Boshqaruv nazariyasi va amaliyotining shakllanish bosqichlari

BoshQarish maktablari.
BoshQaruv nazariyasi rivojlanishi davomida unga turlicha Qarashlar, nuQtai-nazarlar shakllandi. Hozirgi davrga kelib bu Qarashlarni boshQaruv G’oyasining to’rt maktabi doirasida o’rganish mumkin:
1) ilmiy boshQarish maktabi;
2) boshQarishning klassik maktabi;
3) shaxslararo munosabatlar va xatti-harakatlar maktabi;
4) boshQaruv ilmi maktabi.
Bu Qarashlarning asoschisi sifatida muhandis F.Teylor hisoblanadi. U korxonalarda butun ishlab chiQarish jarayonini ilmiy asosda tashkil Qilish talabini ilgari surgan edi. Teylor tizimining mazmuni: pala-partish ishlash mumkin emas, hamma narsa oldindan tadQiQ Qilingan bo’lishi lozim, ishning barcha shartlari, usullari oldindan maQsadga muvofiQ ishlab chiQilgan va aniQ belgilangan bo’lishi kerak. U ish joyini tashkil Qilishga, mehnat jarayonida vaQt omilini hisobga olishga, ishning ratsional usullarini ishlab chiQishga, aniQ va Qathiy topshiriQlarni belgilab olishga, mehnatni taQsimlashni uyushtirishda muayyan tartib o’rnatishga, xodimlarni tanlash va joy-joyiga Qo’yishga alohida ahamiyat bergan edi. Bunda ishlab chiQarish operatsiyalarini ayrim tarkibiy Qismlarga va ishchi harakatlarga bo’lishni hamda bu harakatlarning muntazamligi va Qancha davom etishini kuzatish va xronometraj yordamida aniQ belgilashni tavsiya etgan.
Amerikalik iQtisodchi G.Emerson (1853-1931yy.) Teylorning zamondoshi va uning nazariyasini davomchisi edi. Emersonning asosiy asarlaridan biri "Unumdorlikning 12 printsipi"(1912y.). U Teylorga nisbatan boshQaruvni takomillashtirish masalalarini kengroQ tushuntirgan, yahni faQatgina texnikaviy va ishlab chiQarish nuQtai-nazaridan emas (Teylor), balki insonning har Qanday maQsadga muvofiQ faoliyatini ratsionalizatsiya Qilish to’G’risida gapirgan edi. Mehnat va boshQaruvni ilmiy asosda tashkil Qilish masalalari bilan F.Gilbrett, L.Gant, E.Jonlar ham shuG’ullanganlar. Ularning har biri boshQaruvning muayyan bir sohasini tadQiQ Qilgan.
BoshQarishning klassik maktabi (1920-1950yy.) (A.Fayol, G.Ford, L.Urvik, Dj.Muni, A.Sloun). Ushbu maktab tashkilotlarning yuQori boshQarish poG’onalarida uzoQ muddat rahbarlik lavozimlarida ishlab katta tajriba to’plagan rahbarlarning boshQarishga nisbatan nuQtai-nazarlarini mujassamlashtiradi. Bu maktab Qarashlarining maQsadi - boshQarishning umumiy tamoyillarini shakllantirishdan iborat.
Fransuz muhandisi A.Fayol (1841-1925yy.) boshQaruv nazariyasiga katta hissa Qo’shdi. U boshQarishni tashkil Qilish nazariyasini davlat yo’li bilan boshQarish organlari faoliyatiga Qo’llanish imkoniyati va zarurligi masalasiga birinchi bo’lib ehtibor bergan edi. A.Fayol asosiy ehtiborni mahmuriy apparat faoliyatini to’G’ri tashkil Qilish tamoyillarini belgilashga Qaratgan. U korxonani murakkab funksional organizm tariQasida tahriflaydi, uni Qismlarga bo’lib yuboradi. A.Fayol boshQarishga oid barcha tadbirlarni hamma korxonalarga xos bo’lgan Quyidagi operatsiyalarga ajratadi: