotlarga ega bo’lishimizda bizga maktab psixologi yaqindan yordam berdi. Dastlab kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning darslarini keyin esa katta maktab yoshidagi o’quvchilarni kuzatdik. Kuzatgan sinflarimiz (4”a” va 8”a”sinflari)dagi alo o’zlashtirishga ega o’quvchilarning tashxis kartalari bilan tanishdik. Ushbu o’quvchilarning har bir sinfda har bir jarayonga berilgan psixologik tasnif boshqa o’quvchilarga berilgan tasnifdan mutloqa farq qiladi.biz ayrim bolalarning ota- onalari bilan uchrashdik suxbatlashdik. Suxbatdan shu narsa malum bo’ldiki, ushbu bolalarning aqliy rivojida oilada yaratilgan sharoit (alohida dars xona, kampyutor, shaxsiy kutibxona, qo’shimcha darslarga qatnash, to’garaklarga qatnash kabilar) bola aqliy kamolatiga sababchi omillardan biri bo’lgan. Yana shu narsa malum bo’ldiki aksariyat bolalarni ota-onalari katta yoshda masalan 5-sinf o’quvchisi Qosimova Shahnoza oilada eng kichik farzand. Ota-onasi o’qtuvchi bobo buvilari ham o’qtuvchilik kasbi bilan shig’ullanishgan Shahnozaning fanlardan o’zlashtirishi a’lo uni har bir darsda kuzatganimizda faolligi keng va mushohadali fikrlari bilan ajralib turadi. Har bir savolga mantiqan yondashadi, mustaqil fikrga ega ekanligi yoqqol ko’zga tashlandi. Biz o’rgangan o’quvchilarni barchalarini ota-onalari o’qimishli ekanligi bizni hayratga soldi. Ota-onalar ichida o’qtuvchilar, tibbiyot xodimlari, prokuror, injener, buxgalter va hatto fan nomzodlari bor bo’lganligi yana bir karra yuqoridagi olimlarning fikrlarini isbotladi.
Xulosa
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining fikrlashi obrazli bo’ladi. Shu bois ularga kinoya, kyesatish samara bermaydi. O’qitish ko’rgazmali qurollar, vositalar yordamida tashkil etilishi kyerak. Matyerialni tushuntirishda uning obrazli, ifodaviy bo’lishiga erishish lozim. Ularning kayfiyatiga o’qishdagi yutuqlari, olgan baholari, shuningdyek, amalga oshirgan ijobiy ishlari ta'sir qiladi. Shu bois o’quvchi tomonidan unga berilayotgan e'tibor bola uchun alohida qimmatga ega. Uning har bir harakati o’qituvchining e'tiroziga sabab bo’lsa, unda o’qish istagi yo’qoladi. Maktab ta'limidan ko’ngli soviydi, o’qituvchidan qo’rqqanidan yolg’on gapira boshlaydi. Bu hol doimiy takrorlanavyersa, qo’rqoqlik va yolg’onchilik uning asosiy hislati bo’lib qoladi. O’qituvchi tanbyehi oqilona bo’lib, bola sha'nini yerga urmasligi kyerak. Boshlang’ich sinfdagi o’quvchilar turli munosabatlarda bo’lishga intiladilar, o’rtoqlari bilan aloqada turg’unlik yuzaga kyelmagan, birgina o’rtoqdan ko’ra, ko’pchilik bilan o’ynashini afzal ko’radilar.
Ta'lim-tarbiya jarayonini amalga oshirishda ma'lum bir maqsad belgilab olinadi, qonunlar qabul qilinadi, dasturlar va tadbirlar ishlab chiqiladi, ryejalar belgilanadi va bular hozirgi talab darajasida amalga oshiriladi. Demak, ta'lim- tarbiya oldida loyihalash, ma'lum pedagogik tizimning amalga oshiriladigan loyihasi, qurilishi pedagogik tyexnologiyadir. Shu nuqtai nazardan qaralganda "shaxsni shakllantirish" ham ma'lum pedagogik tizimning loyihasidir. Ya'ni barkamol shaxs tarbiyasining maqsadi, mazmuni, tarbiya metodlari, shakllari va vositalari mavjud bo’lib, bu ham o’ziga xos tyexnologiyadir.
Boshlang’ich sinflarda bolalarning intellektual imkoniyatlarini rivojlantirish ta'lim-tarbiyaning olib boriladigan metodlariga bog’liqdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:

1. 
   Sh.M. Mirziyoyev Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutq /. - Toshkent : O‘zbekiston, 2016. — 56 b.
   
2. 
   Sh.M. Mirziyoyev Tanqidiy tahlil, qatʼiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik — har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi maʼruza, 2017 yil 14 yanvar /. — Toshkent : O‘zbekiston, 2017. — 104 b.
   
3. 
   Sh.M. Mirziyoyev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini taʼminlash — yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi maʼruza. 2016 yil 7 dekabr /. — Toshkent: „O‘zbekiston“, 2017. — 48 b.
   
4. 
   Sh.M. Mirziyoyev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Mazkur kitobdan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari vakillari bilan o‘tkazilgan saylovoldi uchrashuvlarida so‘zlagan nutqlari o‘rin olgan. /— Toshkent: : „O‘zbekiston“, 2017. — 488b.
   
5. 
   Muhtaram birinchi prizidentimiz I.Karimovning O`zbekistonning istiqlol va taraqqiyot yo`li 1992.
   
6. 
   Muhtaram birinchi prizidentimiz I.Karimovning O`zbekiston - kelajagi buyuk davlat 1992
   
7. 
   Muhtaram birinchi prizidentimiz I.Karimovning Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati 1992.