Boshlang‘ich sinflardagi iqtisodiy va statistik masalalar Boshlang’ich sinflarda iqtisodiy va statistik masalalarni
Download 1.56 Mb. Pdf ko'rish
|
Boshlang‘ich sinflardagi iqtisodiy va statistik masalalar Boshla
|
Boshlang‘ich sinflardagi iqtisodiy va statistik masalalar 1.Boshlang’ich sinflarda iqtisodiy va statistik masalalarni tuzish. 2. Masalalarni qisqa shart yoza olish va yechishni o’rga- tish Iqtisodiy-statistik mazmundagi masala deb, ma’lum bir iqtisodiy yoki statistik tushunchani yoki uni yoritib beruvchi axborotni o‘z ichiga olgan masalaga aytiladi. Boshlang‘ich matematika kursida o‘rganilishi mumkin bo‘lgan eng sodda iqtisodiy tushunchalar quyidagilar: tejamkorlik, ish unumi, mahsulotning narxi, bahosi, sifati, foyda, iqtisod kabilar bo‘lib, statistikaga oid dastlabki tushunchalar: kuzatuv va ma’lu- mot to‘plash, to‘plangan ma’lumotlarni tartiblash, variatsi- on qator, o‘rta arifmetik qiymat, chastota, nisbiy chastota, moda, jadval va diagrammalardan iborat. Bunday maz- mundagi masalalarni boshlang‘ich sinf matematika darslikla- rida uchratish mumkin, lekin ularning tarbiyaviy ahamiyatini kuchaytirish va o‘quvchilarning iqtisodiy ongini shakllanti- rishga yo‘naltirish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy tar- biyaning muhim vazifalaridan biri o‘quvchilarni tejamkorlikka o‘rgatishdir. Atrofimizdagi barcha predmetlar: jonli va jonsiz tabiat, uy-ro‘zg‘or buyumlari, maktab jihozlari, shax- siy buyumlar va boshqalarni avaylab-asrash, buzmaslik, sin- dirmaslik, yirtmaslik, atrof muhitni ozoda saqlash, ehtiyotlik bilan munosabatda bo‘lish kerakligini bolalar ongiga singdirib borish kerak. Bu vazifa matematika darslarida iqtisodiy-sta- tistik mazmundagi masalalarni yechish orqali amalga oshiri- ladi. Quyidagi masalani ko‘raylik: Maktab oshxonasidagi 1 kunlik non qoldiqlari 1 kg ni tashkil etdi. Agar har kuni shunchadan non qoldiqlari qolsa, maktabdagi 210 o‘qish kuni- da qancha non isrof bo‘ladi? Shuncha nonni o‘rtacha oila nec- ha kun iste’mol qilishi mumkin? Bu masalani yechish uchun o‘rtacha oila tushunchasini oydinlashtirish va bunday oila bir kunda qancha non iste’mol qilishini aniqlash kerak bo‘ladi. Yec- hish: 1. 1kg 210=210kg 2. O‘rtacha oila tushunchasini oydin- lashtirish uchun har bir o‘quvchining oila a’zolari sonini aniq- laymiz. Olingan natijalarni ketma-ket yozib olamiz: 3, 10, 4, 3, 2, 5, 4, 5, 4, 4, 4, 8, 5, 5, 4, 3, 6, 4, 4, 5, 6, 4. Variatsion qator tuzamiz: Oila a’zolari soni 2 3 4 5 6 8 10 Oilalar soni 1 3 9 5 4 1 1 Variatsion qatordan shuni xulosa qilish mumkin-ki, 4 kishi- lik oilalar ko‘pchilikni tashkil etar ekan. Ular 9 ta. Demak, 4 kishilik oila bu sinfda moda bо‘ladi. Endi о‘rtacha qiymatni topaylik. Jami oilalar soni: 1+3+9+5+4+1+1=24(ta) Jami odam- lar soni: 2 1+3 3+4 9+5 5+6 4+8 1+10 1=122(ta) О‘rtacha oila a’zolari soni: 122:24=5(2 qoldiq) Demak о‘rtacha oila a’zolari soni 5 ga teng. Agar bu oilada har kuni о‘rtacha 2kg non iste’mol qilinsa, 210:2=105(kun) 210 kg nonni bu oila 105 kun, ya’ni uch yarim oy iste’mol qilishi mumkin ekan. Bu masalani yechishda tejamkorlik, isrof, ma’lumot to‘plash, to‘plangan ma’lumotlarni tartiblash, variatsion qator, o‘rta arifmetik qiymat, moda, jadval kabi tushunchalar ma’nosi ochib berildi. Ish unumi deganda, vaqt birligida bajarilgan ish hajmi tus- huniladi. Ish unumdorligi tushunchasi o‘quvchining mehnati bilan bog‘lanadi. O‘quvchining ish unumi uning bilimi, tezkor- ligi, ya’ni, tez o‘qishi, tez yozishi, tez misol ishlashi kabilarga bog‘liq. Agar u vazifani tez va xatosiz bajarsa, ishi unumli bo‘ladi. Shunga ko‘ra 1 minutda o‘quvchi bajarishi mumkin bo‘lgan ish hajmi aniqlanib, taqqoslansa, juda foydali va ko‘rgazmali bo‘ladi. Masalalar. 1. 2-sinf o‘quvchilarining o‘qish tezligi tekshirilganda quyidagi natijalar olindi: 60, 71, 55, 54, 49, 72, 69, 80, 62, 66, 75, 65, 69, 57, 72, 67, 76, 70, 85, 78. Bu ma’lumotlarni 10 tadan so‘z oralig‘ida guruhlab, variat- sion jadvalga joylashtiring. O‘rtacha o‘qish tezligini va eng tez, eng sekin o‘qigan o‘quvchini, ko‘pchilikning tezligini aniqlang. 2. Ikki duradgor stollar yasab, sotuvga qo‘yishdi. Birinchi duradgorning stollari sifatli va chiroyli bo‘lgani uc- hun 150 ming qimmatroq sotildi. Agar ular 8 tadan stol sot- gan bo‘lsa, birinchi duradgor qancha qo‘shimcha foyda olgan? 3. Sinfda 20 ta o‘quvchilar stoli bor. Stolning bo‘yi 110, eni 50 sm. Agar 1m2 yuzani bo‘yashga 100gr bo‘yoq sarflansa, hamma stellar yuzasini bo‘yashga qancha bo‘yoq kerak bo‘la- di? Agar stollarni yaxshi saqlab, 2 yil mobaynida bo‘yalmasa, qancha bo‘yoq tejalishi mumkin? 4. Ikki bichiqchi, usta va sho- gird, matodan bir xil ko‘ylak bichishdi. Shogird 60m matodan 15 ta, usta esa undan 5 ta ortiq ko‘ylak bichdi. Har bir ko‘ylakdan usta qancha matoni tejagan? Har bir ko‘ylak 350 ming so‘mdan sotilsa, usta qancha qo‘shimcha foyda olgan? 5. Darsdan keyin sinf xonasida 500 gr qog‘oz chiqindilari qolgani ma’lum bo‘ldi, Agar har kuni shunchadan qog‘oz isrof bo‘lsa, 210 o‘qish kunida qancha qog‘oz isrof bo‘ladi? Agar 1ta da- raxtdan 50kg qog‘oz olinsa, bu tashlangan qog‘ozlar qancha daraxtni kesilishdan asrab qolishi mumkin edi? 6. Brigada ish- chilarining ish unumi haqida quyidagi ma’lumotlar olingan (ish unumi deganda 1 soatda ishlab chiqarilgan detallar soni ko‘zda tutilgan): 26, 25, 24, 25, 28, 39, 28, 32, 24, 37, 20, 22, 30, 31, 35, 26, 23, 27, 28. Ma’lumotlarni 5 tadan detal ora- lig‘ida tartiblang, o‘rtacha is unumini toping. Variatsion qa- torning modasini aniqlang. 7. Matematikadan yozma ish natijasida o‘quvchilar quyidagi baholarni oldilar: 4, 5, 3, 3, 5, 4, 2, 3, 4, 3, 2, 3, 4, 5, 2, 4, 4, 3, 4, 5, 3, 2, 3, 4. Har bir bahoning chastotasi va nisbiy chastotasini toping. Variatsion qatorni to‘ldiring. Ma’lumotlar asosida diagramma tuzing. Download 1.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|